24.10.2023
2021 жылдың мамырында Халықаралық энергетикалық агенттік (ХЭА) өзінің «2050 жылға қарай таза нөлдік шығарындылар: жаһандық энергетика секторының жол картасы» атты маңызды баяндамасын жариялады.
Баяндамада әлемдік энергетика секторы жаһандық температураның индустрияға дейінгі деңгеймен салыстырғанда 1,5 °C-ге дейін көтерілуін шектеу жөніндегі Париж келісімінің мақсатына қол жеткізуге өз үлесін қоса алатын жол баяндалған. Net Zero жол картасы тез арада саясаткерлер, өнеркәсіп, қаржы секторы және азаматтық қоғам үшін маңызды бағдарға айналды.
Баяндама жарияланғаннан бері, әсіресе 2022 жылдың ақпанында Ресейдің Украинаға басып кіруінен туындаған жаһандық энергетикалық дағдарыс жағдайында көптеген өзгерістер орын алды. Энергетика секторында 2022 жылы жаңа рекордқа қол жеткізіп, көмірқышқыл газының шығарындылары өсуін жалғастыруда. Дегенмен, оптимизмге көбірек негіз бар: соңғы екі жылда кейбір негізгі таза энергетикалық технологияларды әзірлеу мен енгізуде айтарлықтай прогресс байқалды.
Ағымдағы 2023 жылдың 26 қыркүйегінде Net Zero жаңартылған жол картасы жарияланды, онда 2021 жылдан бері орын алған негізгі оқиғаларды ескере отырып, 2050 жылға қарай таза нөлге жетудің жаңартылған жолы көрсетілген.
Соңғы екі жылда таза энергетикалық технологияларды енгізу бұрын-соңды болмаған қарқынмен өсті. Жаңа күн фотоэлектрлік қуатының құрылысы шамамен 50%-ке өсті және қазіргі уақытта «2050 жылға қарай таза нөлдік шығарындылар» сценарийінің (NZE сценарийі) 2021 жылғы нұсқасында қарастырылған траекториядан озып кетті. 2020 жылдан бастап электромобильдердің сатылымы 240%-ке, ал стационарлық батарея қондырғылары 200%-ке өсті.
Жарияланған жобалар жалғасатын болса, жаңартылған сценарийде 2030 жылы болжамды сұранысты қанағаттандыру үшін күн фотоэлектрлік жүйелері мен электромобиль аккумуляторларын өндіруге арналған жаһандық өндіріс қуатының деңгейі жеткілікті болады.
Негізгі таза энергетикалық технологиялар – күн фотоэлектрлік, желдік, жылу сорғылары мен батареялар шығындарының төмендеуі 2010-2022 жылдар аралығында 80%-ке төмендеді.
Жаһандық климаттық саясаттың, нарықтардың кеңеюінің және шығындардың төмендеуінің арқасында таза энергия технологиялары қазіргі саясатта да шығарындылардың болашағын өзгертеді. Жарияланған саясаттардың сценарийіне сәйкес, 2030 жылы шығарындылар негізгі сценарийге қарағанда 7,5 гигатонға төмен болады. ПГ шығарындыларын азайтуға қосқан үлесі күн фотоэлектрлік және жел энергетикасының кеңеюіне 5 гигатонна, ал электромобильдерге 1 гигатонға жуықтайды.
Елдердің 90%-ке жуығы Париж келісіміне сәйкес алғашқы ұлттық деңгейде айқындалатын үлестерін (ҰДАҮ) жаңартты. Егер елдер қайта қаралған ҰДАҮ орындайтын болса, 2030 жылы шығарындылар ҰДАҮ бірінші раундына қарағанда шамамен 5 гигатонға төмен болады.
Айта кету керек, қазіргі уақытта барлық елдер жариялаған климаттық мақсаттар мен оларға қол жеткізу саясатының нәтижесінде ПГ шығарындыларын жаһандық талдау қорытындыларын шығару аяқталуда. Жаһандық талдау (GST) — бұл ұзақ мерзімді мақсаттарға жетудегі ұжымдық прогресті бағалауды қамтамасыз етуге арналған Париж келісімі шеңберіндегі процесс. Елдер мен басқа да мүдделі тараптар талдау үшін 170 000 беттен астам материал ұсынды.
Температураны 1,5 °C-ге төмендету мақсаты климаттың өзгеруіне қарсы күресті қаржыландыруды жақсарту сияқты елдердің өтінімдерінің басты басымдығы болып табылады.
Энергетика секторы елдердің қорытынды шығаруға берген өтінімдерінің орталық құрамдас бөлігі болып табылады: 181 елдің 96%-і энергетика секторындағы салдарларды жұмсарту жөніндегі шаралар басымдық болып табылатынын көрсетеді. Әлемдік CO2 шығарындыларының шамамен 60%-ін құрайтын елдердің шамамен 65%-і энергетика секторы үшін басым тақырыптар болып табылатын әділ ауысу, жаңартылатын энергия көздері және қазба отын әрекеттері екенін көрсетеді.
Жаһандық талдау нәтижелері ҰДАҮ өтінімдерінің келесі кезеңінің амбициясына 2025 жылға қарай COP30 қарсаңында әсер етеді деп күтілуде, сол кезде шешуші сынақ болады. Алдын ала 2030 жылға қарай нөлдік шығарындыларға қол жеткізу бойынша жарияланған ұзақ мерзімді міндеттемелерді жүзеге асыру үшін одан да көп нәрсе істеу керек деп айтуға болады. Елдерге амбицияны нығайту керек. Әділ және тиімді халықаралық ынтымақтастық дамушы нарықтар мен дамушы елдерде таза энергетикаға инвестициялар тарту үшін қажет.
Айдын Бакдолотов
Барлық мақалалар
