22.11.2023
Аймақтық ғылымда инвестиция негізінен халыққа, сонымен қатар бірегей ұсынысы бар қалаларға (аумақтарға) түседі.
Мысалы, олар ірі мегаполиске немесе сирек пайдалы қазбалар кен орындары бар моноқалаға барады (оларды өндіру қосымша инвестицияны қажет еткен жағдайда немесе туризмді дамыту перспективасы бар бірегей табиғи аймақ болса).
Жеке инвестициялар үшін тағы бір фактор аймақтың ерекше мәртебесі немесе инфрақұрылымды дамытуға мемлекеттік шығындардың кепілдігі болып табылады. Мысалы, Ақмола облысының астаналық факторы әлеуетті инвесторларға өңірдің еліміздің бас қаласына жақын орналасуының арқасында дамитынына сенім қалыптастырады.
Ақмола облысы мысалында аудандық бөліністегі мемлекеттік, жеке және шетелдік инвестициялар құрылымында осы бекітуді қарастырайық. Айта кетейік, 2022 жылғы деректер бойынша Ақмола облысындағы инвестициялардың ең көп үлесі жеке меншік кәсіпорындарына – 70%, шетелдік меншігі бар кәсіпорындарға – 25%, мемлекеттік меншігі бар кәсіпорындарға – 5% тиесілі.
Әдетте, аймаққа активтерді инвестициялау туралы шешім қабылдаудың алдында көптеген факторларды талдау жүргізіледі, олардың ішінде мыналарды бөліп көрсетуге болады: аймақтың инвесторлар үшін географиялық тартымдылығы және өткізу нарықтарына жақындығы, инфрақұрылымның жағдайы және білікті кадрлардың болуы.
№1 фактор: Географиялық орналасу
Аймақтың дамуының негізгі факторы – белгілі бір аймақтың географиялық орны, атап айтқанда оның ірі қалаға жақындығы.
Қазақстан Республикасы Ұлттық статистикалық бюросының 2022 жылға арналған инвестиция көлемі туралы мәліметтерін талдайтын болсақ, Ақмола облысында мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдар бойынша инвестициялардың ең көп үлесі Целиноград, Ақкөл, Аршалы аудандарында, сондай-ақ Қосшы және Көкшетау қалаларында байқалады.
Бір қызығы, 4 көшбасшы Астана мегаполисіне жақын орналасқан және мемлекеттік инвестицияның 66% құраған. Сонымен қатар, бұл аудандарда Қосшыны ескере отырып, Ақмола облысы халқының 23% - і тұрады.
Сонымен қатар, шетелдік инвестициялардың 84%-тен астамы бірегей Бурабай ауданына салынған. Одан кейін Аршалы ауданы (Астана қ.маңында), Көкшетау және Степногорск – Ақмола облысының жалғыз моноқаласы.
Инвестициялардың географиялық талдауы шетелдік инвестордың пікірінше, Ақмола облысы экономикасының әлеуетті "өсу нүктелерін" жанама түрде көрсетуі мүмкін. Көкшетау мен Астана арасында автобанның болуы да активтерге инвестиция салудың оң факторы болып табылады.
Мысалы, Бурабай ауданына құрылымында шетелдік инвестициялардың үлкен үлесі ғимараттар мен құрылыстарды салу және күрделі жөндеу жұмыстарына түсті. Степногорск моноқаласында шетелдік инвестициялардың 88%-і машиналар, жабдықтар мен көлік құралдарын сатып алуға және оларды күрделі жөндеуге жұмсалды. Айтпақшы, Бурабай сонымен қатар өңдеуші өнеркәсіпке салынған инвестициялардың құрылымы бойынша да көш бастап тұр: ауданға 2022 жылғы деректер бойынша сала бойынша барлық инвестициялардың 35%-і тиесілі болды.
Облыс орталығының тұрғындары да, елордалық қала тұрғындары да әлеуетті өткізу нарықтары немесе қызмет алушылар бола алатыны анық.
№ 2 Фактор: инфрақұрылымның қолжетімділігі
Дамыған инфрақұрылым (мысалы, автомобиль жолдары, теміржолдар) жеке инвестицияларды тартудың артықшылығы болып табылады. Негізінен Елорда мен облыс орталығы – Көкшетау қаласының айналасында қалыптасатын еңбек ресурстарының болуы инвестициялар тарту үшін оң жағдай жасайды.
Жеке бизнес инвестициясының үлкен үлесі Көкшетау қаласында байқалады. Бұған соңғы 10 жылда облыс орталығындағы халық саны 53% өскенін қосу керек.
Сонымен қатар, жеке инвестицияларды тарту бойынша елордаға географиялық тұрғыдан жақын орналасқан Аршалын және Целиноград аудандары да (66,4 млрд. теңге) көш бастап тұр. Мәселен, Целиноград ауданының халқы 10 жылда 35%, Астана қаласы 74% өскен.
№3 фактор: Адам ресурстары
Қазақстанның солтүстік өңірлерінің демографиялық тоқырауына байланысты білікті кадрларды табу қиындай түсуде. Бұл ретте ірі агломерациялардың жанында бизнесті әлеуетті дамыта алатын тұрақты көші-қон ағыны бар. Мәселен, соңғы онжылдықта Астана қаласының халық саны 74,1% немесе екі есеге жуық өсті. Астанада халық өсімінің жыл сайынғы қарқыны 2,3%-тен 11,5%-ке дейін ауытқиды.
Бұл ретте, Ақмола облысында халық саны 2016 жылдан бастап төмендегенін көрсетті, алайда 2021 жылғы Ұлттық санақ нәтижелері бойынша халық саны 6,8%–ке, ал 2022 жылы 0,3%-ке өсті. Нәтижесінде он жыл ішінде олардың саны 7,5%-ке өсті. Халықтың өсуі облыстың Астана қаласына жақын орналасуымен және өңірдегі әкімшілік-аумақтық өзгерістермен байланысты. Сондықтан Ақмола облысы адами ресурстарға қол жеткізу тұрғысынан инвесторлар үшін тартымды өңір болып табылады.
Азамат Саменов
орталық директорының орынбасары
Барлық мақалалар
