05.04.2023
Отандық автоөнеркәсіптің тарихы қазақстандық құрастырудың алғашқы «Нива» автокөлігі шығарылған кезден, яғни 2003 жылдан бастап есептеледі. Алғашқы 5 жыл ішінде «Азия Авто» АҚ (Шығыс Қазақстан облысы) зауытында орта есеппен 3400-ге жуық автомобиль шығарылды.
Өндіріс көлемі 2010 жылдан бастап айтарлықтай өсе бастады, ол Үдемелі индустрияландыру бағытын қабылдаумен (автоөнеркәсіп басым салалар тізбесіне кірді) және кедендік баждардың өсуімен белгіленді.
2003 – 2014 жылдары шығарылған жеңіл жолаушылар автомобильдері көлемінің динамикасы
ҚР Үдемелі индустриялық-инновациялық даму жөніндегі мемлекеттік бағдарламаны іске асырудың соңына қарай 2010 жылдан 2014 жылға дейін өндірілген автомобильдер саны 11,4 есеге ұлғайды.
Өндіріс географиясы кеңейді: жеңіл автомобильдердің шамамен 15% Қостанай облысының аумағында шығарылды.
Сонымен қатар, ҚР Үкіметінің оң динамикасы мен жеңіл автомобильдер мен жиынтықтауыштарды құрастыру өндірісін ұйымдастыру жөніндегі күш-жігеріне қарамастан, оқшаулау деңгейін 30% дейін жеткізе отырып, автомобиль нарығында импорт басым бола берді.
2010 – 2014 жылдары өндірілген отандық және импортталатын автомобильдер санының динамикасы
2014 жылы 2010 жылмен салыстырғанда импортталған автомобильдер саны 5,8 есеге өсті. Негізгі себептер көлік кәсіпорындарындағы негізгі құралдардың тозу деңгейінің жоғарылауы (40% дейін), сондай-ақ өндірістік кәсіпорындардың төмен өндірістік қуаты болды.
Кәсіпорындарда орташа жылдық қуатты пайдалану көрсеткіші, %
Индустрияландыру бағдарламасының екінші бесжылдығы аясында (2015 – 2019 жж.) автомобиль өндірісі де басым салалар тізіміне енді. Автоөнеркәсіпті қолдаудың негізгі міндеттерінің бірі автомобильдер өндірісінің көлемін кемінде 200 мың бірлікке дейін қамтамасыз ету, оқшаулау деңгейін 2018 жылға қарай 50% дейін жеткізу болуы тиіс.
2014 – 2019 жылдары шығарылған жеңіл жолаушылар автомобильдері көлемінің динамикасы
Алайда Ресей рублінің Елеулі құнсыздануына әкеп соқтырған Ресейдегі валюталық дағдарысқа (2014 – 2015 жж.) байланысты қазақстандықтардың ресейлік автомобильдерді жаппай сатып алуына байланысты елімізде құрастырылған автомобильдер өндірісі көлемінің мәжбүрлі төмендеуі орын алды.
Екінші бесжылдықтың бірінші жылында өндіріс көлемі 3 есеге 12 мың автомобильге дейін қысқарды. Қазақстандық автобизнес қауымдастығының деректері бойынша, 2015 жылдың бірінші айында ҚР ресми нарығында сатылым өткен жылдың желтоқсанымен салыстырғанда 40,4% төмендеді.
Осы кезеңнен бастап автоөнеркәсіпті қолдау үшін саланы дамыту бойынша бірқатар қосымша шаралар көзделген: ШОК субъектілерін 6% -пен жеңілдікпен кредиттеу, 4% -пен лизингтік қаржыландыру, 2016 жылдан бастап шетелдік автомобильдер үшін кәдеге жарату алымын енгізу, 2017 жылдан бастап автоөндірушілерді ҚҚС төлеуден босату.
2014 – 2019 жылдары өндірілген отандық және импортталатын автомобильдер санының динамикасы
Статистикаға сүйенсек, бұл шаралар белгілі бір нәтижелер берді. 2019 жылға қарай 2014 жылмен салыстырғанда импортталатын автомобильдер саны 73,6% төмендеді, ал өндіріс көлемі 21,7%, яғни 44 мың автомобильге дейін ұлғайды.
2020 жылдан бастап Бағдарламаның үшінші бесжылдығы (2020 – 2024 жылдар) іске қосылды. Осы кезең шеңберінде автоөнеркәсіп үшін жобаларды қаржыландыру және лизингтік қаржыландыру түрінде мемлекеттік қолдау шаралары көзделген. Негізгі стратегиялық міндет – автокомпоненттер өндірісін жолға қою: АВТО шынылар, штамповкалар, шанақтар, редукторлар, беріліс қораптары, дискілер және т. б.
2020-2021 жылдар аралығында Жеңіл автомобильдер өндірісінің үздіксіз өсуін атап өтуге болады. 2021 жылы қазақстандық автоөнеркәсіптің бүкіл даму тарихында рекордтық автомобильдер саны шығарылды – 80 мың бірлік. Қарастырылған кезеңдегі жылдық өсім 24% құрады.
2020 – 2021 жылдары өндірілген отандық және импортталатын автомобильдер санының динамикасы
Осыған қарамастан, 2014 – 2019 жылдары шетелдік автомобильдерді әкелу санын азайту бойынша белгіленген трендке қарамастан, 2020-2021 жылдар кезеңінде импорттың 1,7 есе өсуі байқалды.
Автокөліктің негізгі бөліктері бүгінгі күнге дейін басқа елдерден әкелінуді жалғастыруда. Trademap мәліметтері бойынша, 2021 жылы отандық компаниялар 32 елден 517,1 миллион АҚШ доллары көлеміндегі шанақтарды импорттады. Импорттың жартысына жуығы (46%) Ресейден әкелінген. 45 миллион АҚШ доллары көлеміндегі ішкі жану қозғалтқыштары 20 елден әкелінді; өнімдердің 50%-тен астамы Ресей Федерациясына тиесілі. Құны 35,3 миллион АҚШ долларын құрайтын Шасси 13 елден әкелінді: жартысынан көбі Ресейге тиесілі.
«Қазахстанское содержание» интернет-порталының деректеріне сәйкес 2021 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанда КПВЭД 29.10 «Автомобильдер» бойынша 20 отандық өндіруші тіркелген. Оның ішінде 5 жеңіл автомобиль өндірушілері: «Семей машина жасау зауыты» АҚ, «АЗИЯ АВТО» АҚ, «Daewoo Bus Kazakhstan» ЖШС, «Samgau MedGroup» ЖШС және «СарыарқаАвтоПром» ЖШС.
ОТП өндіретін өнімдерінің тізбесіне сүйене отырып, компаниялардың ешқайсысы автомобиль өндірісінің толық циклімен айналыспайды, тек құрастыру жиынтықтарын қалыптастыруға және оларды монтаж желісіне беруге қатысады. Тек «Семей машина жасау зауыты» АҚ ішкі жану қозғалтқышын толық өндіре алады.
Жалпы, бағдарламаның екінші бесжылдығының ортасынан бастап үшінші бесжылдығының басына дейінгі кезеңде – 2017 жылдан 2021 жылға дейін импортталатын шанақтар саны 3,3 есеге, ІЖҚ импортталатын шанақтар саны 1,8 есеге ұлғайды. Сол кезеңде өндірілген жеңіл және жүк автомобильдерінің саны 5 және 6,5 есе өсті.
2017 – 2021 жылдардағы автомобильдің негізгі бөліктері бойынша импорт көлемінің динамикасы, бірлік.
2016-2020 жылдар аралығында ЖІӨ құрылымындағы автоөнеркәсіптің үлесі 0,5% құрады.
Бұл басқа елдермен салыстырғанда өте төмен деңгей. Салыстыру үшін, Қытайда, Жапонияда және Оңтүстік Кореяда автоөнеркәсіптің үлесі ЖІӨ-нің 10%, Үндістанда – 7,1%, АҚШ-та – 3% құрайды.
2016-2020 жылдардағы кейбір макроэкономикалық көрсеткіштердің серпіні
Жалпы, 2010-2021 жылдар аралығында елімізде өндірілген автомобильдердің, тіркемелер мен жартылай тіркемелердің құны 50 есеге жуық – қолданыстағы бағамен 15,8-ден 739,1 млрд.теңгеге дейін, ал өндірілген өзге де автокөлік құралдарының көлемі 12,3 есеге – 27,2-ден 333,2 млрд. теңгеге дейін өсті.
Барлық мақалалар
