27.09.2023
Жақын арада еуразиялық көлік желісінің құрылымын өзгерте алатын "Қытай – Қырғызстан – Өзбекстан" темір жолының құрылысы (Қазақстан үшін баламалы) жоспарлануда.
Осылайша, Қырғызстан құрлықтық көлік көпірі бола отырып, Қытай мен Өзбекстанға тікелей сауда жүргізуге мүмкіндік береді, сондай-ақ Үндістан түбегі мен Таяу Шығысқа қарай жаңа жолдар ашылады.
Қазақстан өз аумағы арқылы жүк тасымалының көлемін ұлғайтуға ниетті, себебі 2030 жылға қарай республика жүк тасымалын жылына 30 млн. тоннаға дейін жеткізуді жоспарлап отыр, бірақ темір жол құрылысы көбінесе Қазақстан аумағы арқылы өтетін Транскаспий халықаралық көлік бағытының (бұдан әрі - ТХКБ) дамуына теріс әсер етуі мүмкін.
ТХКБ теміржолының құрылысы логикасы бар қажетті шара десек те болады, себебі бір жағынан жаңа нарықтар ашылып, көлік бағыты әртараптандырылады.
Білуімізше, елдің "теңіз қақпасы" – Ақтау және Құрық порты орналасқан Каспий теңізінің таяздану проблемасы бар. Болжам бойынша, климаттың өзгеруі мен антропогендік әсердің нәтижесінде 21 ғасырдың аяғына дейін Каспий теңізінің деңгейі 9-18 метрге төмендеуі мүмкін, бұл су қоймасының ауданы 3 есе қысқаруы мүмкін дегенді білдіреді.
Қазірдің өзінде Каспий теңізінің деңгейі жылына орта есеппен 6-7 см төмендейді. Соңғы 5-6 жылда Каспий теңізінің таяздану деңгейі 40 см-ден астам құрады, соның салдарынан қазақстандық порттарда ірі кемелерге қызмет көрсету проблемалары туындайды.
Мәселен, құрлыққа отырудан қорқып, мұнай танкерлері тек 70% - ке тиеледі, бұл қазақстандық мұнайдың өтімділігіне теріс әсер етеді. Қазақстан жылына 2 млн. тоннаға жуық мұнай тасымалдайтынын ескерсек, танкерлердің жеткілікті жүктелмеуі елдің мұнай түсімін айтарлықтай қысқартуы мүмкін екенін ұмытпайық.
Ел арқылы жүк ағынын арттыру үшін Қазақстанға не істеу керек?:
- "Ақтау теңіз порты" АЭА мысалында оған арнайы экономикалық аймақ (АЭА) мәртебесін беру арқылы Құрық теңіз портының мүмкіндіктерін арттыру қажет. Қазіргі уақытта Құрық порты қуаттылығы 6 млн. тонна болатын, жылына 2 млн. тоннадан аспайтын жүкті өңдейді;
- Жүктерді тасымалдау үшін жеке паромдар салу қажет. Өкінішке орай, Қазақстанның өз паромдары жоқ, жүктерді тасымалдау үшін Әзірбайжан паромдары пайдаланылады. Бұл ретте Маңғыстау облысында кемелерді салу және жөндеу мүмкіндігі бар;
- Ақтау және Құрық порттарында теңіз түбін тереңдету жұмыстарын жүргізу, бұл кемелердің порт инфрақұрылымына әлдеқайда жақын жүзіп келуіне мүмкіндік береді.
Неліктен "Қытай – Қырғызстан – Өзбекстан" теміржол жобасы тиімсіз болуы мүмкін?:
- Жаңа теміржол жобасын соңғы 30 жыл бойы іске қосуға тырысуда. Теміржолдың құны шамамен 5 миллиард АҚШ долларына бағаланады, алайда теміржол құрылысына қатысатын Орталық Азия елдері Қытайдың ауқымды инфрақұрылымдық жобасын бірлесіп қаржыландыруға дайын емес;
- Жаңа теміржол көптеген мемлекеттік шекаралардан, күрделі географиялық учаскелерден өтеді, бұл жүк ағынының жылдамдығын едәуір шектеуі мүмкін. Сонымен қатар, Қырғызстанда жүк вагондарының жолтабанын ауыстыру инфрақұрылымы реттелмеген, бұл қосымша инвестицияларды қажет етеді және пойыздарға қызмет көрсету жылдамдығына әсер етеді.
Ерлан Кәрімов
Барлық мақалалар
