Көлік секторын көміртексіздендіру

  

2021 жылы Глазгода өткен COP26-да климаттық бейтарап көлік секторына көшуді ілгерілетуге бағытталған 100-ден астам елдің, кәсіпорындар мен ұйымдардың көшбасшылар тобы нөлдік шығарындылары бар көлік құралдарының декларациясын ұсынды (ZEV – The Zero Emission Vehicles Declaration).

Декларацияға сәйкес, қол қоюшылар: 2040 жылға қарай, ал жетекші нарықтарда — 2035 жылдан кешіктірмей жаңа автомобильдер мен фургондардың бүкіл әлемдік сатылымы нөлдік шығарындылар моделін құрайтынына міндеттенеді.

Осы декларацияның қол қоюшылары 228 тарап болып табылады, олардың ішінде 41 ел үкіметі, 78 қала, штат және өңірлік үкімет, 14 автомобиль өндірушісі, автопарктерді немесе бірлескен мобильділік платформалары ниеленетін және/немесе пайдаланатын 46 ұйым және саланың басқа да 49 қатысушысы бар.

Нөлдік шығарындылары бар орташа және үлкен жүк көтергіштігі бар автомобильдер туралы өзара түсіністік туралы меморандумға сәйкес (Global memorandum of understanding on zero-emission medium- and heavy-duty vehicles) жетекші елдер 2030 жылға қарай жаңа нөлдік шығарындылары бар жүк көліктері мен автобустар сатылымының 30%-ін және 2040 жылға қарай 100%-ін қамтамасыз етуге міндеттенеді.

Меморандумға 162 тарап қол қойды, олардың ішінде 21 ел үкіметі, 23 қала, штат және өңірлік үкімет, 43 жүк көлігі мен автобус өндірушілері, 43 жүк көлігі мен автобусты басқаратын және/немесе басқаратын ұйым және 32 басқа сала мүшесі бар.

Халықаралық таза көлік кеңесінің (ICCT) соңғы есебінде  нарықты дамыту, қабылданған саясаттар және халықаралық міндеттемелер туралы соңғы ақпарат негізінде әлемдегі көлік құралдарының CO2 шығарындыларының траекториялары бағаланды. Негізгі қорытынды – таза даму жолына көшу соңғы екі жылда тез жеделдеп, қысқаруға әкелді.

 

Базалық сценарийде 2023-2050 жылдар аралығында шамамен 17 миллиард тонна СО2 төмендейді (суреттегі жасыл аймақ). Бұған жақында қабылданған саясаттар мен нарықты дамыту трендтері арқылы қол жеткізіледі, мысалы: Калифорния штатында қабылданған Advanced Clean Cars II (ACC II), Advanced Clean Trucks (ACT) және Advanced Clean Fleets (ACF) қағидалары; Инфляцияны төмендету туралы заңға сәйкес (The Inflation Reduction Act) нарықтың болжамды өсуі; АҚШ-тың 2021 жылғы фургондардың парниктік газдар (ПГ) шығарындыларына қабылданған стандарттары;  тек 2035 жылдан бастап CO2 нөлдік шығарындылары бар автомобильдерді сатуға мүмкіндік беретін Еуропалық одақта қабылданған стандарттар және басқалар.

Әрі қарай, егер ZEV декларациясына қол қойған елдердің барлық 41 үкіметі өз міндеттемелерін орындаса, 5 миллиард тонна CO2 шығарындыларының алдын алады. Global HDV Mou меморандумы бойынша міндеттемелерді орындау шамамен 6 миллиард тоннаны болдырмайды. Мұны 14 миллиард тонна СО2 шығарындыларының алдын алатын ішкі ұлттық электр тасымалдау мақсаттарын сәтті жүзеге асырумен біріктіре отырып, дүние жүзіндегі елдердің үкіметтері СО2 шығарындыларын 2050 жылға дейін 25 миллиард тоннаға (суреттегі күлгін аймақ) одан әрі қысқартуы мүмкін, бұл 2021 жылғы әлемдегі ең ірі 5 эмитенттің: Қытай, АҚШ, Үндістан, Ресей және Жапонияның жиынтық шығарындыларынан көп.

Төмендеудің қосымша әлеуеті жолаушылар мен жүк тасымалының алдын алу және ауыстыру саясаты, әлі жұмыс істеп тұрған дәстүрлі көліктердің отын тиімділігін арттыру, ескі көліктерді саябақтан шығаруды жеделдету және пайдаланылған көліктердің импортын түзету сияқты шараларда бар.

 

Жоғарыда айтылғандарды негізінен көлік секторы үшін пайдаланылатын көмірсутек шикізатының табысына тәуелді Қазақстан экономикасының дамуына елеулі әсер етуі мүмкін халықаралық климаттық тәуекелдерге жатқызуға болатынын атап өткен жөн. 2030 жылдан кейін мұнай өнімдерінің жаһандық нарығындағы сұраныстың төмендеуі туралы айтуға болады.