07.12.2023
«Егер елді басқару дұрыс болмаса, барлық ақылды адамдар кетеді» - сингапурлық экономикалық ғажайыптың негізін қалаушы Ли Куан Ю осылай деді. Ли Куан Юның пікірінше, адам данышпан болуы мүмкін, бірақ егер ол үшін еңбек нарығында ештеңе болмаса, онда ол бұл адамға тұрарлық емес.
Қазақстан үшін көптеген жылдар бойы «мидың ағуы» өзекті мәселе болып табылады, кейбір бағалаулар бойынша, соңғы бес жылда елден 300 мыңға жуық адам кетті, олардың үштен бірі - жоғары білімі бар.
Сондықтан елімізде білікті кадрлардың тапшылығы байқалады. Солай, ҚР Ұлттық статистика бюросының деректері бойынша, кадрларға ең үлкен күтілетін қажеттілік өнеркәсіп саласында (2697 адам) және көтерме және бөлшек сауда саласында; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеуде (1705 адам), көлікте және қоймада (1163 адам); әкімшілік және қосалқы қызмет көрсету саласындағы қызметте (1054 адам) атап өтілді; денсаулық сақтау және халыққа әлеуметтік қызмет көрсету саласында (929 адам). Экономикалық қызметтің осы түрлері бойынша қызметкерлерге күтілетін жалпы қажеттіліктің жиынтық үлесі 66,2% құрады.
Өңірлер бойынша қызметкерлерге ең көп күтілетін қажеттілік Алматы қаласында байқалды және – 4776 адамды, Астана қаласында – 2975 адамды, Алматы облысында – 621 адамды құрады.
Егер білікті кадрларды қайтару үшін ынталандыру туралы айтатын болсақ, онда бірінші кезекте әлеуетті қатысушылар қандай критерийлер бойынша таңдалатынын нақты анықтау қажет. Біздің ойымызша, бірінші кезекте QS WorldUniversityRankings деректері бойынша соңғы 5 жыл ішінде әлемнің үздік 100 университетінде ғылыми дәреже алған және/немесе «Fortune 100» компанияларында кемінде 3 жыл жұмыс тәжірибесі бар отандастармен байланыс орнату қажет.
Төменде бірлесіп жұмыс істеу және отандастарды Қазақстанға қайтару үшін әлеуетті шаралар келтірілген:
- білікті кадрлардың эмиграциясының себептерін зерделеу бойынша социологиялық зерттеулерді жүйелі жүргізу
- бірлескен жұмыстар мен зерттеулер жүргізу үшін елге білікті кадрларды тарту бойынша қазақстандық диаспоралардың мүмкіндіктерін пайдалану;
- елімізде өмір бойы оқыту жүйесін белсенді енгізу (үздіксіз білім беру);
Анықтама үшін: Бүгінгі таңда техникалық дағдылар мен білімнің өзектілігі кезеңі төмендейтін үрдіс байқалады, бұл үздіксіз оқыту қажеттілігінің артуына әкеледі. Егер бұрын техникалық кәсіптік білім беру шеңберінде алынған білім біліктілікті арттырусыз 10 жылға жеткілікті болса, бүгінде көптеген мамандықтар бойынша дағдылардың өзектілігі тек 2 жыл бойы сақталады. Осылайша, ЭЫДҰ талдауына сәйкес Қазақстандағы жұмыс берушілер өз қызметкерлеріне оқудан өтуді белсенді түрде ұсынбайды. Нәтижесінде Қазақстандағы қызметкерлердің тек 3,4%-і ғана қосымша оқудан өтті
- қайтарылатын отандастарға тұрғын үй субсидияларын беру, жеңілдікті автокредит беру, көшуге және жоғары кәсіби атақтарды беруге арналған шығыстарды төлеу, сондай-ақ қайтару процесін жеңілдету, оның ішінде азаматтықты тез беру және олардың балаларына жағдай жасау арқылы (балабақшалар, мектептер және т.б. беру);
- «Болашақ» ЦМҚ жанында тоқсан сайынғы журналдың шығарылымы, шетелде оқитын студенттер мен Қазақстанның ғалымдарының жұмыстары мен ағымдағы зерттеулері жолға қойылсын. Бұдан басқа, «Болашақ» ЦМҚ қайтып келе жатқан отандастарға Қазақстанда шетелдік технологияларды инвестициялауға, әкелуге және игеруге көмектесуі тиіс;
- қосымша қаржыландырудың белгілі бір пайызы шетелдік ғылыми қызметкерлер мен кеткен отандастар арасынан профессор-оқытушылар құрамын тартуға жұмсалған жағдайда ЖОО-ларды қаржыландыруды ұлғайту;
- бірлескен жобаларға қатысу немесе жоғары оқу орындарында дәріс оқу үшін шетелдік ғалымдардың/мамандардың Қазақстанға қысқа мерзімді сапарларын ұйымдастыру. Мақсаты шетелдік ғалымдарға/ мамандарға Қазақстанның қалай өзгергені туралы түсінік беру және оларды тұрақты тұрғылықты жеріне оралуға ынталандыру. Сондай ақ адамдарды еңбек демалысы немесе демалыс кезінде бәсекеге қабілетті жалақы төлей отырып Қазақстанға келуге ынталандыру;
- шетелдік ғылыми қызметкерлер қызығушылық танытқан жағдайда, қазақстандық жоғары оқу орындарының жанынан кәсіпкерлік инкубаторлар немесе зертханалар құру, сондай-ақ өз зертханасын ашу үшін гранттар бөлу (жабдықтарды сатып алуды және техникалық персоналды жалдауды қоса алғанда);
- ірі қазақстандық компанияларды мемлекет бәсекеге қабілетті жалақы төлеуді ішінара жаба алатын елден кеткен білікті қызметкерлер қатарынан қызметкерлерді жалдауға ынталандыру;
- шетелден оралған мамандар құрған кәсіпорындар үшін КТС және ҚҚС-тан (немесе салықтың басқа түрлерінен) босату.
Ерлан Каримов
орталығы директоры
Барлық мақалалар
