23.02.2024
Мемлекет басшысының баға белгілеуге мемлекеттің араласуынан кезең-кезеңімен бас тарту туралы тапсырмасын орындау шеңберінде Сауда және интеграция министрлігі Әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына бөлшек сауда бағаларының шекті мәндерін және оларға бөлшек сауда бағаларының шекті рұқсат етілген мөлшерін белгілеу қолданыстағы қағидаларына өзгерістер дайындады.
Атап айтқанда, Электрондық үкіметтің сайтында жарияланған "Ашық НҚА" айдарында Бұйрық жобасында былай көрсетілген:
«Әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына бөлшек сауда бағаларының шекті мәні бірінші сұрыпты бидай ұнын, бірінші сұрыпты ұннан жасалған бидай нанын (қалыптық), макарон (салмақтық), қарақұмық жармасын (ядрица, салмақтық), ұнтақталған күрішті (дөңгелек дәнді, салмақтық), картопты, жұмсақ қаптамадағы майлылығы 2,5% пастерленген сүтті, тауық жұмыртқасын (I-санат), тағамдық ас тұзын ("Экстра"-дан басқа) қоспағанда, облыстық және республикалық маңызы бар қала, астана аумағында әрбір тоқсан үшін әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарының әрқайсысы бойынша бөлек айқындалады».
Бұл 19 әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарының жалпы тізіміндегі өнімдердің 9 түрі мемлекеттік органдардың бағалық бақылауынан шығатынын білдіреді.
Бұл Мемлекет басшысының 2022 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі Жалпыұлттық іс-шаралар жоспарында көзделген, онымен 2024 жылдың 1 жартыжылдығына қарай елімізде орнықты 100% отандық өндіріс жолға қойылған ӘМАТ тізімінен 9 позиция бойынша шекті бағаларды енгізу тетігінен бас тарту көзделген.
Сондай-ақ 2025 жылдың 1 жартыжылдығына қалған 10 тауар - асханалық сәбіз, пияз, ақ қырыққабат, күнбағыс майы, сиыр еті (сүйектерпен күрек-кеуде бөлігі), тауық еті (оған іргелес жұмсақтықпен жамбас және жіліншік сүйегі), жұмсақ қаптамадағы 2,5% майлы айран, май (тұздалмаған, кем дегенде 72,5%) май, толтырғыштарсыз және өсімдік майларысыз), сүзбе (5-9% май), ақ қант-түйіршіктелген қант) бойынша ӘМАТ-ға шекті бағаларды енгізу тетігінен бас тарту жоспарланған, олар бойынша импортты алмастыру 100%-ке дейін жеткізілетін болады.
Бұл шара ҚР Үкіметі қабылдайтын басқа да шаралар қатарында әбден негізделген және салалардың инвестициялық тартымдылығын арттыруға, тауарлар тапшылығына және импортқа тәуелділікке жол бермеуге бағытталған. Әрине, бұл құжатты қазақстандық бизнес-қоғамдастық, әсіресе оның арзан импорттың ұлғаюынан және жергілікті тауар өндірушілер үшін әділетсіз жағдайлардан шығын келтіретін бөлігі оң қабылдайтын болады.
ӘМАТ(СЗПТ) бағасын мемлекеттік реттеуден кезең-кезеңімен бас тарту әлеуметтік осал азаматтардың атаулы көмегіне көшумен қатар жүргізілетін болады. Осы атаулы көмекті алушылар атаулы тауарлық таргеттеу және өңірлердегі тұрақтандыру қорлары арқылы отандық тауар өндірушілер үшін қарсы міндеттемелерді қою есебінен жеңілдікті бағамен ӘМАТ сатып ала алады. Пилоттық жұмыс қазірдің өзінде-ақ жүргізілуде (цифрлық азық-түлік ваучерлері, АӘК алушылар үшін ӘМАТ-ты атаулы жеткізу, халықтың осал топтары үшін дисконттық бағалар арқылы бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін арттыру).
Сонымен қатар, пікірталас тудыратын тармақтары да бар. Атап айтқанда, ішкі нарықты түйіршіктелген қантпен қамтамасыз ету мәселесі әлі де ашық болып қалып отыр, оның өндіріс көлемі Қазақстанда өз қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жеткіліксіз. Отандық шикізатты өндіру есебінен қант өніміне деген қажеттіліктің небәрі 8%-і ғана жабылады. Қалғаны, бірінші кезекте, Ресейден әкелінеді. Өткен жылғы түйіршіктелген қанттың тұрақты бағасы салаға жауапты қазақстандық бейінді министрліктер үшін едәуір дәрежеде "тыныштандыратын" рөл атқарды. Шын мәнінде, сыртқы жағынан өте қолайлы жағдайдың артында "баяу әрекет ететін мина" жасырылған. Өйткені, қанттың төмен бағасы ресейлік қанттың елге бақылаусыз импортымен түсіндіріледі, оның құны қазақстандық қантқа қарағанда арзанырақ.
Қант өндірушілерді отандық шикізатпен қамтамасыз етуді, зауыттарды техникалық жаңғыртуды, бағаларды тежеу және тұрақтандыру жөніндегі шараларды көздейтін әзірленген "Қазақстан Республикасында қант саласын дамытудың 2022-2026 жылдарға арналған кешенді жоспары" іс жүзінде орындалмайды. Алайда ол әзірленгеннен бері екі жыл өтті. Өткен жылы отандық зауыттар өндірген түйіршіктелген қант қоймаларда бағамен бәсекеге қабілетсіз болды.
Зауыттардың өз өндірістерін жаңғырту жөніндегі міндеттемелерін орындауы да мәселе болды (2023-2025 жылдар кезеңінде 12 млрд. теңге сомасы мәлімделді). Зауыттардың өткен жылы шамамен 400-450 мың тонна отандық құм қант өндіру жоспарлары орындалмады. Зауыттардың қанттың қамыс шикізатын сатып алуға бөлінген ақшалай соманы тиімді пайдалануына да сенімділік жоқ, ал бұл қаражат (14,3 млрд. теңге) бюджеттен өте тиімді шарттармен бөлінді.
Көрсетілген нюанстарды ескере отырып, мәлімделген шараларды оң бағалауда сақтық негізді болып көрінеді, өйткені елдегі қант бағасының жағдайын өткен жылы импортталатын ресейлік өнім анықтады. Осы үрдіс жалғасуда. Мысалы, 2024 жылдың толық емес қаңтар айында тек ETC Тауар биржасы арқылы елге 35,8 мың тонна құм қант ресімделіп әкелінген екен.
Габит Матаев
ӨЗО жетекші ғылыми қызметкері
Барлық мақалалар
