27.11.2023
Жаһанданудың экономикаға әсерін талқылауға арналған өткен мақалада (сайттағы №2 мақалаға сілтеме) біз дамыған елдердің орта класы интернационализациядан зардап шекті, ал дамушы елдердің кедей халқы өз елдерінің әлемдік экономикаға тереңірек интеграциялануынан үлкен пайда көрді деген аңызға күмән келтірдік.
Алайда, өсіп келе жатқан табыс теңсіздігінің дәлелі, өкінішке орай, аңыз емес. Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін көкжиекте қалып қойған әмбебап өркендеуге деген үміт өткен ғасырдың 80-ші жылдарының басында ери бастады.
1980-1990 жылдары, тіпті АҚШ-та, әлемдегі ең табысты экономикалардың бірінде, кедей халықтың бестен бір бөлігінің үй шаруашылықтарының медиандық табысы 14,9%-ке қысқарды. Ал едәуір ауқатты американдықтардың табысы айтарлықтай өсті. Ең бай американдық отбасылардың бестен бір бөлігінің орташа табысы 25%-ке өсті. Американың ең бай отбасыларының бес процентінің әл-ауқаты 37%-ке өсті.
Төменде 1980 жылдан 2021 жылға дейінгі әлем өңірлері халқының табыс үлесін өзгеріс диаграммалары көрсетілген.
Диаграммалардан көріп отырғанымыздай, 1980 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін ең аз табысы бар халықтың жартысы кірісінің үлесі әлемнің кез келген өңірінде өскен жоқ. Солтүстік Америка мен Океания елдерінде, сондай-ақ Орталық Азия мен Ресей Федерациясында құлдырау байқалды. Ең аз қамтамасыз етілген африкалық халықтың 50%-і аймақ бойынша кірістердің ең аз үлесі. Орташа табысы бар халықтың 40%-і әлемнің барлық макро және микро өңірлерінің кірістерінде айтарлықтай үлесті алады.
Бұл ретте, ең бай адамдардың ең «қарапайым» 1%-і еуропалық континентте тұрады, алайда Еуропа елдерінде де, АҚШ, Ресей Федерациясы және Орта Азия республикалары сияқты, ең бай адамдардың 1%-і табыстың үлесі төрт онжылдықта үнемі өсіп отырды. Ең бай адамдардың табысының қысқаруы тек Таяу Шығыс елдерінде болды, бірақ осы елдер халқының ең кедей бөлігінің пайдасына емес.
1993 жылдан бастап 2017 жылға дейінгі Қазақстандағы кірістерді бөлу жағдайы Ресей Федерациясына және жалпы Орта Азияға қарағанда біршама жақсы, алайда тенденциялар дәл солай. Табыстарды қайта бөлу, ең алдымен, табысы төмен және орташа үй шаруашылықтарының 90% есебінен халықтың ең бай 1%-інің пайдасына болды. Жоғарғы стратаның кіріс пропорциялары Ресей Федерациясы мен Орта Азияға қарағанда біршама аз өсті: 1% үлесі 10,6%-тен 14,8%-ке дейін өсті. Ресей Федерациясы мен Орта Азияда ең бай 1% үй шаруашылықтарының үлесі 1993 жылғы 12,5%-тен 2017 жылы 19,4%-тен сәл асады (2021 жылы 22%).
Нургуль Хайдарова
кеңесші
Барлық мақалалар
