15.01.2024
Бөлшек салықтың арнайы салық режимі (АСР) Қазақстан Салық кодексінде көзделген шарттарға сәйкес келетін бизнес субъектілері үшін салық салудың неғұрлым жұмсақ шарттарын көздейді.
Бөлшек салық алғаш рет 2021 жылдың 1 қаңтарында экономиканың COVID-19 пандемиясынан ең көп зардап шеккен секторларында жұмыс істейтін кәсіпкерлер үшін енгізілді. Бұл режим шағын және орта кәсіпкерлік (ШОК) субъектілеріне салық жүктемесін азайтуды және салықтар мен бюджетке төлемдерді төлеу тәртібін оңтайландыруды қамтамасыз ету үшін дағдарысқа қарсы шара ретінде 2 жылға есептелген.
Бөлшек салықты ШОК субъектілері заңды тұлға үшін корпоративтік табыс салығын (КТС) немесе жеке кәсіпкер үшін жеке табыс салығын (ЖТС) төлеудің баламасы ретінде айналымнан 3% мөлшерінде салықтар бойынша төмендетілген мөлшерлеме бойынша 114 қызмет түрі бойынша қолдана алады. Сондай-ақ әлеуметтік және қосылған құн салығы (ҚҚС) бойынша босату қарастырылды.
Бөлшек салықтың АСР қолданысының екі жылында осы режимді қолданған кәсіпкерлік субъектілерінің саны 2022 жылы 2329 субъектіге жетті, бұл 2021 жылмен салыстырғанда 2,5 есе көп (942 субъект). Кәсіпкерлік категориялары бойынша субъектілердің құрылымы айтарлықтай өзгерген жоқ: 2022 жылы шағын кәсіпкерлікке бөлшек сауда салығының АСР қолданған барлық субъектілердің 64%-і, шағын кәсіпкерлікке (микро кәсіпкерліктен басқа) – 33%-і, орта кәсіпкерлікке – 3%-і келді, ал 2021 жылы микро, шағын (микро кәсіпкерліктен басқа), орта бизнеске сәйкесінше 58%, 40%, 2% келді.
2022 жылы КТС бойынша бөлшек салықты қолданған заңды тұлғалар бюджетке 6,7 млрд теңге төледі, бұл 2021 жылмен салыстырғанда (2,1 млрд теңге) 3,2 есе көп. Төленген КТС-тың ең көп үлесі шағын бизнеске тиесілі болды (микродан басқа) – 2021 жылы 59% және 2022 жылы 52%. 2021 жылы 34% және 2022 жылы 41% орта кәсіпкерлік субъектілеріне, 2021-2022 жылдары 7% шағын кәсіпкерлікке тиесілі болды.
Екі жыл ішінде жеке кәсіпкерлер бюджетке 5,1 млрд теңге ЖТС төледі: 2021 жылы – 806,0 млн теңге, 2022 жылы – 4,3 млрд теңге (5,3 есе ұлғайту). Шағын кәсіпкерлік субъектілері төлеген ЖТС үлесі айтарлықтай өзгерген жоқ: 2021 жылы 15% және 2022 жылы 16%. Шағын кәсіпкерлікке (микро кәсіпкерліктен басқа) 81% және 72%, орта бизнеске – 2021 және 2022 жылдары сәйкесінше 4% және 12% келді.
Бөлшек салықтың АСР қолданатын кәсіпкерлер санының және төленген КТС және ЖТС артуы осы режимнің қажеттілігін көрсетті. 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап режимді қолдану жөніндегі норма мерзімсіз енгізілді. Бөлшек салықты қолдануға рұқсат етілген қызмет түрлерінің тізбесі бөлшек сауда және қызмет көрсету салаларындағы қызметтің 190 түріне дейін кеңейтілді. Мәслихат шешімімен 2%-ке дейін төмендетілуі мүмкін жалпы 4% мөлшерлеме, сондай-ақ 8% мөлшеріндегі арнайы мөлшерлеме қолданылады, соңғысы төмендетуге жатпайды және егер сатып алушы (қызмет алушы) салық салуда шығыстарды құжатпен расталған шегерімдерге жатқызу жөніндегі норманы қолданған жағдайда қолданылады. Режимді жылына 600 мың АЕК-тен аспайтын (2023 жылы 2 млрд 70 млн теңге) кірісі бар және қызметкерлер саны 200 адамға дейін салық төлеушілер қолдана алады.
Үстіміздегі жылдың үшінші тоқсанындағы жағдай бойынша бөлшек салық АСР 4,5 мыңға жуық төлеушіні қолданады. 2023 жылдың бірінші жартыжылдығында бюджетке осы режимді қолданатын кәсіпкерлер 3,9 млрд теңге КТС, 3,5 млрд теңге ЖТС төледі.
2023 жылғы 1 қыркүйекте Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты Қазақстан халқына Жолдауында бөлшек сауда салығын енгізудің оң тәжірибесін атап өтіп, ҚР Үкіметіне оны қамту аясын екі есеге кеңейтуді тапсырды.
Осылайша, бөлшек сауда салығы АРС енгізу бастамасы өзінің жоғары сұранысын көрсетті және оны қамту аясын одан әрі кеңейту ШОК-ты дамытуға көмектеседі және ел экономикасына оң әсер етеді.
Меруерт Жұмахан
Орталығының Сарапшысы
Барлық мақалалар
