15.12.2023
15 қарашада Халықаралық энергетикалық агенттіктің (ХЭА) «Әлемдік энергетикадағы жұмыспен қамту» (World Energy Employment 2023 - WEE) кезекті екінші есебі шықты.
Бұл есепте 2019 жылдан бастап энергетикадағы жұмыспен қамту жағдайы бақыланады. Есеп қазба отындарын жеткізуден бастап түпкілікті тұтынуға дейін энергия өндірудің бүкіл тізбегіндегі жұмыспен қамтуды қарастырады. Бұған қоса, есеп мыс, кобальт, никель және литийді қоса алғанда, жекелеген маңызды пайдалы қазбаларды өндіру саласындағы жұмыспен қамту деректерін қамтиды.
Есепте әр түрлі даму сценарийлері бойынша 2030 жылға дейін энергетикадағы жұмыс күшінің қажеттіліктері бағаланады, елдерге энергетикалық ауысу барысында энергетикадағы білікті жұмыс күшін дамытуға және қолдауға көмектесетін негізгі саясат шаралары көрсетіледі.
Жүргізілген талдауға сәйкес, 2022 жылы әлемдік энергетика секторындағы жұмыс орындарының саны өсті, өйткені таза энергетикалық технологияларға инвестициялардың өсуі әлемнің барлық аймақтарында жаңа жұмысшыларға сұраныстың артуына әкелді.
2022 жылы әлемдегі энергетикалық жұмыспен қамту 67 миллион адамға дейін өсті, бұл пандемияға дейінгі көрсеткіштен 3,5 миллион көп. Осы кезеңдегі жұмыспен қамтудың жартысынан көбі тек бес секторға келді: күн, жел энергетикасы, электромобильдер (EV) және аккумуляторлар, жылу сорғылары және аса маңызды пайдалы қазбаларды өндіру.
Аталған бес сектордың ішінде күн фотоэлектр өнеркәсібі бүгінгі күнге дейін ең ірі жұмыс беруші болып табылады, оның үлесі 4 миллион жұмыс орнын құрайды, ал электромобильдер мен аккумуляторлар ең жылдам өсіп, 2019 жылдан бері 1 миллионнан астам жұмыс орнын құрды. Таза энергетикадағы жұмыс орындарының өсуі 2019 жылдан 2022 жылға дейін 15%-ке өсті.
Қазба отындары (мұнай, табиғи газ және көмір) салаларындағы жұмыс орындарының саны да өткен жылмен салыстырғанда өсті, бірақ қалпына келтіру анағұрлым ұстамды болды, бұл жұмыспен қамтуды пандемияға дейінгі деңгейден 4%-ке төмен қалдырды. Энергетикадағы жұмыспен қамтудың өзгеруінің байқалған серпінінің нәтижесінде 2021 жылы таза энергетикадағы жұмыс орындарының саны қазба отын салаларындағы жұмыс орындарының санынан асып түсті.
Таза энергетикадағы жұмыс орындарының өсуі әлемнің барлық аймақтарында орын алды, бұл ретте Қытайғаа әлемдегі жаңа жұмыс орындарының ең көп үлесі келеді. Таза энергетика салаларының кеңеюі сонымен қатар соңғы үш жылда 180 000 жұмыс орны ашылған маңызды пайдалы қазбаларды өндіру саласында жұмыс орындарын ашады, бұл жаңа энергетикалық экономикадағы осы маңызды элементтердің өсіп келе жатқан маңыздылығын көрсетеді.
Энергетикалық компаниялардың көбеюі білікті жұмыс күшінің жетіспеушілігін бастан кешіруде, бұл саланы дамытудағы маңызды кедергілердің бірі болып табылады. Энергетика саласына қатысты кәсіптік даярлық немесе білім алатын жұмысшылардың саны өсіп келе жатқан сұранысқа сәйкес келмейді. Бұл, әсіресе, электриктер сияқты кәсіби жұмысшыларға, сондай-ақ ғылым, технология және технология мамандарына қатысты.
Кейбір қазба отын компаниялары талантты ұстап қалу немесе қажеттілік туындаған кезде икемділікті сақтау үшін төмен шығарындылар салаларында жұмысшыларды ішкі қайта даярлауды жүзеге асырады. Алайда, бұл барлық жерде мүмкін емес және жұмысшылар үшін, әсіресе көмір секторында әділ ауысуды қамтамасыз ету саясаткерлердің назарында болуы керек.
Болашаққа көз жүгіртсек, таза энергетика саласындағы жұмысшыларға өсіп келе жатқан сұраныс жалғасады және 2030 жылға қарай таза энергетикада 30 миллион жаңа жұмыс орны құрылады деп күтілуде. Сонымен қатар, қазба отынымен байланысты салаларда 2030 жылға қарай шамамен 13 миллион жұмыс орны қауіп тобында.
Бұл қазба отынымен байланысты әрбір жоғалған жұмыс орны үшін шамамен екі таза энергетикалық жұмыс орны құрылатынын білдіреді. Энергетикалық жұмыс орындары әрқашан бір жерде бола бермейді және бірдей дағдыларды қажет етпейді, яғни саясаткерлер энергетикалық ауысудың мүмкіндігінше көп адамға пайда әкелуін қамтамасыз ету үшін кәсіби дайындыққа және әлеуетті арттыруға назар аударуы керек. Кейбір қайта даярлау кезінде жоғары жалақыдан пайда көре алатын басқа салалардан жұмысшыларды тарту үлкен маңызға ие.
2030 жылға дейінгі энергетикалық ауысу тәуелді болатын 30 миллион қосымша таза энергетикалық жұмысшылардың жартысынан көбі кәсіптік техникалық білім қажет позицияларда орналасқан. Бірақ кәсіптік білім беру бағдарламалары энергетика саласындағы өсіп келе жатқан сұранысты қанағаттандыру үшін жеткілікті жылдам кеңеймейді.
Мыс, кобальт, никель және литийді қамтитын аса маңызды материалдарға жаһандық сұраныс соңғы жылдары таза энергетикалық технологиялардың, әсіресе электромобиль батареяларының, жел мен күн фотоэлектрлік энергиясының арқасында тез өсті. Жалпы, литийге сұраныс үш есе өсті, кобальт 2017 және 2022 жылдар аралығында 70%-ке, ал никель 40%-ке өсті.
2019-2022 жылдар аралығында маңызды материалдарды өндіру секторындағы жұмыс күшінің орташа саны жылына 8%-ке өсіп, шамамен 800 000 адамға жетті. 2022-2030 жылдар аралығында маңызды материалдарды өндіру секторында жұмыспен қамту негізінен электромобильдер мен стационарлық сақтау құрылғыларына арналған аккумуляторлар өндірісінің өсуі есебінен 25%-ке өседі деп күтілуде.
2022 жылы әлемдік электр энергиясын өндіруде шамамен 12,5 миллион жұмыс орны болды, оның 3,9 миллионы күн фотоэлектрінде, 2 миллионы гидроэнергетикада және 1,7 миллионы көмір энергетикасында жұмыс істеді. Жел энергетикасында, оның ішінде құрлықта және теңізде 1,5 миллионнан астам адам жұмыс істейді, ал атом энергетикасында 1 миллион адам жұмыс істейді. 2022 жылы гидроэнергетикадағы жұмыспен қамту көмірмен жұмыс істейтін электр энергетикасынан асып, күн фотоэлектрлік энергиясынан кейін екінші орын алды. Таза энергетика электр энергетикасындағы барлық жұмыс орындарының 75%-тен астамын құрады.
2030 жылға қарай қосымша жұмыс орындарының қажеттілігі күн энергетикасы үшін 2,5 миллион, жел энергетикасы үшін 5,0 миллион, гидроэнергетика үшін 1,6 миллион және атом энергетикасы үшін 0,8 миллион болады деп күтілуде.
Осылайша, бұл үрдістер Қазақстанда электр энергиясына өсіп келе жатқан сұранысты қанағаттандыру үшін таза энергетикалық қуаттарды енгізу жолымен энергетикалық секторды көміртексіздендіруге деген өсіп келе жатқан қажеттілікті ескере отырып, сонымен бірге қолданыстағы энергетикалық жүйенің тозған қуаттарын алмастыру үшін де барған сайын көбірек байқалады. Ауқымды трансформация қажеттілігі энергетикалық ауысу процесі көптеген адамдарды жұмыссыз қалдырады деген қауіпті жояды.
Алайда, таза энергетикадағы жаңа позицияларға түсетін жұмыс орындарын қайта даярлау маңызды рөл атқараһды.
Айдын Бақдолотов
Барлық мақалалар
