Ауылдарды қажетті мамандармен қамтамасыз ету үшін «Дипломмен ауылға» бағдарламасы қолданыста.
Шығыс Қазақстан облысының ауыл халқының саны 2023 жылғы 1 сәуірге 246,2 мың адамды құрайды. Облыс халқының жалпы санындағы ауыл халқының үлесі 33,7% құрайды.
Облыста 9 ауылдық аудан және 356 ауыл бар.
Облыстың ауыл халқының жартысынан көбі (55%) Глубокое, Ұлан, Күршім және Катонқарағай аудандарында тұрады.
Облыстың ауылдық аудандары көкөніс, дәнді және майлы дақылдарды өсіруге, сондай-ақ сүт бағытындағы мал шаруашылығына маманданған.
2022 жылдың қорытындысы бойынша ауылдық жерлерде жұмыспен қамтылған 130 мың халықтың 30,3%-і аграрлық секторда, 14,5% – өнеркәсіпте, 18,2% - білім беру және денсаулық сақтау салаларында, 10% - саудада еңбек етті.
Облыс ауылдарында өзін–өзі жұмыспен қамтыған халықтың үлесі өте жоғары - 32,6% немесе 42,6 мың адам. Сонымен бірге, ауыл шаруашылығы саласында бейресми жұмысбастылық басым.
Облыста ел өңірлері арасында жастар жұмыссыздығының ең жоғары көрсеткіштерінің бірі – 4,1% (ҚР бойынша орташа – 3,2%) байқалады. Бұл облыс ауылдарында жұмыс орындарын құрудың жеткіліксіз қарқынына байланысты.
Бұдан басқа, еліміздің көптеген өңірлеріндегідей Шығыс Қазақстан облысының ауылдарында да ауыл тұрғындарының табысы қала тұрғындарынан айтарлықтай ерекшеленеді.
2022 жылдың қорытындысы бойынша ауылдық жерлерде күнкөріс деңгейінен төмен табысы бар халықтың үлесі 9,5% құрады (ҚР бойынша орташа - 7,3%).
Шығыс Қазақстан облысының ауылдық жерлерінде айына жан басына шаққандағы ақшалай табыс орташа есеппен 78,9 мың теңгені құрады.
Жұмыс орындарының жетіспеушілігі және төмен табыстар ауыл тұрғындарын өз тұрғылықты жерін қолайлы аудандарға ауыстыруға мәжбүр етеді. Нәтижесінде 2022 жылы облыс ауылдарында көші–қонның теріс сальдосы қалыптасты – 3 323 адам. Бұл ретте көші-қонның нақты географиялық бағыты байқалады – негізінен облыстың әкімшілік орталығына кетеді.
Табыстардан басқа, ауыл тұрғындарының өмір сүру сапасына әсер ететін маңызды фактор жайлы өмір сүру жағдайларын жасау болып табылады.
Бүгінгі таңда Шығыс Қазақстан облысында 356 ауылдың 225 ауылдық елді мекені орталықтандырылған сумен қамтамасыз етілген. Оларда 221 мың ауыл тұрғыны тұрады, яғни ауыл халқының 89%-тен астамы орталықтандырылған сумен жабдықтау көздеріне қосылған.
Бұл ретте 131 ауылдың тұрғындары жергілікті және орталықтандырылмаған көздерден суды пайдаланады. Облыста мұндай адамдардың саны 25,8 мың адамды құрайды.
Облыс бойынша 58,1 мың тұрғыны бар 24 ауыл су тарту қызметтерімен қамтамасыз етілген.
Ауыл тұрғындарының көпшілігі жеке қондырғылардан жылуды пайдаланады. Орталық жылытумен жабдықталған тұрғын үй ауданының үлес салмағы небәрі 14,8% құрайды.
Әлеуметтік инфрақұрылымды дамыту өмір сапасына айтарлықтай әсер етеді. Облыс ауылдарында 13 білім беру объектілері мен 18 медициналық мекемелер құрылысына қажеттілік бар.
Облыста ауылдардың инфрақұрылымдық проблемаларын шешу үшін «Ауыл– Ел бесігі» жобасы іске асырылуда. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің бұйрығымен бекітілген ауылдық елді мекендерді айқындауға арналған өлшемшарттарына сәйкес Шығыс Қазақстан облысында даму әлеуеті бар 189 ауыл анықталды.
Солай, 2022 жылы облыстың 40 ауылында 5,6 млрд. теңге сомасына 67 жоба іске асырылды.
«Дипломмен ауылға» бағдарламасы шегінде облыс ауылдарына 312 жас маман тартылды. Барлығы 312 адам 96,5 млн. теңге сомасына көтерме жәрдемақы алды, 187 адам 817,1 млн.теңгеге тұрғын үй сатып алуға бюджеттік несие алды.
Жалпы, облыс ауылдарында бірқатар проблемалық мәселелер бар, оларды шешуге өңірдің жаңа басшылығы келесіге жүгінуге тиіс:
- ауыл шаруашылығындағы өндірістік инфрақұрылымның және мамандандырылған факторлардың дамымауы (гидротехникалық және суландыру құрылыстарының тозуы, шикізатты қайта өңдеудің төмен деңгейі, прогрессивті технологиялардың әлсіз енгізілуі және т. б.);
- ауылдық жерлерде бизнесті мемлекеттік қолдау шараларының қолжетімсіздігі;
- бірқатар ауылдық елді мекендерде (балабақшалар, мектептер, медициналық мекемелер)әлеуметтік инфрақұрылым объектілерінің жоқтығы;
- ауылдық жерлерде тұрғын үймен қамтамасыз етудің төмен деңгейі (орташа республикалық мәні 19,8% болған кезде бір тұрушыға 19,1%);
- инженерлік инфрақұрылымның тозуы және ауылдарды көріктендірудің төмен деңгейі;
- қолайсыз демографиялық жағдай және халықтың кетуі.
