18.05.2023
Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар санының 2017 жылғы 27,3 мыңнан 2021 жылы 22,7 мың адамға дейін 16,8% - ға төмендеуінің оң серпініне қарамастан, оның 80% - ы отбасыларда тұрады, алайда әлеуметтік жетімдік мәселесі өзекті болып қала береді.
2021 жылы ата - ана құқығынан айыру туралы шешім шығарумен 2081 іс қаралды, ата-ана құқығынан айыру туралы істер бойынша қанағаттандырылған талаптардың саны-1 481.
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды асырап алу, қорғаншылық/қамқоршылық, асырап алушы отбасы және патронат арқылы азаматтардың отбасыларына орналастырудың мынадай нысандары көзделген.
Әлемдік тәжірибеде скандинавиялық елдер балаларды орналастырудың отбасылық нысанын дамытуда көшбасшылар болып табылады.
Фостер (патронаттық) отбасылар балаларды орналастырудың басым түрі болып табылады және әртүрлі болуы мүмкін:
- тек туыстарынан тұратын туысқан фостерлік отбасылары (әдетте ата-әжелер);
- балаға таныс адамдардан тұратын желілік фостерлік отбасылары (отбасы достары және т. б.);
- физикалық немесе психологиялық жағдайдың ерекшеліктеріне байланысты ерекше күтімге мұқтаж балаларды қабылдайтын мамандандырылған фостерлік (асырап алушы) отбасылар.
- кәсіби фостерлік отбасылары және т. б.
Скандинавия елдері ДДҰ, ЮНИСЕФ және The Lancet жаһандық балалар өркендеу индексінде көшбасшылық орынға ие болғанын айта кеткен жөн. Бұл рейтинг 180 елдің зерттеуіне негізделген және балалардың өмір сүру деңгейі мен балалардың әл-ауқаты, оның ішінде денсаулық, білім және тамақтану деңгейі сияқты өлшемдерді; қоршаған ортаның тұрақтылығы, сондай-ақ әділеттілік немесе табыс айырмашылығын ескереді. Рейтингті Норвегия басқарады, ал Қазақстан 59-орында.
Балаларды асырап алушы отбасыларына және патронаттық тәрбиеге орналастыру тетіктері өтеулі негізде жүзеге асырылатынын ескерген жөн. Асырап алушы ата-ана мен патронат тәрбиешіге төленетін төлемдер ай сайын шамамен 60 мың теңгені құрайды. Сондай-ақ баланы күтіп-бағуға 10 АЕК мөлшерінде жәрдемақы төленеді.
Алайда, бұл көтермелеу тетігі патронат тәрбиешілердің балаларды балалар мекемелеріне бейімдеу және өгей балалармен жұмыс істеу қиындықтарын жеңуге мүмкіндік беретін құзыреттер мен дағдылардың жеткіліксіздігіне байланысты қайтаратындығына байланысты нашар ынталандырады, сондықтан соңғы 5 жылда «бас тарту» саны 2017 жылғы 109 баладан 2021 жылы 179 балаға дейін 64,2% - ға өсті.
«Бас тартулар» қатарында қандай да бір себептермен қорғаншылық органдарының қызметкерлері патронаттық тәрбиеден алып тастаған балалар да бар екенін атап өткен жөн.
Осылайша, баланың құқықтарын қамтамасыз ету жөніндегі барлық құралдарды оның ішінде оның отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығын қайта қарау қажеттілігі айқын, бұл мемлекет пен қоғамның мүдделерін ескере отырып, адамға бағытталған модельге негізделген мемлекеттік саясатты қалыптастыру және әзірлеу үшін егжей-тегжейлі статистикалық мәліметтер мен терең зерттеулерді қажет етеді.
Барлық мақалалар
