29.08.2023
Жаһандық жылынуды 1,5°C шегінде ұстап тұру үшін жыл сайын көмір өндірісін 11%-ке (БҰҰДБ) төмендету немесе қалған әлемдік көмір қорының 80%-ін пайдаланбау қажет, өйткені оған әлемдік парниктік газдар шығарындыларының 40%-і келеді.
Алайда, 2022 жылдың қорытындысы бойынша көмір өндірісі қысқарған жоқ. 2022 жыл көмір өндірудің тарихи максимумына айналды – 8 803,4 млн тонна. Бұған қоса, 643,9 млн тонна өсім (немесе 2021 жылмен салыстырғанда 7,9%) соңғы 40 жылдағы абсолютті рекорд болып табылады (Energy Institute).
Негізгі өсім Азия елдеріне тиесілі. Осылайша, өсімнің 2/3 бөлігін Қытай қамтамасыз етті, өсімнің 1/4 бөлігі Үндістан мен Индонезияға келді, бұл Қытайдағы арзан электр энергиясына өнеркәсіп сұранысының артуымен, урбанизацияның қарқынды процесіне байланысты Үндістандағы электр энергиясына ішкі сұраныстың артуымен және Ресей Федерациясына қатысты эмбаргоға байланысты әлемдік нарықта Индонезия көміріне сұраныстың артуымен түсіндіріледі. 2021 жылы 200 мемлекет көмірді пайдалануды кезең-кезеңімен қысқартуға келіскеніне қарамастан (БҰҰ-ның Климаттың өзгеруі туралы негіздемелік конвенциясы тараптарының 26-шы конференциясының қорытындысы бойынша), Азия елдері оны пайдалануды қысқартуға әлі дайын емес.
Осылайша, әр түрлі сауда платформаларының бағалауы бойынша 2023 жылы жаһандық көмір өндіру 3-4%-ке өседі, өсім келесі жылдары, кем дегенде 2030 жылға дейін жалғасады.
Көмірмен негізгі күрес жаңа жобаларды қаржыландыруды тоқтату немесе ескілерін кеңейту арқылы қамтамасыз етіледі деп саналады.
Мысалы, 200 ірі әлемдік қаржы институты (оның ішінде 87 ірі әлемдік банк) көмір өндіруге немесе көмірмен электр энергиясын өндіруге инвестицияларды шектеу жөніндегі шаралар туралы жариялады. Жаһандық қарыз активтерінің 41%-ін құрайтын кредиттік ұйымдар портфельдерді нөлдік шығарындыларға сәйкестендіруге уәде беріп, «Net-zero banking alliance» науқанына қосылды.
Алайда, бәрі оңай емес.
Біріншіден, ірі қаржы институттары мен банк холдингтері өз пайдасын жоғалтуға дайын емес және кредит саясатында мүмкіндігінше анық емес тұжырымдар жасайды.
Мысалы, Goldman Sachs банктің «ақылға қонымды мерзімде әртараптандыру стратегиясы жоқ» энергетикалық көмір өндіретін компанияларды қаржыландырмайтынын көрсетеді, бұл оған Peabody – 2022 жылдың қорытындысы бойынша өз табысының 78% -ін көмір сатудан алған өзінің тұрақты даму стратегиясы бар ірі австралиялық тау-кен компаниясына кредит беруге мүмкіндік береді.
426 ірі банктердің, инвесторлардың және сақтандыру компанияларының тек 26-сы 2050 жылға қарай нөлдік таза пайда сценарийіне сәйкес көмірден бас тарту саясатын жүргізеді деп танылды (Reclaim Finance).
Екіншіден, ірі қаржы институттары мен банк холдингтері жобалық кредит беруді шектеуге бағдарланған, ал корпоративтік кредит беру қолжетімді болып қала береді. Бұл ірі тау-кен компанияларына, мысалы, қысқа мерзімді жаңартылатын кредит желілерін пайдалана отырып, көмір шахталарын игеруге, электр станцияларын салуға және т.б. қаржыландыруды еркін алуға мүмкіндік береді.
Мысалы, 2019-2021 жылдары көмір компаниялары жалпы сомасы 62 млрд АҚШ долларына, оның ішінде Sumitomo, Mitsubishi, Citigroup және JPMorgan Chase (Engewald) тәрізді компаниялардан банктік кредиттер алды. Тек 2022 жылы 60 ірі банк әлемдегі 30 ірі көмір өндірушіге 13 миллиард АҚШ долларын жіберді.
Үшіншіден, азиялық инвесторлар Еуропа мен Солтүстік Америка елдерінің инвесторларын алмастырады, өйткені олар үшін көмір активтері жоғары табысты болып қалады.
Мысалы, 2022 жылы Үндістанның Adani Group конгломераты Австралияда Carmichael ірі көмір шахтасын салуға 500 миллион АҚШ доллары көлемінде облигацияларды қайта қаржыландырды.
2019-2022 жылдары Қытайдың көмір компаниялары азиялық банктердің акциялары мен облигацияларын сату арқылы 150 миллиард АҚШ долларын тартты.
Индонезиялық пайдалы қазбаларды инвестициялаумен айналысатын отбасылық конгломераттар австралиялық көмір компанияларында олардың қатысуын едәуір арттырды.
Төртіншіден, шағын инвесторлар көмір жобаларын қаржыландыруға қосылып, капитал пулын құрады.
Шағын инвесторлар көмір өндіру жобаларында қатысуын біртіндеп арттыра бастайды, кредит беруді жылдық 25%-ке бөледі, бұл стандартты құннан шамамен 5 есе көп. Алайда, бұл көмір компанияларын тоқтатпайды. Соңғы екі жылда (2021-2022) акциялары Лондон биржасында тізімделген көмір компанияларының капиталдандыруы орта есеппен 3-4 есе өсті, бұл оларға алынған қарыздарды қайта қаржыландыруға мүмкіндік береді. Жалпы, 2015-2022 жылдар кезеңінде қазба отынына инвестициялар 21,6%-ке қысқарғанына қарамастан, жоғары көміртекті жобаларды қаржыландырудың тұрақты үрдісі сақталуда.
Әр түрлі бағалауларға сәйкес, 2023 жылдың ортасындағы жағдай бойынша әлемде жалпы қуаты 476 ГВт болатын 100-ге жуық жаңа көмір электр станциялары салынуда (оның ішінде Қытайға 115,5 ГВт келеді), енгізілгеннен кейін көмір энергетикасының әлемдік қуаты 23%-ке ұлғаяды.
Балтабай Сыздықов,
орталығы директорының орынбасары
Барлық мақалалар
