«Экономикалық зерттеулер институты» АҚ (ERI) орталығының сарапшылары
Биылғы 2021 жыл айтулы күн – Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздік алғанына 30 жыл толуымен ерекшеленеді.
Осы жылдар ішінде еліміз әлеуметтік-экономикалық дамуда және сыртқы байланыстар орнатуда айтарлықтай табыстарға қол жеткізді.
1. Ел халқы 2,5 млн адамға — 1991 жылғы 16,5 млн адамнан 2021 жылдың басында 18,9 млн адамға дейін өсті (өсім 13% - ды құрады).
2. Қазақстандықтардың орташа өмір сүру ұзақтығы 65 жастан 73 жасқа дейін артты.
3. 2000 жылдардан бастап елдің қала халқы 33%- ға— 8,4-тен 11,2 млн адамға дейін өсті.
4. Тәуелсіздік жылдары халықтың табысы 9 есе өсті.
5. Халықтың сатып алу қабілеті 1993 жылдан бастап 4,6 есе артты.
6. Табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасынан төмен халықтың үлесі 1995 жылғы 34,6% - дан 2020 жылдың қорытындылары бойынша 5,3% - ға дейін қысқарды.
7. Жыл сайынғы индекстеуді ескере отырып, ең төменгі жалақы мөлшері 1993 жылғы 13 теңгеден қазіргі 60 мың теңгеге дейін өсті.
8. 1999 жылдан бастап ЖІӨ-нің өсу қарқыны оң траекторияда болды және бірқатар дағдарыстарға қарамастан 21 жыл бойы үздіксіз артты. Экономикалық өсім 2,6%-ға төмендеген 2020 пандемия жылы ерекше болып табылады. Бұл ретте 2000 жылдан 2007 жылға дейін экономиканың орташа жылдық өсу қарқыны 4-5% - ға дейін төмендегеннен кейін 10% деңгейінде болды.
9. Тәуелсіздік жылдары жан басына шаққандағы ЖІӨ долларлық баламада 13 есе, ұлттық валютада 720 есе өсті. Егер 1993 жылы жан басына шаққандағы ЖІӨ шамамен $700 құраса, 2020 жылға қарай ол $9,1 мыңға жетті. Нақты мәнде ЖІӨ 2,4 есеге ұлғайды.
10. Экономиканы әртараптандыру. 2018 жылға қарай 500-ден астам жаңа өнім түрі іске қосылды. Мысалы, 2020 жылы жеңіл автомобильдер өндірісі 65 мың бірлікке жетті, 8,2 мың бірлік жүк автомобильдері өндірілді — 2019 жылмен салыстырғанда өнім дерліктей екі есеге артты.
11. Инфляция айтарлықтай төмендеді. Егер 1992 жылы бізде гиперинфляция 3 060,8% деңгейінде болса, 2019 жылы ол 5,4% - ға дейін баяулады. Ең төменгі инфляция 2018 жылы 1,9% деңгейінде тіркелді.
12. Жұмыссыздық деңгейінің төмендеуі. Дамудың басында елде жұмыссыздықтың жоғары деңгейі байқалды – 1994 жылы 7,5% болды, 1999 жылы оның шыңына жетіп, 13,5%-ды құрады. Экономиканы серпінді жаңғырту және кәсіпкерлікті белсенді дамытумен қатар жаңа өндірістерді құру жұмыссыздық деңгейін 4,9% - ға дейін төмендетуге мүмкіндік берді.
13. Тәуелсіздік жылдары елімізге 120-дан астам елден $365 млрд-тан астам тікелей шетелдік инвестициялар (ТШИ) тартылды. Инвестициялардың негізгі бөлігі — 47%-дан астамы — Еуропалық Одақ елдеріне тиесілі (2020 жылы $8,9 млрд), 13% - ы — АҚШ-қа ($2,2 млрд) және шамамен 11% - ы Ұлыбритания мен ҚХР инвестицияларын құрайды (екеуіне шамамен $1,8 млрд-тан). Ірі инвесторлардың қатарына Нидерланды, Швейцария, Франция, Ресей, Италия, Жапония, Бельгия, Канада да кіреді.
14. Қазақстанда салынатын шетелдік инвестициялардың динамикасы мен құрылымы өзгерді. Егер бұрын салалық бөліністе кен өндіруші салалардағы жобалар басым болса, қазір инвесторлардың басқа секторларда да, оның ішінде өңдеу секторында да жоғары белсенділігі байқалады. Бүгінгі күні Қазақстан ел халқының жоғары өмір сүру сапасын қамтамасыз етуге ықпал ететін ұлттық экономиканы жаңғырту, құрылымдық қайта құру және тұрақты өсу қарқыны үшін инвестициялық мүмкіндіктерді тиімді пайдалануға бағыт алды.
15. Экономикаға салынатын инвестицияларды ұлғайту. Ұлттық экономика құрылымының өзгеруін сипаттайтын маңызды факторлардың бірі негізгі капиталға тартылған инвестициялар (НКИ) болып табылады, олардың қарқыны 2010 жылды (-3,0%) және пандемиялық 2020 жылды (-3,9%) қоспағанда, 1997 жылдан бастап жыл сайын өсті. 1991 жылдан бастап нақты мәнде экономикаға салынған инвестициялар көлемі 2,7 есе, ал номиналды мәнде 21 есе – 0,6-дан 12,3 трлн теңгеге дейін артты.
16. Экономиканың тұрақтылығы мен төзімділігі. S&P, Fitch, Moddy ' s халықаралық рейтинг агенттіктері ҚР экономикасының рейтингін тұрақты және COVİD-19-ға және мұнайдың тұрақсыз бағаларына төзімді деп бағалады.
17. Сыртқы сауда айналымының көлемі айтарлықтай өсті. 2020 жылы олардың көлемі 1991 жылғы $1,5 млрд-қа қарсы $86,5 млрд-ты құрады. Экспорт көлемі $900 млн – нан $47,5 млрд-қа дейін, импорт - $600 млн-нан $38,9 млрд-қа дейін ұлғайды.
18. Экономиканың экспорттық әлеуеті айтарлықтай өсті. Осылайша, Қазақстан өз өнімін әлемнің 100-ден астам елінің нарығына экспорттайды. Негізгі сауда серіктестері Еуропалық Одақ елдері, Ресей және Қытай болып табылады. Соңғы жылдары шикізаттық емес экспорттың артуы байқалады, 2019 жылы оның көлемі $15,7 млрд – тан асты (2020 жылы - $15,3 млрд).
19. Экономикадағы ШОБ үлесі артып келеді. 2020 жылы оның деңгейі ЖІӨ-нің 31,6% - ын құрады. Оның көлемін 2025 жылға қарай 35% - ға дейін арттыру жоспарлануда. Бүгінгі күні ЖІӨ-нің 78% - дан астамын жеке сектор өндіреді.
20. ШОБ-тың өнім шығарылымы 2 есеге кеңейді (2010 жылмен салыстырғанда 2020 жылы), ал осы сектордағы жұмыспен қамту 3,4 млн адамды құрады.
21. Қызмет етуші бизнес субъектілерінің саны 1,4 млн дейін артты.
22. Ұлттық валютаны енгізу. 1993 жылы Қазақстанның жеке ұлттық валютасы – теңге енгізілді. Егер тәуелсіздік алғаннан кейін валюта инфляциясы өте жоғары болып, төрт таңбалы санға жетсе, валютаны енгізу және қайта іске қосу өршімелі инфляцияны азайтты. Ұлттық валюта қолданыста болған уақыт ішінде теңге девальвацияның бірнеше кезеңдерінен өтті.
23. Ең есте қаларлық оқиғалардың бірі 2015 жылы ұлттық валюта еркін айналымға түскен кезде болды. Сұраныс және ұсыныспен анықталатын валюта бағамы неоклассикалық экономикалық теорияның негізгі принциптерінің бірі болып табылады.
24. Адам капиталын дамыту. Болашақ халықаралық білім беру стипендиясы 1993 жылдың қараша айында іске қосылды. Елбасы Н.Ә. Назарбаев өзінің президенттігінен бері еліміздегі адам капиталын оқыту мен дамытудың маңыздылығы туралы айтты. Бағдарлама Қазақстанның жас буынына әлемнің үздік университеттерінде оқуға мүмкіндік береді. Білімді және білікті кадрлар қызметтің, бизнестің және т.б. жаңа түрлерін аша отырып, экономиканы көптеген бағыттарда дамытуға арналған. Осы уақытқа дейін экономиканың барлық дерлік салаларында қоғам игілігі үшін қызмет етіп келе жатқан 15 мыңға жуық қазақстандық студенттер шетелдік үздік университеттерде білім алды.
25. 1998 жылы Қазақстанда зейнетақы реформасы жүргізілді. Кеңес өкіметі кезінде жұмыс істеген адамдардың еңбегін дұрыс бағалап, лайықты зейнетақы төлеу өте маңызды болды. 1998 жылдан бастап барлық қызметкерлер жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті түрде табысының 10%-ын аудара бастады. Яғни, ұрпақтар ынтымағына негізделген кеңестік таратушы әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінен жинақтаушы зейнетақы жүйесіне кезең-кезеңімен көшу болды.
26. Сарапшылардың пікірінше, қазақстандық зейнетақы жүйесі ТМД кеңістігінде ғана емес, әлемнің көптеген дамыған елдері арасында да үздіктердің бірі болып саналады. Қазіргі уақытта ҚР-да үш деңгейден тұратын зейнетақымен қамсыздандырудың көп деңгейлі жүйесі қызмет етуде. Осылайша, зейнетақы төлемдері көздерін әртараптандыру қағидаты (жүйеде зейнетақы төлемдерінің бірнеше көздері болған кезде) қазақстандық зейнетақы жүйесіне қаржылық жағынан тұрақты болып қалуға және зейнетақы табысының неғұрлым жоғары деңгейін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
27. Елдің макроэкономикалық тұрақтылығының басты нәтижелерінің бірі 2000 жылы Ұлттық қордың құрылуы болып табылады. Бұл елдің әлемдік нарықтардағы баға конъюнктурасының қолайсыз өзгерістеріне тәуелділігін төмендетуге, сондай-ақ болашақ ұрпақ үшін ресурстар жинақтауға мүмкіндік берді. 2021 жылғы маусымның соңында Ұлттық қордың шетел валютасындағы активтері $57,3 млрд құрады. Тұтастай алғанда елдің халықаралық резервтері шамамен $95 млрд құрайды.
28. ЕҚЫҰ-ға төрағалық ету. 2010 жылы Қазақстан Республикасының Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымына төрағалығы мемлекетіміздің тарихындағы маңызды оқиға болды. ЕҚЫҰ-ға басшылық ету тарихта алғаш рет посткеңестік республикаға өтті. Қазақстан ТМД-ға мүше мемлекеттер арасында бірінші және Азия, мұсылман және түркітілдес әлем елдері арасында бірінші болып Еуразия кеңістігіндегі ең беделді ұйымдардың бірі - ЕҚЫҰ-ға төрағалық етті.
29. ЕАЭО-ға кіру. Шетелдік инвестицияларды көбірек тарту үшін ішкі нарықты ұлғайту қажеттілігі елді 2015 жылы Еуразиялық экономикалық одаққа (ЕАЭО) кіруге итермеледі, енді Қазақстанда бизнес ашатын кәсіпкерлер 185 милионнан асатын нарыққа еркін қол жеткізе алады. ЕАЭО ұлттық экономикаларды жан-жақты жаңғырту, кооперациялау және олардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру және мүше мемлекеттер халқының өмір сүру деңгейін арттыру мүддесінде тұрақты даму үшін жағдайлар жасау мақсатында құрылды. Аталған экономикалық одақты құру идеясы Тұңғыш Президент— Елбасы Н. Ә. Назарбаевқа тиесілі екенін атап өтейік . Бүгінде Қазақстан ЕАЭО аясында Сербия, Сингапур, Вьетнам және Иран (ішінара) сияқты елдермен еркін сауда аймағына ие. Болашақта Израиль, Мысыр, Моңғолия және басқа елдердің нарығы ашылады.
30. Сондай-ақ, 2015 жылы Қазақстан Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ) кірудің шамамен 20 жылдық процесін аяқтады. ДСҰ-ға мүшелік Қазақстанға ұйымның мүше мемлекеттерімен бірыңғай құқықтық алаңда сауда жүргізуге мүмкіндік береді, бұл да елдің әлемдік нарықтағы инвестициялық тартымдылығын арттырады. ДСҰ жаһандық сауданың шамамен 95%-ын біріктіретінін айта кету керек.
Қазақстанның алдындағы бүгінгі өршіл міндеттер Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың 2050 стратегиясында белгіленген. Стратегияның басты мақсаты Қазақстанның әлемнің ең дамыған отыз елінің қатарына кіруі болып табылады. Бұл үшін, әрине, белгілі бір қадамдар жасалды, бірақ, әрбір қазақстандықтың өмір сүру деңгейі батыс елдерінен кем болмайтындай, сапалы өсуге қол жеткізу қажет.
Осыған байланысты, инфрақұрылымы дамыған және күшті өңірлері бар әртараптандырылған және экспортқа бағдарланған экономиканы қалыптастыруға негізделген экономикалық өсудің жаңа моделіне көшу процесі іске қосылды.
Орта мерзімді перспективада экономиканы әртараптандыруға, шикізатқа тәуелділіктен арылуға және ең бастысы — Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыруға баса назар аударылуда.
Қарау саны: 0
Сақталған: 21.12.2021
|
