Қазақстанның сыртқы саудасына қатысты келетін болсақ 2021 жылдың екінші тоқсанынан бастап пандемиядан кейінгі қалпына келтіру және одан әрі дамыту күтілуде. Бұл жаппай вакцинация процесінің басталуымен, сауда шектеулерін біртіндеп алып тастаумен, әлемдегі инфляциялық процестерді жеделдетумен, Қытай экономикасы мен басқа да негізгі сауда серіктестерінің тез қалпына келуімен, сондай-ақ шикізаттың әлемдік бағасының тұрақтануымен байланысты.
Мұны 2021 жылдың 2 айындағы кедендік статистика дәлелдейді. Мәселен, Қазақстанның тауар айналымы 2021 жылғы қаңтар-ақпанда шамамен 11,8 млрд USD құрады, бұл 2020 жылғы ұқсас кезеңдегі көрсеткіштерден 17,4%-ға артта қалып отыр (14,3 млрд USD). Сыртқы сауда көрсеткіштерінің төмендеуі бірінші кезекте қазақстандық мұнай экспортының құндық мәнде 40,8%-ға (5,7-ден 3,4 млрд USD-ге дейін) және тонналық мәнде 13,2%-ға (12,1-ден 10,5 млн тоннаға дейін) азаюына байланысты, оған мұнайға әлемдік бағаның төмендеуі және әлемдегі мұнайға сұраныс пен ұсыныс теңгерімінің бұзылуы жағдайында өндіруге арналған ОПЭК+ келісімі шеңберіндегі елдің міндеттемелері әсер етті.
Мұнай түсімінің төмендеуі Қазақстан экспорты көрсеткіштерінің нашарлауына алып келді. Мәселен, 2021 жылғы қаңтар-ақпанда Қазақстанның жиынтық экспорты 25,2%-ға-9,4-тен 7,0 млрд USD-ге дейін төмендеді.
Мұнайдан басқа, табиғи газды сатудан түсетін экспорттық түсімнің айтарлықтай төмендеуі байқалады. Қаңтар-ақпанда табиғи газды сату 243,4 млн USD құрады, бұл өткен жылғы көрсеткіштерден 37,4%-ға төмен.
Жалпы алғанда, Қазақстанның мұнай мен табиғи газды есепке алмағанда экспорты (бұдан әрі – мұнай-газ емес экспорт) 2,9%-ға 3,42 млрд USD-ге дейін өскенін атап өткен жөн.
Мұнай-газ емес экспорттың өсуінің негізгі драйверлері мыс катодтары (экспорттың өсуі +14,3%), темір кендері (2,3 есе өсу), алюминий (+85,4%), темірден жасалған жартылай дайын өнімдер (2,4 есе өсу) және металл прокаты (+65%) сияқты металлургия өнеркәсібінің тауарлары болып табылады. Бұған пандемиядан кейін әлемдік экономиканың қалпына келуі аясында мыс, болат және темір кендерінің рекордтық жоғары бағасы ықпал етті. Талдамашылар әлемдік металл бағасы сұраныс ұсыныстан асып кететіндіктен өсуді жалғастырады деп күтеді. Жалпы металлургия өнеркәсібі тауарларының экспорты 5,1% - ға-1,98-ден 2,08 млрд USD-ге дейін өсті.
Сондай - ақ, қазақстандық бидайдың сыртқы нарықтарға жеткізілуі 35%-ға-129,7-ден 175,2 млн USD-ге дейін өскенін атап өтеміз. Бидай экспортының артуы Өзбекстан (+47,7%), Ауғанстан (+36,5%) және Қытай (+86,3%) бағытында байқалады. Ұнға келетін болсақ, шетелдік өңделген бидайды жеткізу теріс үрдісті көрсетеді. Ұнды сатудан түскен экспорттық түсім 58,5-тен 55,1 млн USD дейін немесе 5,7% төмендеді. Ұн тарту өнеркәсібінің жедел дамуы және қолданылатын тарифтік емес кедергілер қазақстандық ұнды көрші нарықтарда бәсекеге қабілетсіз еткен болуы мүмкін, сондықтан бидайды ұнға қарағанда сату тиімдірек болады.
Жалпы алғанда азық-түлік тауарларын сыртқы нарықтарға жеткізу небәрі 1,8%-ға-203,1-ден 206,8 млн USD-ге дейін өсті. Қаралып отырған кезеңде Қытайға азық-түлік өнімдерінің экспорты қазақстандық тауарлармен қабылданатын автокөлік құралдары санының шектелуіне байланысты 39,1% - ға төмендеді.
Елдік бөліністе Қазақстанның экспорты тек Ресей (+1,4%), Өзбекстан (+26,2%) және Испания (2,8 есе) бағытында ғана өсті. Қалған негізгі тұтынушылар қазақстандық тауарларды сатып алуды айтарлықтай төмендетті.
Экспортқа қарағанда, Қазақстанға импорт ағындары аздап – бар болғаны 4,85-тен 4,75 млрд USD-ге дейін, яғни 2,1%-ға төмендеді. Импорттың төмендеуі негізінен табиғи газды және қара металдардан жасалған түрлі бұйымдарды сатып алудың қысқаруына байланысты.
Қалған бағыттар бойынша импорттың айтарлықтай өсуі байқалады. Мәселен, ағымдағы жылдың қаңтар-ақпан айларында Қазақстанға жеңіл өнеркәсіп тауарларын әкелу шамамен 331,9 млн USD құрады, бұл 2020 жылдың ұқсас кезеңінің көрсеткіштерінен 51%-ға артық (219,5 млн USD), бұл жақын болашақта мақта бағасының өсуіне байланысты киім мен аяқ киім бағасының өсуіне қатысты тұтынушылардың күтулерімен байланысты болуы мүмкін. Сондай-ақ, құрылыс материалдары импортының 10,3%-ға (107,3-тен 118,3 млн USD-ге дейін), фармацевтика өнімдерінің 16,3%-ға (211,9-дан 246,5 млн USD-ге дейін) және машина жасау өнеркәсібі тауарларының 6,8%-ға (1 244-тен 1 328 млн USD-ге дейін) өскенін атап өтеміз. Егер фармацевтика өнеркәсібі импортының өсуі пандемия салдарымен күрестің күшейтілген шараларымен түсіндірілсе, онда машина жасау өнеркәсібі мен құрылыс саласы тауарларын әкелу статистикасы Қазақстандағы инвестициялық және құрылыс белсенділігінің өсуін көрсетеді.
Осы уақытта тамақ өнеркәсібі тауарларының импорты 12,1%-ға төмендеді, бұл егер дайын тамақ өнімдері немесе шикізат жағдайында тамақ өнеркәсібі кәсіпорындарының өндірістік қуаттары болса, халық табысының төмендегені туралы белгі бере алады.
Тауар бөлінісінде автомобильдер импортының 79,4%-ға, дәрі-дәрмектер 5,1%-ға, вакциналар 94%-ға, теледидарлар мен мониторлар 2,4 есе және аяқ киім 55,6%-ға өскенін атап өтеміз.
Қазақстан нарығында қытай және түрік тауарларының экспансиясы жалғасуда, олардың импорты 2021 жылғы қаңтар-ақпанда тиісінше 21,3%-ға және 20,6%-ға өсті. Сонымен қатар Ресейден (-4,5%), АҚШ-тан (-21,5%), Италиядан (-25,6%) және Өзбекстаннан (14,5%) импорт азаюда.
Қорытындылай келе, қазақстандық экономика өсімінің негізгі драйвері әлі де пандемияның елеулі салдарларына ұшырайтынын атап өткен жөн. Алайда, мұнай жеткізудің айлық қарқыны экспорттық қарулардың біртіндеп қалпына келуін көрсетеді, бұл ел экономикасының пандемиядан кейінгі қалпына келуіне оң әсер етеді. Инвестициялық тауарлар импортының өсуі инвестициялық белсенділіктің өскенін айғақтайды, бұл да Қазақстан экономикасын сауықтыру кезінде оң ықпал ететін болады.
