22.09.2023
Бүгінгі таңда жарнама күнделікті өмірде кездесетін ең көп таралған ақпарат түрлерінің бірін болып табылады.
Ол жеке немесе заңды тұлғалар арасында сатылатын тауарларға, тауар белгілеріне, жұмыстарға, қызметтерге қызығушылықты қалыптастыруға немесе қолдауға арналған байланыс құралы ретінде әрекет етеді.
Бұл әсер мыналарға ықпал етуі мүмкін:
- тәртіп (сіз жарнамаланған өнімді сатып аласыз);
- ұстанымдар (сізге мұндай өнімдер ұнайды);
- когнитивті әсер ету (сіз осы өнімнің қасиеттері туралы білесіз).
Қазақстанда қалыптасқан жарнама нарығы өте ауқымды. Осылайша, Орталық Азия жарнама қауымдастығының (ОАЖҚ) деректеріне сәйкес, 2023 жылдың 1-тоқсанында оны тарату құралдарындағы жарнама көлемі ҚҚС есебімен шамамен 17,3 млрд теңгені құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 26,3% - ке артық.
Жарнама көлемінің өсуі, әрине, елдің ішкі сауда көрсеткіштеріне де әсер етті. Бұл 0,99! корреляция коэффициентімен расталады, яғни, зерттелетін факторлар арасында өте күшті тікелей тәуелділік байқалады. Бұл ретте, ТВ-жарнама, интернет-жарнама көп әсер ететінін, радио және баспасөз арқылы ең аз әсер ететінін атап кеткен жөн.
Жарнама көлемінің 1 млрд теңгеге ұлғаюымен ішкі сауда көлемі 6,9 трлн. теңгеге өсуде. Жалпы, 2017-2022 жылдар аралығында сауда көлемі 1,8 есе 50,8 трлн. теңгеге дейін ұлғайды. Бұл ретте талдауға сәйкес өсімнің 98% - і жарнамалық қызметті жүргізуге, ал 2% - і өзге факторлардың ықпалына байланысты.
Осылайша, жарнама тұтынуды ынталандырудың тиімді құралы болып табылады, тұтынушыларға, өндірушіге және жалпы қоғамға тікелей және жанама әсер етеді.
Осы құралдың тиімділігін және оның саудаға күшті әсерін ескере отырып, сапасыз қызметтерді, оның ішінде жосықсыз жарнама арқылы таратуға байланысты тәуекелдерді жою бойынша қажетті шараларды қабылдау қажет.
Осылайша, осы тәуекелдерді айқындай отырып, Қазақстанда біздің отандастарымызды жарнама арқылы қаржы пирамидаларының қызметіне тарту, балаларды құмар ойындарға тарту, қоғамдық әдеп ережелеріне сай келмейтін этикалық емес материалдарды тарату жағдайлары жиі кездесетінін түсіну қажет.
Бүгінгі таңда жарнаманы өндіруді, таратуды және орналастыруды бақылау "Жарнама туралы" Қазақстан Республикасының Заңымен регламенттелген, ол тиісті емес жарнаманың алдын алуды және жолын кесуді, сондай-ақ "Онлайн-платформалар және онлайн-жарнама туралы" Қазақстан Республикасының Заңын көздейді, ол онлайн-жарнаманы өндірудің, орналастырудың, таратудың және сақтаудың, заңсыз мазмұнның алдын алудың және жол бермеудің құқықтық негіздерін айқындауға бағытталған.
Бұл ретте аталған заңдардың мағынасын негізге ала отырып, жарнама саласын екі мемлекеттік орган, ҚР Ұлттық экономика министрлігі және ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі (бұдан әрі - АҚДМ) жетекшілік етеді, осыған байланысты осы саланы тиісінше бақыламау бойынша тәуекелдер бар деген қорытындыға келуге болады.
Анықтамалық: жарнама саласындағы мемлекеттік реттеуді Ұлттық экономика министрлігі, ақпарат саласындағы мемлекеттік реттеуді мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылы, қоғамдық сананы жаңғырту саласындағы реттеуді ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі жүзеге асырады.
Жарнама айналымы саласы ақпаратты тарату саласымен тікелей байланысты екенін назарға ала отырып, біздің ойымызша, қажетті әлеуметтік-экономикалық нәтиже алу мақсатын қамтамасыз ету үшін АҚДМ-ны жарнама саласындағы жалғыз уәкілетті орган ретінде бекітуді орынды деп санаймыз.
Бұл тәсіл "Жарнама туралы" заңда айқындалған мақсаттарға қол жеткізуге ықпал ететін шешімдерді тиімді қабылдауға мүмкіндік береді.
Азат Махватов
Орталық директорының орынбасары
Барлық мақалалар
