07.04.2023
Қоғамның әл-ауқатының маңызды көрсеткіші –азаматтардың азық-түлік және азық-түлік емес тауарларды сатып алу, бос уақытын өткізу, білім беру, денсаулық сақтау және қоғамдық өмірдің басқа салаларына деген қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қаржылық мүмкіндіктерін көрсететін халықтың шығындары.
Ақылы қызметтер мен азық-түлік емес тауарларға жұмсалатын шығыстар үлесінің ұлғаюы халықтың материалдық әл-ауқаты мен нақты табысының өсуін көрсетуі мүмкін.
Қазақстандағы жағдай қандай?
Соңғы 6 жылдағы халық шығындарының құрылымын талдау туыстарына, таныстарына, алименттерге, салықтарға, төлемдерге және басқа да төлемдерге және несиелер мен қарыздарды өтеуге материалдық көмек шығындары үлесінің төмендегенін көрсетті.
2022 жылғы 4-тоқсанда халықтың шығыстар құрылымында 93,3% (тоқсанына орта есеппен жан басына шаққанда 230,2 мың теңге) тұтыну шығыстары құрады, көрсеткіштің басым бөлігі азық-түлік тауарларына тиесілі.
Талданатын кезеңде халықтың азық-түлік тауарларына жұмсалатын шығындарының үздіксіз өсуі байқалады (46,4% - дан 52,1% - ға дейін). Бұл факт халықтың азық-түлік тауарларын сатып алуға көбірек қаражат жұмсай бастағанын көрсетеді. Салыстырмалы түрде, дамыған елдерде халықтың азық-түлік тауарларына жұмсалатын шығындарының үлесі небәрі 10-12% құрайды, бұл халықтың табысы жоғары екенін білдіреді.
Еліміздің 14 өңірде азық-түлік тауарларына жұмсалатын шығындар үлесі 50%-дан асады (Ақтөбе, Алматы, Атырау, Батыс Қазақстан, Жамбыл, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, Түркістан, Шығыс Қазақстан, Абай, Жетісу облыстары және Алматы, Шымкент қалалары).
Қалған алты облыста да жағдай жақсы емес, өйткені азық-түлік тауарларына жұмсалатын шығындар үлесі 42,1%-тен 47,9% дейін құбылады.
Киім-кешек орнына тамақ.
Азық-түлік шығындарының негізгі бабы – ет және ет өнімдері, нан өнімдері және жарма. Мәселен, 2022 жылдың 4 тоқсанының қорытындысы бойынша тұтыну шығындарының құрылымында ет және ет өнімдеріне жұмсалған шығындар – 17,6%, нан өнімдері мен жарма өнімдеріне – 8,3% құрады.
Киім, мата және аяқ киім шығындарының үлесі 9,7%, жиһаз, тұрмыстық заттар мен тұрмыстық техника – 4,7% құрады.
Бұл көрсеткіштер халықтың азық-түлік емес тауарларынан бас тартып, қаражаттың көп бөлігін азық-түлік сатып алуға жұмсай бастағанын көрсетеді.
Бүгінде азық-түлік бағасының қымбаттауына байланысты халық білім беру, медициналық қызметтер және киім-кешек сатып алудан қаражат үнемдеуге тырысуда. Осылайша, 2022 жылдың 4-тоқсанында азық-түлік емес тауарлар мен ақылы қызметтердің үлесі тиісінше 1,8 проценттік тармаққа және 3,9 проценттік тармаққа төмендеді.
Сонымен қатар, алты жылдық кезеңде халықтың кредиттер мен қарыздарды өтеуге арналған шығыстарының үлесі 3,6%-тен 4,5% дейін ұлғайды. Бұл факт сонымен қатар халықтың нақты табысының төмендегенін және азаматтардың несиелендіру деңгейінің өскенін көрсетеді.
Осылайша, халық шығыстарының құрылымын бағалау ондағы азық-түлік шығындарының басым болуын және азық-түлік емес тауарлар мен ақылы қызметтерге шығындардың азаюын көрсетті. Сонымен қатар, халық жыл өткен сайын азық-түлік тауарларына көбірек қаражат жұмсайды.
Тиісінше, адамдарда өзін-өзі дамытуға, көңіл көтеруге, демалуға, медицинаға, киім/аяқ киімге және басқа да маңызды шығындарға қаражат азаяды.
Барлық мақалалар
