08.06.2023
Дүние жүзіндегі ажырасу саны көптеген елдерде төмендеу үрдісіне ие. Алайда, ажырасу деңгейі 1970 жылдары өсіп, 21 ғасырда көптеген елдерде төмендегенімен, Норвегия, Ұлыбритания және Канада сияқты басқа елдерде ажырасқан жұптар аз, бірақ олардың саны күн өткен сайын тұрақты өсуде.
АҚШ Ұлттық денсаулық статистикасы орталығының мәліметі бойынша, жыл сайын АҚШ-та шамамен 4-5 миллион адам үйленеді және бұл некелердің шамамен 42-53%-ы ажырасумен аяқталады.
Ажырасудың себептері әртүрлі. Мысалы, ажырасу деңгейі жоғары елдерде бұл әдетте тез және арзан ажырасу процесі, білімді халық және әйелдердің жұмысқа орналасу мүмкіндіктеріне қатысты гендерлік теңдік.
Ажырасудың кеңінен тараған себептері:
- Міндеттемелердің болмауы
- Опасыздық
- Бітіспес келіспеушіліктер
- Тым ерте неке құру
- Қаржылық қиындықтар
- Нашақорлық заттарды пайдалану
- Отбасындағы зорлық-зомбылық
БҰҰ World Population Review мәліметтері бойынша, 2020 жылы әлемдегі ажырасу деңгейі ең жоғары ел Мальдив аралдары болды, онда 540 544 адамға 2984 ажырасу тіркелді, нәтижесінде ажырасу деңгейі 1000 адамға 5,52 құрады.
Елдегі ажырасудың жоғары деңгейі себептерінің кең таралған түсіндірмелерінің бірі арал мемлекетінің азаматтары некеден тыс физикалық қатынастарды құптамайды, бірақ неке де, ажырасу да өте оңай, сондықтан олар тез үйленеді және аз қиындықтармен ажырасады. Сонымен қатар, қазіргі уақытта Мальдив аралдарында мәдени өзгеріс бар: әйелдер әлдеқайда ықпалды және қаржылық жағынан өздерін қорғай алады, бұл оларға нәтижесіз некелерді бұзуға мүмкіндік береді.
Қазақстан ажырасу саны бойынша әлемде екінші орында: әрбір 1000 адамға 4,6 ажырасу. Соңғы 3 жылда елдегі ажырасулар саны азайып келеді, бұл жалпы әлемдік үрдіс. Жалпы алғанда, COVID-19 пандемиясы кезінде неке саны айтарлықтай төмендеді, бұл негізінен пандемияға байланысты шектеулермен түсіндіріледі.
Ажырасу саны бойынша Қазақстаннан кейін Ресей (3,9), Бельгия (3,7) және Беларусь (3,7) келеді. Ажырасу процесі ұзақ және қымбат болса да, Америка Құрама Штаттары ажырасу деңгейі ең жоғары елдер тізіміне кіреді. АҚШ-та Невада штатында барлық штаттар арасында ажырасудың ең жоғары деңгейі 14%-ды құрайды.
Мәліметтерге сәйкес, әлемдегі ажырасу деңгейі ең төмен ел Шри-Ланка болып табылады, онда ажырасу деңгейі 0,15-ті құрайды. Вьетнам мен Гватемала келесі ең төменгі көрсеткішке ие — әр 1000 тұрғынға 0,2 ажырасу.
Бұл сандар ажырасу жиілігінің ең жақсы көрсеткіші емес екенін атап кеткен жөн, өйткені олар 1000 тұрғынға есептеледі, және бұл ретте тіркелген неке санын да есте ұстаған жөн. Жалпы, ажырасудың төмен деңгейі бақытты, ауқатты некенің көрсеткіші емес. Кейбір елдерде ажырасу процесі заңды түрде қиынырақ болуы мүмкін немесе әйелдері сәтсіз некені бұза алмауы мүмкін, өйткені олар өздерінің немесе балаларының қауіпсіздігі үшін қорқады немесе отбасын өз бетінше қамтамасыз ету үшін қаржылық жағдайы мен мүмкіндіктері жоқ болуы мүмкін.
Ажырасу мен экономика арасындағы байланыс
2012 жылы АҚШ-тағы ажырасулар санының өсуі сонымен бірге ел экономикасының жақсаруының көрсеткіші болды. Бұл мәлімдемені басқаша түрде ажырасуға өтініш берген ерлі-зайыптылардың экономикалық тұрақсыздыққа, екі отбасын асырауға жеткілікті ресурстардың болмауына және ажырасуға байланысты шығындарға байланысты экономикалық құлдырау кезінде некеде қалуға бейім екендігі дәлелдеуі мүмкін. Экономика оң өсуді сезіне бастағанда, некедегі бақытсыз ерлі-зайыптылар бұрын кейінге қалдырған ажырасу жоспарларын жүзеге асырады.
Алайда, кейбір сарапшылар ажырасу экономиканы қалпына келтірудің оң көрсеткіші ғана емес, сонымен бірге экономикалық қалпына келтірудің қозғаушы күші болуы мүмкін деп болжайды. Атап айтқанда, ажырасу экономикаға тікелей оң әсер етуі мүмкін, бұл тұрғын үйге жоғары сұранысты тудырады (бұрынғы ерлі-зайыптыларға бір емес, екі үй қажет) және жұмысшылар санын көбейтеді (ажырасқан әйелдер жұмысқа орналасады және ұзақ жұмыс істейді).
Сондай-ақ, некеде тұрмаған адамдар некеде тұрған адамдарға қарағанда жылына тұруға көбірек ақша жұмсайтындықтан, ажырасу ажырасқан адамдардың шығындарының артуына байланысты экономикаға тікелей көбірек ақша құйып жіберуі мүмкін.
Рамин Қазымов, Макроэкономикалық зерттеулер және болжамдау орталығының жетекші сарапшысы
Барлық мақалалар
