16.01.2024
Қолданыстағы заңнамаға сәйкес заң жобаларына, халықаралық шарттарға және ратификациялауға жататын халықаралық шарттардың жобаларына ғылыми лингвистикалық сараптама жүргізіледі.
Осы сараптаманы жүргізуді ұйымдастыру министрлігіне жүктелген және оны Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын уәкілетті ұйым жүргізеді.
Бұл сараптама 2011 жылы енгізілді және сол кезден бастап бұл қызметті Қазақстан Республикасының Заңнама және құқықтық ақпарат институты жүргізеді.
Ғылыми лингвистикалық сараптама қазақ және орыс тілдеріндегі мәтіндердің түпнұсқалығы бөлігінде жүргізіледі. Сараптама жүргізу барысында қазақ тіліндегі мәтінге талдау жүргізіледі және анықталған қателіктер негізінде сараптамалық қорытынды жасалады.
Сарапшылар заң жобасының тілдік ерекшеліктеріне егжей-тегжейлі талдау жасайды, құқықтық терминологияның қолданылуын, сөйлем құрылымын және грамматикалық құрылымдарды бағалайды.
Сараптама шеңберінде сарапшылар заңды түсіндіруге әсер етуі мүмкін мүмкін түсініксіздіктерді немесе түсініксіздіктерді анықтау үшін мәтінге семантикалық талдау жүргізеді.
Бұдан басқа, сараптама барысында терминологияны қолдану, оларды анықтау және құқықтық саладағы жалпы қабылданған нормаларға сәйкестігін талдау үлкен маңызға ие. Бұл ретте сарапшылар терминологияның дәйектілігін, біркелкі қолданылуын және қайшылықтардың болмауын қамтамасыз ету үшін салыстырмалы талдау үшін қолданыстағы заңнаманы пайдаланады. Сараптама жүргізу кезінде мәтіннің филологиялық құрамдас бөлігі ғана емес, сонымен қатар заң техникасының сақталуын тексеру де талданады. Қазақ тіліндегі заң техникасы әр тіл ережелерінің ерекшеліктеріне байланысты орыс тіліндегі заң техникасынан айтарлықтай ерекшеленеді.
Жалпы, сараптама аясында грамматикалық немесе лексикалық қателер ғана емес, сонымен қатар техникалық қателер де анықталады.
Осылайша, ғылыми лингвистикалық сараптама құқықтық лингвистиканың ажырамас бөлігі ретінде құқықтық мәтіндерде қолданылатын тілдік аспектілерді егжей-тегжейлі талдау процесі екенін атап өту қажет. Бұл сараптама лингвистикалық дәлдікті бағалап қана қоймайды, сонымен қатар айқындықты, бірегейлікті және заңды стандарттарға сәйкестікті қамтамасыз етуге тырысады.
Құқықтық лингвистиканың құрамдас бөлігі ретінде лингвистикалық сараптама заңды құжаттарда қолданылатын терминологияны, сөйлем құрылымын, грамматикалық құрылымдар мен стильді мұқият талдауға бағытталған. Бұл заң мәтіндерінде тілді қолдануда консистенцияны, сәйкестікті және дәлдікті қамтамасыз етеді.
Заң техникасының негізгі элементі ретінде норма шығару процесінде лингвистикалық сараптама нақты, түсінікті және техникалық тұрғыдан дұрыс тілде көрсетілген заңдар мен нормаларды құруға бағытталған. Бұл процесс заңды мәтіндердің екіұштылық пен қарама-қайшылықты азайтуға, сондай-ақ сот практикасындағы заңдардың дәл және тиімді түсіндірілуін қамтамасыз ететін етіп тұжырымдалуын қамтамасыз етеді. Осылайша, лингвистикалық сараптама сапалы және тиімді құқықтық тілді қалыптастыруда маңызды рөл атқара отырып, құқықтық лингвистика мен техниканың кең мәнмәтініне сәйкес келеді.
Галия Маканова
орталығының жетекші сарапшысы
Барлық мақалалар
