03.08.2023
Ұлттық деңгейде айқындалатын салымдар (бұдан әрі – ҰДАС ) туралы жиынтық баяндамасының соңғы нұсқасы 2022 жылдың соңында Париж келісімінің 193 тарабын білдіретін және 2022 жылғы 23 қыркүйек айындағы күй-жайы бойынша ҰДАС тізілімінде тіркелген соңғы бар болатын 166 ҰДАС-тан ақпаратты жинақтады.
Осы баяндамаға сәйкес, парниктік газдардың жалпы жаһандық шығарындылары соңғы қолда бар ҰЖАС-ты іске асыруды ескере отырып, 2025 жылы шамамен 53,4 млрд тонна СО2-экв және 2030 жылы 52,4 млрд тонна СО2-экв бағаланады. 2019 жылы шығарындылардың бағасы 2019 жылы 55,4 млрд тонна СО2-экв құрайды.
Осылайша, мәлімделген мақсаттар Париж келісімінің жаһандық орташа температураны 1,5°c ұстап тұру мақсатын орындау үшін жеткіліксіз. Солай барлық соңғы ҰДАС, соның ішінде барлық шартты элементтерді толық орындауды болжасақ, онда 2030 жылға қарай 1,5°C-тан төмен температураны ұстап тұру сценарийіне қол жеткізу үшін шығарындыларды 20,3 миллиард тонна СО2-экв-қа қосымша төмендету қажеттілігі әлі де сақталады (интервал 18,7-25,3 миллиард тонна СО2-экв құрайды). Яғни елдердің өз шығарындыларын төмендету амбициясы 1,5°c шегінде температураны ұстап тұру үшін жеткіліксіз.
Шығарындыларды азайту ісіндегі осындай жағдайды ескере отырып, сараптамалық ортада геоинжиниринг арқылы температураның көтерілуіне жаһандық жауап беру идеялары, яғни жаһандық жылынуды азайту мақсатында жердің климаттық жүйесіне белсенді араласуға арналған технологияларды қолдану арқылы ұзақ уақыт бойы талқыланып келеді.
Реинжиниринг технологиялары әдетте екі негізгі категорияға бөлінеді:
• күн радиациясын басқару (Жер температурасын төмендету үшін күн радиациясының бір бөлігінің ғарышқа кері шағылысуын басқару);
• атмосферадан көміртекті шығару (атмосферадан көмірқышқыл газын алу және сақтау).
Ағымдағы жылдың 30 маусым айында АҚШ Ақ үйінің Ғылыми-техникалық саясат басқармасы (OSTP) Конгресс мақұлдаған күн радиациясының модификациясы туралы есеп шығарды (Congressionally-MandatedReportonSolarRadiationModification) . Есеп білімдегі маңызды олқылықтарды анықтайды және күн радиациясының өзгеруіне байланысты қауіптер мен артықшылықтарды түсінуді жақсартатын әлеуетті зерттеу бағыттарын анықтайды.
Ағымдағы күйдегі есеп күн радиациясын өзгертуге бағытталған кешенді зерттеу бағдарламасын құру бойынша ешқандай жоспар ұсынбайды, бірақ кез келген осындай бағдарлама күн сәулелендіру өзгеруінің әлеуметтік, сондай-ақ ғылыми аспектілерін қамтуы керек екенін ескертеді және күн сәулелендіру өзгеруін одан әрі зерттеу үшін бірнеше негізгі басым бағыттар бөлінеді, соның ішінде:
• күн радиациясының түрлендіру өрістетудің климаттық және экологиялық салдарын анықтау;
• әлеуетті әлеуметтік нәтижелер мен экологиялық зардаптарды бағалау;
• халықаралық серіктестермен бірлесіп қандай зерттеулер жүргізіле алатынын зерттеу.
Есепте күн радиациясының өзгеруінің әсерін зерттеу бүгінгі күнге дейін шашыраңқы және бөлшектенгенін және нәтижесінде көптеген сынды салаларда білім мен белгісіздікте айтарлықтай олқылықтар бар екенін мойындайды.
Потенциалды, осы бағыттағы зерттеу бағдарламасы әртүрлі геоинженерлік әдістер, соның ішінде «стратосфералық аэрозольді бүрку (SAI) және теңіз бұлттарын жарықтандыру» арқылы планетаны бірнеше жыл бойы айтарлықтай салқындатуға мүмкіндік береді.
Осылайша, дамыған елдер климаттық жүйеге қасақана араласуды көздейтін шешімдерге қарай бастайды деп айтуға болады, өйткені Париж келісімінің бұрыннан бар шешімдер жиынтығымен мақсаттарына қол жеткізбеу ықтималдығы жоғары (ЖЭК және баламалы энергетикалық технологиялар, энергия тиімділігі, орман отырғызу, және басқалар).
Адамзат парниктік газдар шығарындыларын едәуір арттыру арқылы климаттық жүйенің жұмысына абайсыз араласқанын атап өту керек. Бұл араласудың байқалған салдары климаттық жүйедегі барлық өзара қарым-қатынастардың күрделілігін көрсетеді. Сондықтан жүйені жаңа араласулар арқылы бұзып, оны мекендеуге жарамсыз етіп жасау мүмкіндігі бар. Адамзатта қосалқы планета жоқ, сондықтан климаттық күн тәртібіндегі бар бастамаларға өте байыпты қарау керек және парниктік газдарды азайту үшін бұрыннан бар шешімдерді кеңінен қолдану қажет.
Сыздыков Балтабай, орталығы директорының орынбасары
Барлық мақалалар
