Өзінің құрылымы бойынша Қазақстанда өндірілетін газ негізінен ілеспе мұнай газы болып табылады. Орташа алғанда, газдың тек 48% - ы тауарлық газға өңделеді, 32% - ы қабат қысымын ұстап тұру үшін қабатқа қайта айдалады, 20% - ы жер қойнауын пайдаланушылардың өз қажеттіліктеріне, электр энергиясын өндіруге және кәдеге жаратуға пайдаланылады.
Өңделген газды сатудың жалпы көлемінен ішкі нарықтың қажеттіліктеріне 72%, экспортқа 28% (Қытай, Швейцария, Украина және т.б. елдер) жіберіледі.
Халықтан басқа (тұтыну үлесі 27%) газды өнеркәсіптік кәсіпорындар мен бюджеттік ұйымдар (27%), жылу энергетикалық компаниялар мен коммуналдық-тұрмыстық кәсіпорындар (46%) пайдаланады.
Ресми мәліметтерге сәйкес, соңғы 5 жылдағы газ ресурстарының орташа жылдық өсімі 3,2% құрайды, мұнда өндіріс тек орташа есеппен 2,2% - ға, ал импорт жыл сайын 8,0% - ға өседі. Осылайша, газ ресурстары өндіру емес, оны импорттау арқылы көбірек өседі.
Екінші жағынан, газды пайдалану (3,2% өсу) оны ішкі нарықта өткізудің жыл сайын 20,4% - ға өсуіне байланысты, ал экспортқа газ жеткізу жыл сайын орта есеппен 9,7% - ға төмендейді.
Табиғи газ таза отын болғандықтан (көмірмен салыстырғанда), ол орта мерзімді перспективада өтпелі отын болып қала береді, бұл ең экологиялық таза энергия көздеріне көшу үшін "көпір" болады. Егер өнеркәсіптік кәсіпорындар төмен көміртекті дамуға көшу және парниктік газдар шығарындыларын азайту шеңберінде көмірдің орнына газды пайдаланатын болса, онда тапшылық көлемі одан да маңызды болады. 2030 жылға қарай халықты газдандыру деңгейінің ағымдағы 53% - дан 65% - ға дейін болжамды ұлғаюына, сондай-ақ елімізде мұнай-газ химиясын дамыту және газды мотор отыны ретінде пайдалану жөніндегі жоспарларға байланысты халық тарапынан да қысым көрсетілетін болады.
Газдандыру деңгейінің өсуін және жаңа тұтынушылардың қосылуын ескере отырып, 2025 жылға қарай тауарлық газ тапшылығы күтілуде. Бұл ұлттық оператордың экспорттық кірістері есебінен ішкі нарықты субсидиялау мүмкіндігін болдырмайды және тауарлық газ өндіру көлемін ұлғайту жөнінде шаралар кешенін қабылдауды талап етеді.
Тауарлық газ ресурстарының 2021 жылы 29,4 млрд м3 - тен 2030 жылға қарай 42,1 млрд м3-ке дейін қазіргі уақытта игеруге дайын барланған кен орындары (Қаламқас-Теңіз, Прорва кен орындары тобы, Өріктау) және Имашевское кен орнында алдын ала барлау есебінен ұлғаюы болжануда.
Ішкі нарықты және экспортты тауарлық газбен қамтамасыз ету үшін фискалдық преференциялар және жер қойнауын пайдаланушылар үшін тауарлық газға тиімді сатып алу бағасын беру жолымен газ жобаларына инвестицияларды ынталандыруды ескере отырып, газды өндіру мен өңдеудің жаңа жобаларына инвестициялар тарту қажет.
Балтабай Сыздықов
Климаттың өзгеруі орталығы директорының орынбасары
