Қазақстан қалалары тұрғындарының көші-қон көңіл-күйі туралы 3 қорытынды

Еңбек ресурстарын қалыптастыру және оқшаулау өңірлердің және тұтастай алғанда елдің экономикалық дамуы тұрғысынан өте маңызды екені жасырын емес. Сонымен қатар, көші-қон процестері қалаларда, ауылдарда және жекелеген аймақтарда еңбек капиталын қалыптастыруға айтарлықтай үлес қосады. Көші-қонның себептері экономикалық, инфрақұрылымдық және экологиялық факторлар болуы мүмкін.

Әлеуметтік сұрау Қазақстанның 26 қаласында (89 қаладан) жүргізілді, онда қала тұрғындарының 86%-і тұрады. 

Респонденттерге келесі сұрақ қойылды: «Сіз басқа қалаға көшугді қалайсыз ба?». Жауаптың келесі 6 нұсқасы ұсынылды (жауаптар танымал жауаптан аз танымал жауапқа процентпен берілген):

 

Біріншіден, әлеуетті мигранттардың жартысы Астана, Алматы және Шымкент қалаларына көшуді ойластыруда. Қазіргі уақытта республикалық маңызы бар 3 қалада ел халқының 24%-і немесе барлық қала тұрғындарының 38%-і тұрады.

 

Соңғы 10 жылда Астана мен Шымкент халқы 74%-ке, Алматы халқы 46%-ке өсті.  Осылайша, тұрғылықты жерін республикалық маңызы бар қалаларға ауыстыру сценарийі іске асырылады және тұрақты сипатқа ие.  Мысалы, қазірдің өзінде ¼ ел жастары (14 жастан 35 жасқа дейін) елдің 3 мегаполисінде тұрады (салыстыру үшін: мегаполистердегі жастардың қазіргі саны 20 жыл бұрын ауылдық жерлердегі жастардың жалпы санымен салыстырылады).

Біздің көзқарасымыз бойынша, көші-қон қысымының күшеюі мегаполис қалаларының қазіргі инфрақұрылымына теріс әсер етуі мүмкін. Бұл әлеуметтік инфрақұрылымның күтілетін тапшылығы – балабақшаларға кезек, 3 ауысымдық мектептер – білім беру сапасының төмендігі, емханалардағы кезек – медициналық қызметтер сапасының нашарлауы; инженерлік инфрақұрылым тапшылығы – автожолдардағы кептелістер, жалға берілетін тұрғын үй бағасының өсуі, жылумен жабдықтау, сумен жабдықтау жүйесіне жүктеме және т.б.

 

Экономикалық бөлікте – бұл мегаполистердегі сұраныстың тиісті өсуінсіз еңбек нарығындағы ұсыныстың ұлғаюы. Мысалы, Алматы қаласындағы жұмыссыздардың ресми саны бүгінгі күні Риддер моноқаласындағы халық санымен салыстырылады. 

Екіншіден, көріп отырғанымыздай, әлеуетті мигранттардың 34%-і басқа елге, негізінен алыс шетелге – 25,6%-і көшуді ойластыруда. 

Әлеуетті қалалық көшіп-қонушының алыс шет елдерінің шамамен тізімі келесідей: Түркия, БАӘ, Канада, Венгрия. Айта кетейік, жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша бұл елдер Қазақстанның көрсеткіштерінен 2,7-ден 1,1 есеге дейін асып түседі. Мысалы, Халықаралық валюта қорының деректері бойынша 2023 жылы жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша ағымдағы бағамен БАӘ-де көрсеткіш – 88,9 мың $, Канадада – 59,8 мың $, Венгрияда – 43,6 мың $, Түркияда – 41,8 мың $ құрады.

 

Елден тыс көші-қон – бұл республика үшін тікелей экономикалық шығындар. ҚР СЖРА ҰСБ деректері бойынша негізінен техникалық, экономикалық және педагогикалық білімі бар мамандар елден кетеді.  Бір қызығы, келгендер (көші-қон сальдосы) осы мамандықтар бойынша кеткендерден 2,1-1,7 есе аз.  

Үшіншіден, елдің басқа қаласына (немесе облыс орталығына) көшуге ең аз ниет білдірушілер және қаладан ауылға көшуге іс жүзінде елеусіз процент ниет білдірушілер тіркелді. Соңғы факт Қазақстанның ауылдық аумақтарын дамыту перспективалары тұрғысынан өте маңызды, бұл кезде қалалар адам ресурстарының әлеуетті көзі (резерві) бола алады.

 

Бұған қоса, ауылдық жерлерде қала тұрғындарына қатысты халық санының өсу қарқынының төмендеуі статистикалық бақылаулармен расталады: егер салыстыру үшін соңғы 10 жылдық кезеңді алсақ (2023-2013 жж.), онда ауыл халқы іс жүзінде өзгерген жоқ (шамамен 7,5 млн. адам), бұл ретте қала халқы +31%-ке өсті (12,2 млн. адамға дейін).

  

Бұдан басқа, Биллетер индексі бойынша халықтың жас құрамы бойынша өңірлік айырмашылықтар бар. Мысалы, СҚО, ШҚО, Қостанай, Павлодар, Қарағанды, Ақмола және Абай облыстарында 50 жастан асқан адамдардың үлесі репродуктивті жастағы (15-49 жас) халық санына 0-14 жастағы адамдардың үлесінен артық.  Шын мәнінде, бұл өңірлерде халықтың қартаю процесі жүріп жатыр және ауылда кім өмір сүреді деген сұрақ жыл сайын күшейе түсуде.

 

Осылайша, қала тұрғындарының көші-қон көңіл-күйінің 3 тұжырымын қорытындылай келе, мыналарды бөліп көрсетуге болады. Қала халқының қарқынды өсуі мегаполистер мен облыстық маңызы бар қалаларды дамыту есебінен жүруде. Бұл ретте әлеуетті көшіп-қонушылардың басым бөлігі Астана, Алматы және Шымкент қалаларына көшуге ұмтылады. Екінші позицияда, балама ретінде, шетелдік көші-қон. Қала тұрғындарының пікірінше, қаладан қазақстандық ауылға көшу перспективасы аз.