19.05.2023
Қазақстан расталған көмір қоры бойынша 29,4 млрд тонна (немесе әлемдік қорлардың 2,4%) мөлшерінде топ-10 елдің қатарына кіреді, мұнда 2/3 – қоңыр көмірге, 1/3-тас көмірге тиесілі.
Ірі көмір бассейндері елдің орталық және солтүстік бөліктерінде орналасқан: Екібастұз (10 млрд тонна), Қарағанды (6,9 млрд тонна) және Торғай (5,9 млрд тонна) (барланған көмір қорының 77,5%).
Соңғы 5 жылда көмір өндірісі іс жүзінде өзгерген жоқ және 114-117 миллион тонна шегінде қалды. Өндірістің 95,0% - ы көмірге, 5,0% - ы қоңыр көмірге тиесілі.
Орташа алғанда, 72,1% ішкі нарықта тұтынылады, 27,9% экспортталады, Мұнда негізгі бөлігі (шамамен 75%) Ресейге, қалған бөлігі Еуропа мен Қытайға жіберіледі. Бұл ретте, 2021-2022 жылдары соңғы 10 жылда экспорттың ең жоғары көлемі байқалады (жыл сайын 32 млн тоннадан астам). Елдегі жұмыспен қамтудағы көмір секторының тікелей үлесі өте аз – 0,5% (шамамен 33 000 адам).
Салада 30-ға жуық жеке көмір өндіруші компаниялар (немесе жылдық өндірістің 2/3) жұмыс істейді. Қазақстандағы энергетикалық көмір нарығы салыстырмалы түрде ірі ойыншылармен - "Шұбаркөл Көмір" АҚ (28%), "Қаражыра" АҚ (25%), "Майкубен-Вест" ЖШС (25%), "Богатырь Көмір" ЖШС (11%) ұсынылған, олардың нарықтық үлесі жалпы жеткізу көлемінің 89% құрайды.
Көмірдің баланстық қоры ішкі қажеттіліктерді толық қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Мәселен, еліміздің көмір саласы Қазақстанда электр энергиясының шамамен 70% -ға өндіруді, кокс-химия өндірісінің 100% - ға жүктеуді қамтамасыз етеді, коммуналдық-тұрмыстық сектор мен халықтың отынға деген қажеттілігін толық қанағаттандырады.
Қазіргі өндіріс деңгейінде ағымдағы қорлар көмір өндіруді 300 жылға дейін сақтай алады.
Сонымен қатар, Қазақстан экономикасын төмен көміртекті даму бағытында қайта құру және, сайып келгенде, таза көміртекті бейтараптыққа қол жеткізу қазба отындарын (оның ішінде көмірді) және қазба активтеріне жаңа инвестицияларды пайдалануды біртіндеп азайтуды, сондай-ақ қазба энергия ресурстарының қолда бар қорларын "консервацияланған етіп" қалдыру қажеттілігін білдіреді.
Қызықты факт: көмір өндіру мен жағудың ағымдағы шығындары сектор алатын кірістен асып түседі.
Басқа отындардан айырмашылығы, көмір сияқты қатты отынды жағу әртүрлі ластаушы газдарды ғана емес, сонымен қатар зиянды бөлшектер мен шаңды да шығарады. Сонымен қатар, жанғаннан кейін күлді қайта өңдеу басқа отындарды пайдалану арқылы болдырмауға болатын шығындар бабын қосады. Осы қосымша шығыстарды, сондай-ақ халық пен мемлекет көтеретін шығыстарды (субсидиялар, денсаулық сақтау шығындары) есепке алу көмірдің құнын бірнеше есе арттырады.
Көмір секторынан тыс жанама шығындар бір тонна көмірге 50 доллардан асады, ал көмір секторының пайдасы бір тонна көмірге 6,8 доллардан асады. Сонымен қатар, көмірдің теріс балансы көмірді өндіруге және жағуға байланысты парниктік газдар шығарындыларынан климатқа зиян келтірмейді, бұл көмірдің тоннасы үшін 15,9 долларға жетуі мүмкін.
Барлық мақалалар
