16.10.2023
Қазақстанда ұлттық авиатасымалдаушылардың баға саясаты мен қызмет көрсету сапасына қатысты көп сын айтылады.
Мысалы, 2023 жылдың қыркүйегінде ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаттары қазақстандық «FlyArystan» лоукостерінің бағасына наразы болып, авиабилеттердің құнын төмендетуді, сондай-ақ «FlyАrystan» компаниясын «Air Astana» бас компаниясынан бөлуді талап етті.
Кішкене сандарға назар аударайық: Қазақстанда тұрақты коммерциялық тасымалдауды 6 авиакомпания орындайды - «Air Astana»; «FlyArystan» («Air Astana» еншілес ұйымы); «SCAT»; «Qazaq Air»; «Оңтүстік аспан»; «Жетісу».
Ішкі авиатасымалдар аптасына 694 рейс жиілігімен 61 маршрут бойынша орындалады. Елдің халықаралық әуе қатынасының маршруттық желісі 31 елге аптасына 583 рейс жиілігімен 118 маршрутты құрайды.
2022 жылы әуежайлар 21,1 млн. адамға қызмет көрсетті, 24,5 мың тонна жүк тасымалданды.
13 әуежайда қазақстандық тасымалдаушылар жұмыс істемейтін бағыттар бойынша «ауа еркіндігінің» бесінші дәрежесін бере отырып, «ашық аспан» режимі қолданылады.
Жұмыс істеп тұрған 21 өңірлік әуежайдың 18-і Халықаралық азаматтық авиация ұйымының (ИКАО) стандарттары бойынша санатталған: Астана және Алматы қалаларының әуежайлары – IIIA және IIIB санаттары бойынша, Атырау қаласының әуежайы – II санат бойынша, қалған қалалардың әуежайлары – I санат бойынша.
ҚР Үкіметі 12 өңірлік әуежайға тікелей және жанама иелік етеді, еліміздің 9 әуежайы жеке және сенімгерлік басқаруда.
Өздеріңіз білетіндей, Қазақстанда авиабилеттерге баға белгілеуді мемлекет реттемейді, авиакомпаниялар тарифтерді дербес белгілейді. Сондықтан отандық авиакомпаниялар авиамаршруттардың сұранысына және авиарейстердің жүктелуіне байланысты серпінді баға белгілеу жүйесін пайдаланады, жеңілдіктер билеттерге сұраныс төмен болған кезде қолданылады, ал сұраныс артқан кезде бағаның өсуі орын алады.
Салыстырмалы талдау: Бағаны талдау үшін 2 лоукостер-компанияны, іс жүзінде бірдей қашықтыққа (көрші елдерге және ел ішінде) ұшатын шетелдік «Ryanair» (Ирландия) мен «FlyArystan» (Қазақстан) компанияларын және ұқсас уақыт кезеңін («икемді тарифсіз» ұшудан 4 апта бұрын) алайық.
Қазақстандық лоукостердің халықаралық рейстері 20%-ке қымбатқа түскеніне қарамастан, ішкі рейстерде бағасы салыстырмалы түрде төмен.
Ел ішінде авиабилет құнының төмен болуының ықтимал себебі «FlyArystan» лоукостері шығындарды қысқартуға, бірыңғай бухгалтерия жүргізуге және лоукостердің кейбір бағыттарын субсидиялауға мүмкіндік беретін «Air Astana» бас компаниясының инфрақұрылымы мен техникасын пайдалануы болып табылады. Тиісінше, Мәжіліс депутаттарының екі авиакомпанияны бөлу жөніндегі ұсынысы билеттердің құнын арзандатпайды.
Негізгі проблемалар:
Қазақстандағы авиабилеттердің «қымбаттығының» негізгі себептері:
- әуежайлардағы аэродромдардың негізгі қорларының физикалық тозуы сыни деңгейден асады және 68% құрайды. Әлемдік тәжірибеге сәйкес 50%-тен астам тозу әуе торабы қызметіндегі тұрақтылықтың жоғалуын білдіреді, ұшу қауіпсіздігін қамтамасыз ету қатерін, күтпеген күрделі салымдарды және қаржылық орнықтылықтың жоғалуын, халықаралық тасымалдар нарығынан кетуді білдіреді;
- бүгінгі күні жылына 300 мың тоннаны құрайтын авиакеросин тапшылығы. өздеріңіз білетіндей, авиабилет құнының құрылымында авиакеросинге арналған шығындар шамамен 30%-ін құрайды, бұл жолаушылар үшін билеттің соңғы құнына айтарлықтай әсер етеді. 2011 жылдан бастап Қазақстанда авиакеросиннің құны реттелмейді;
- Қазақстанның барлық өңірлік әуежайлары іс жүзінде тиімсіз. Әуежайлардың ұшу-қону жолақтарын күтіп ұстау қиын қаржылық ауыртпалық болып табылады.
Ұсынымдар:
Жалпы, Қазақстанда авиабилеттердің «қымбаттығы» проблемасын шешу үшін:
- терминалдарды, ұшу-қону жолақтарын, периметрлік қоршауларды реконструкциялау, орталықтандырылған жанармай құю жүйесін, ЖЖМ қоймаларын жаңғырту;
- әуежайларды тексеру кезінде қолданылатын заманауи техникалық құралдармен жарақтандыру;
- әуеайлақты ұстауға және әуе кемелеріне жерүсті қызмет көрсетуге, ұшуды авариялық-құтқару қамтамасыз етуге арналған арнайы техниканы жаңарту;
- әуежайлардың өндірістік ғимараттары мен құрылыстарын жаңарту;
- қазақстандық МӨЗ-де Jet A-1 маркалы авиакеросин өндірісін оқшаулау;
- өңірлік әуежайларды қаржыландырудың жеткіліктілігі проблемаларын шешу ұсынылады (өңірлік әуежайлар, сондай-ақ жергілікті атқарушы органдар әуежайларды жаңғырту бойынша тиісті қаржыландыруды қамтамасыз ете алмайды).
Қорытынды:
Қазақстанда әуежайлардың бағыттары бойынша жолаушылар ағындары мен жүк ағындарын бөлуде өңірлік диспропорция байқалады. Осылайша, еліміздегі 21 әуежайдың ішінен 2 ірі әуежайға (Алматы және Астана қалаларының) барлық авиатасымалдардың жартысы келеді. Тиісінше, өңірлік әуежайлар транзиттік әлеуетін толық пайдалана алмайды.
Өңірлік әуежайларды техникалық жаңғырту, сондай-ақ авиакеросин тапшылығы проблемаларын шешу авиабилеттердің уақыты мен құнын қысқартуға мүмкіндік береді, тиісінше ішкі және халықаралық бәсекелестік дамиды.
Керісінше жағдайда елде халықаралық, содан кейін ішкі рейстер біртіндеп қысқарады, бұл билеттердің қымбаттауына ғана емес, сонымен қатар жолаушылардың қауіпсіздігіне айтарлықтай әсер етеді.
Ерлан Каримов
орталық директоры
Барлық мақалалар
