03.08.2023
Адамдарды жұмыспен қамтудың негізгі уәжі жалақы екені белгілі, сондықтан жұмыс орнының тартымдылығы оның мөлшеріне байланысты.
Тәжірибе көрсеткендей, жалақы мөлшеріне адам жұмыс істейтін ұйымның меншік нысаны әсер етеді. Осы тұрғыдан алғанда, статистикалық деректерге сәйкес Қазақстанда ең тартымдысы шетелдік сектор болып табылады, мұнда орташа жалақы мемлекеттік сектордан 2 есе жоғары және жеке сектордан 1,5 есе жоғары. Бұл ретте статистикалық деректер бойынша жұмыспен қамтылған халықтың басым бөлігі мемлекеттік (48,6%) және жеке (44,5%) секторларға тиесілі.
Еңбекақы төлеу тұрғысынан мемлекеттік секторда өңірлік бөліністе жеке және шетелдік секторға қатысты жұмыс істеу қаншалықты тиімді:
- Алматы, Жамбыл, Қызылорда, Солтүстік Қазақстан, Түркістан облыстары және Жетісу облысы, Астана, Шымкент қалалары сияқты өңірлерде мемлекеттік сектор қызметкерлерінің жалақысының мөлшері жеке секторға қарағанда жоғары;
- қалған өңірлерде мемлекеттік сектордағы жалақы жекеменшіктен артта қалып отыр, ал Атырау, Маңғыстау, Ұлытау сияқты облыстарда артта қалушылық 2 еседен астамды құрайды.
Қазақстанның барлық өңірлерінде (Жетісу облысынан басқа) мемлекеттік сектордың жалақы мөлшері шетелдік сектордан артта қалып отыр. Атырау, Батыс Қазақстан, Маңғыстау, Ұлытау, Абай сияқты облыстарда алшақтық 2 еседен астам құрайды.
Меншік нысандары бойынша еңбекақы төлеудегі қалыптасқан теңгерімсіздіктер өңірлерде үстемдік ететін экономикалық қызмет түрлерімен айқындалады.
Статистика деректері бойынша мемлекеттік секторда орташа жалақы 260,8 мың теңгені құрайды, бұл орташа республикалық деңгейден 16,0%-ке аз. Бұл ретте ұсынылған 56 қызмет түрінің тек 9–ы (16,1%) бойынша жалақы мөлшері 500,0 мың теңгеден асады, ал экономикалық қызметтің 25-і (44,6%) бойынша жалақы мөлшері орташа республикалық деңгейден асады - 349,9 мың теңгеден. Мемлекеттік секторда еңбекақы мөлшері 118,1 мың теңгеден (жұмысқа орналастыру саласындағы қызмет) 1547,5 мың теңгеге дейін (қаржылық қызметтер және сақтандыру саласындағы қосалқы қызмет) диапазонында болады. Вариация коэффициенті 94,5% құрады, бұл экономикалық қызмет түрлері бойынша мемлекеттік секторда жұмыспен қамтылғандар арасында еңбекақы төлеудегі жоғары саралауды көрсетеді(2-кесте).
Вариация коэффициенті 94,5% құрады, бұл экономикалық қызмет түрлері бойынша мемлекеттік секторда жұмыспен қамтылғандар арасында еңбекақы төлеудегі жоғары саралауды көрсетеді (2-кесте).
Жеке секторда орташа жалақы 332,7 мың теңгені құрайды, бұл республика бойынша орташадан 7,4%-ке артық. Бұл ретте ұсынылған 68 қызмет түрінің 10-нан (14,7%) жалақы 500,0 мың теңгеден асады, ал 22-ден (32,3%) жалақы орташа республикалық деңгейден 349,9 мың теңгеден асады. Еңбекке ақы төлеу мөлшері 91,9 мың теңгеден (балық аулау және балық шаруашылығы) 1005,2 мың теңгеге дейін (теңіз және жағалау жүк көлігінің қызметі) диапазонында болады. Вариация коэффициенті 67,3% құрайды, бұл экономикалық қызмет түрлері бойынша жеке сектордағы жұмыспен қамтылғандар арасында еңбекақы төлеудегі жоғары саралау туралы айтады.
Шетелдік секторда орташа жалақы 510,5 мың теңгені құрайды, бұл орташа республикалық деңгейден 64,7%-ке артық. Бұл ретте ұсынылған 51 қызмет түрінің 17-сі (33,3%) бойынша жалақы 500,0 мың теңгеден асады,ал 25-і (49,02%) бойынша жалақы мөлшері республика бойынша орташа деңгейден (349,9 мың теңге) асады. Еңбекақы мөлшері 67,5 мың теңгеден (мемлекеттің жалпы қоғамға қызмет көрсетуі) 1 257,3 мың теңгеге дейін (бас компаниялардың қызметі; басқару мәселелері бойынша кеңес беру) аралығында ауытқиды. Вариация коэффициенті 59,% құрайды. Бұл жоғары мән шетелдік сектордағы жұмысшылар арасындағы жалақының жоғары дифференциациясы туралы айтылуына қарамастан, сонда да бұл көрсеткіш шетелдік сектордағы жұмысшылардың жалақысының ең аз диспропорциясы туралы айтады.
Сонымен, егер жалақы деңгейіне бейімделсек, онда шетелдік сектор ең тартымды болып табылады, өйткені:
- шетелдік секторда орташа жалақы ең жоғары, ал мемлекеттік секторда ең төмен;
- экономикалық қызмет түрлері бойынша еңбекке ақы төлеудегі диспропорциялардың жоғары дәрежесі, бірақ еңбекке ақы төлеудегі диспропорциялардың ең аз дәрежесі шетелдік секторда, ал мемлекеттік сектордағы ең үлкен дәреже байқалады.
Дина Бектлеева
жетекші сарапшысы
Барлық мақалалар
