04.12.2023
Біз Қазақстанның қалалары мен ауылдарындағы өмір сапасы туралы жарияланымдар сериясын бастаймыз, онда олардың Өңірлік стандарттар жүйесіне сәйкестігі туралы айтып береміз. Бірінші шолу "Өңірлік стандарттар жүйесі" ұғымына және республика мен облыстар бойынша 2022 жылғы бағалау нәтижелеріне арналған.
Естеріңізге сала кетейік, елді мекендерге арналған Өңірлік стандарттар жүйесі 20 19 жылы бекітілген болатын. Ағымдағы жылдың басында Ұлттық экономика министрлігі Өңірлік стандарттар жүйесін қайта қарады. Атап айтқанда, мониторингке арналған объектілер мен қызметтердің саны ұлғайтылды, сондай-ақ көрсетілетін қызметтердің сапасын сипаттайтын көрсеткіштер қосылды.
Жалпы, өңірлік стандарттар жүйесі не үшін қажет? Орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдар үшін бұл олардың даму бағдарламаларын әзірлеу және бюджет қаражатын бөлу кезінде бағдарлануы тиіс стандарт екенін түсіндіреміз. Оны сақтау әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымға қол жеткізудегі өңіраралық және өңірішілік теңгерімсіздіктерді қысқартуға мүмкіндік береді. Сарапшылар мен тұрғындар үшін-бұл елді мекендегі өмір сапасын және жергілікті әкімдік жұмысының тиімділігін сипаттайтын интегралды көрсеткіш.
Стратегиялық мақсат-әрбір елді мекенде өмір сүру және жұмыс істеу үшін қалыпты тұрмыстық жағдайларды қамтамасыз ету. Басқаша айтқанда, әрбір елді мекенде адамдардың таза ауыз суға қол жеткізуіне, сапалы медициналық көмекке, жақсы білім алуға, Интернетке қол жеткізуге, асфальтталған жолдарға және басқа да өмірлік маңызды артықшылықтарға қол жеткізуге қол жеткізу.
Жүйе елді мекендердің әрбір түрі үшін өмір сүру сапасының стандарттарын, яғни нақты елді мекенде болуы тиіс нақты объектілердің тізбесін қамтиды.
Мысалы, елорда, республикалық және облыстық маңызы бар қалалар үшін 56 нысан мен қызметтердің тізімі қарастырылған. Мектептермен, ауруханалармен, дәріханалармен, мәдени-демалыс ұйымдарымен, әуежайлармен қатар республикалық және облыстық маңызы бар әрбір қалада зоологиялық парктер мен ботаникалық бақтар, қоқыс өңдеу және қоқыс сұрыптау кешендері, тұрмыстық қатты қалдықтарды бөлек жинауға арналған контейнерлер және басқалар болуға тиіс.
Аудандық маңызы бар қалаларға арналған стандарттарға 49 нысан мен қызмет кіреді. Мұнда балабақшалар, мектептер, ауруханалар мен емханалар болуы керек. Бұл қалалардың тұрғындары мәдени-демалыс кешендерінің, кинотеатрлардың, мұражайлардың, театрлардың, дене шынықтыру-сауықтыру кешендерінің, қоғамдық көліктердің қызметтеріне де құқылы.
Мұнда асфальтталған және жарықтандырылған жолдар, орталықтандырылған көздерден үздіксіз электр және су, учаскелік полиция пункті, өртке қарсы қызмет, қоқыс сұрыптау кешені, жоғары жылдамдықты интернет, ХҚКО және басқалар болуы тиіс.
Ауыл тұрғындарының балабақшаларға, мектептерге (не тасымалдауға), медициналық пунктке, ФАП немесе дәрігерлік амбулаторияға (ауылдың көлеміне байланысты), қалыпты жолдарға, электрмен жабдықтауға, сумен жабдықтауға, ұялы байланысқа, жақсы Интернетке құқығы бар. Ауылдық округтер мен тірек ауылдардың әкімшілік орталықтары үшін бұл тізімді тұрғындардың демалу аймақтары, мемлекеттік қызметтерді алу үшін өзіне-өзі қызмет көрсету аймағы және кәсіпкерлерді қолдау орталықтары толықтыра алады. Айта кетейік, ауылдық округтер орталықтары үшін стандарттар 40 нысан мен қызметтен, ал қалған ауылдар үшін – 29 нысаннан тұрады.
2022 жылы елді мекендердің объектілермен және қызметтермен қамтамасыз етілу деңгейін бағалаудың нәтижелері қандай?
2022 жылдың қорытындысы бойынша республика бойынша объектілермен және қызметтермен қамтамасыз ету деңгейі орта есеппен 55,7% -ті құрады. Бұл өте төмен көрсеткіш екенін атап кеткен жөн – 50% - тен сәл артық. Бұл ретте, бұл барлық өңірлердің барлық қалалық және ауылдық елді мекендері бойынша орташа ретінде есептелетін орташа көрсеткіш екенін ескерген жөн. Елді мекен түрлері бойынша әлеуметтік игіліктер мен қызметтердің қолжетімділігі әртүрлі. Егер қалалар деңгейінде қамтамасыз ету көрсеткіші 87% -ті құраса, онда ауыл деңгейінде ол өте төмен, тек 55,3% -ті құрайды. Бұл сандар қала/ауыл бөлінісінде абаттандыру деңгейіндегі және әлеуметтік тауарлардың қолжетімділігіндегі айырмашылықты анық көрсетеді.
Қала мен ауыл арасындағы инфрақұрылымға қол жеткізудегі диспропорциялар іс жүзінде әрбір өңірде бар. Объектілермен және қызметтермен қамтамасыз ету деңгейіндегі ең күшті айырмашылықтар Ұлытау (86,7%-ке қарсы 38,1%), Атырау (82,5%-ке қарсы 44,0%), Батыс Қазақстан (93,4% және 50,5%) және Шығыс Қазақстан (91,3%-ке қарсы 50,4%) облыстарында байқалады. Қала мен ауыл арасындағы айырмашылық республика бойынша орташа деңгейден жоғары болатын Жетісу, Абай, Қарағанды, Қостанай, Солтүстік Қазақстан және Түркістан облыстарында да жағдай жақсы емес.
Қамтамасыз етудің айтарлықтай төмен көрсеткіштері Астана және Шымкент қалаларында байқалды – 75,1% және тиісінше 72,3%. Бұл қалалардың төмен көрсеткіштері, ең алдымен, еңбек көшіп келушілерінің үздіксіз ағынына байланысты инфрақұрылымға үлкен жүктемелермен байланысты. Инфрақұрылымды салу қарқыны осы қалалар халқының өсу қарқынына сәйкес келмейді.
Сонымен, осы жарияланым аясында Өңірлік стандарттар жүйесіне шолу жасалды, ол оның өзектілігі мен мәнін ашады. Келесі жарияланымдарда өңірлер бөлінісіндегі бағыттар бойынша Өңірлік стандарттар жүйесін мониторингтеу нәтижелері ұсынылатын болады.
Құрметұлы Нұрболат
орталық директоры
Барлық мақалалар
