06.12.2023
Жаңа мемлекеттік басқару доктринасының* сыншылары теңсіздіктің нашарлау себебін мемлекеттік қызметке нарықтық көзқарастың таралуынан және көптеген функциялардың жеке секторға берілуінен көреді.
Жаңа мемлекеттік басқару Вебердің бұрынғы классикалық мемлекеттік басқару кезеңімен салыстырылады. Вебердің мемлекеттік әкімшілігі Мемлекеттік халыққа тікелей қызмет көрсетуді, демек, мемлекеттік қызметшілердің қызмет сапасы мен әр азаматтың мүдделерін қорғау жауапкершілігін көздеді.
Жаңа мемлекеттік басқару дәуірінде Орталық немесе жергілікті өзін – өзі басқару саясатына жауапты бюрократиялық аппараттың жұмыс уақытының көп бөлігі қоғамға делдалдық қатысуға, яғни халықпен байланыстағы көптеген мердігерлердің жұмысын реттеуге, бақылауға және бағалауға арналған.
Орталықсыздандыру және жекешелендіру мемлекет пен бизнес арасындағы шекаралардың жойылуына, сыбайлас жемқорлық ауқымының жоғары деңгейде қатаюына әкелді.
Осы себепті мемлекет үшін теңдік, азаматтылық, адамның қадір-қасиеті, әділдік, жауаптылық және есеп беру сияқты маңызды ұғымдар артта қалды. Нақты құндылықтар бизнес нормаларымен алмастырылды: тиімділік, құзыреттілік, тиімділік, өнімділік, кірістілік және бәсекеге қабілеттілік.
*Өткен ғасырдың 80-90-шы жылдарында кең таралған жаңа мемлекеттік басқару доктринасы неолибералдық идеалдарға толы және бизнес құрылымдардың үлгісі бойынша мемлекеттік органдардың мемлекеттік әкімшіліктің жұмыс істеуінің тиімділігін арттыруға бағдарлануын көздейді.
Нарықтық құндылықтар пайдасына мемлекеттің адамдардың әлеуметтік өміріндегі рөлі қысқаруды жалғастыруда, халықтың әлеуметтік қорғалмаған топтарының мәселелері мен мүдделеріне назар аудару әлсіреуде. Нақты азамат пен отбасының әл-ауқатына ешқандай қатысы жоқ экономикалық өсу мен экономикалық өнімділік көрсеткіштерінің соңына түсу қарапайым азаматтардың әл-ауқатын жақсарту мақсатын ауыстырды және мемлекеттік басқарудың фокусын бұрмалады: адамға және оның мүдделеріне бағдарлау тиімділік пен нәтиже пайдасына жылжыған.
ЖМҚ-дің белгіленген тәсілдері мемлекеттің қоғамдық институт ретіндегі табиғатымен үйлеспейді. Мемлекеттік басқаруға нарықтық тәсіл теңсіздікті азайту және кірісті қайта бөлудің тиімділігі мәселесінде ілгерілеудің болмауында маңызды рөл атқарғанына келіспеу қиын.
Дегенмен, түнельдің соңындағы жарық анығырақ болуда. Өткен ғасырдың 80-90-шы жылдарындағы нарықтық доктринаның құндылықтарында тәрбиеленген мемлекеттік басқару практиктерінің қарсылығына қарамастан, ғалымдардың прогрессивті идеялары (Жаңа мемлекеттік қызметтер, Жаңа мемлекеттік құндылықтар, Тұтас басқару және т.б.) дамыған елдер мемлекеттерінің күнделікті қызметіне енеді.
Прогрессивті қоғамдағы мемлекеттік басқаруды өзгерту және әлеуметтік әділеттілік идеяларының маңыздылығын қалпына келтіру дамушы елдерде де бағдарлардың өзгеруіне әкеледі деп сенгім келеді.
Нургуль Хайдарова
кенесші
Барлық мақалалар
