Өзін-өзі жұмыспен қамту

Дамушы экономикаларда өзін-өзі жұмыспен қамту аграрлық сектормен көбірек байланысты, ол құрылымдық қайта құрудың әлсіз қарқынымен және шартты экономикада қажетті жұмыс орындарының болмауымен және қызметкерлердің жоғары біліктілігін қажет етпейтін қызмет көрсету саласының бөлігімен сипатталады [1].

ЭЫДҰ елдерінің экономикасында өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың ауқымы 6,3-19,0% - ды құрайды [2]. Қазақстанда өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың үлесі 23,4% - ды құрайды және 2010 жылдан бастап 2020 жылға дейінгі кезеңде 9,9 п.т. азайды [3]. Бұл үрдістерді оң деп анықтауға бола ма, экономикалық қызмет түрлері бойынша өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың құрылымын қарастыруды  “Экономикалық зерттеулер институтының” сарапшысы Дина Бектілеева ұсынады.

Қалыптасқан жағдай Қазақстан экономикасында өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың жоғары шоғырлануын проблема деп санауға негіз береді. Осыған сүйене отырып, өңірлердегі жағдайға бағалау жүргізілді (1-кесте).

 

Кестеден 7 өңірде (Қарағанды, Ақтөбе, Павлодар, Атырау, Маңғыстау облыстары және Нұр-Сұлтан, Алматы қалаларында) жағдай оң бағаланғаны байқалады, өйткені өзін-өзі жұмыспен қамтудың салыстырмалы төмен деңгейі байқалады. 

Осы талдауды қорытындылай келе, өзін-өзі жұмыспен қамту нарығын дамытуда елеулі резервтер жасалғанын атап өткен жөн, оларды пайдалану, сөзсіз, ел экономикасының дамуына ықпал етуі мүмкін. Өзін-өзі жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеу проблемаларының бірі оны сәйкестендіру проблемасы болып табылады. 2022 жылғы 11 қаңтардағы өз сөзінде Мемлекет басшысы өзін-өзі жұмыспен қамту проблемасына назар аударғаны кездейсоқ емес: "Сандармен ойын ойнауды аяқтап, нақты істерге көшетін кез келді. Көбінесе мемлекеттік органдар жағдайды "нәтижелі өзін-өзі жұмыспен қамтығандар", "бейресми жұмыспен қамту" терминдерімен бүркемелеуді ұнатады. Нәтижесінде көптеген адамдар жұмыссыздық пен әлеуметтік қауіпсіздікпен "бетпе-бет" қалады " [5].

ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттігінің Ұлттық статистика бюросының әдістемесінде барлық өзін - өзі жұмыспен қамтығандарды нәтижелі және нәтижесіз жұмыспен қамтылғандарға бөлу бар, бірақ сәйкестендіру өлшемшарттары даулы болып табылады. Мысалы, нәтижесіз жұмыспен қамтылған топтардың қатарына "жеке негізде жұмыспен қамтылғандар (тіркелгендер қатарынан жұмыс істемейтіндер және тіркелмегендер)" қосу, өйткені іс жүзінде олардың кәсіпорны жұмыс істемейді және олардың өзін-өзі жұмыспен қамтудан табысы жоқ.

Осылайша, өзін-өзі жұмыспен қамтуды дамыту үшін ұлттық проблема мәртебесін беру керек, оны дамытуды мақсатты түрде басқарумен айналысу керек және өзін-өзі жұмыспен қамтуды сәйкестендіру әдістемесін жетілдіруден бастау керек.

Дереккөздер тізімі:

1. Қазақстан экономикасындағы стандартты емес жұмыспен қамту: ауқымы, динамикасы, реттелуі: Монография / Т.П. Притворова, Д.Е. Бектлеева және т.б.-Қарағанды: "Арко" баспасы, 2017. - 267 б.

2. Әлемнің жекелеген елдері бойынша өз бетінше жұмыс жасайтындар // https://stat.gov.kz/official/industry/25/statistic/7.

3. 2006-2020 жылдарға арналған экономикалық қызмет түрлері бойынша өзін-өзі жұмыспен қамтыған халық // https://stat.gov.kz/official/industry/25/statistic/7.

4. Қазақстан Республикасының өңірлері бойынша өз бетінше жұмыспен қамтылған қызметкерлер//

5. Мемлекет басшысы Қ. К. Тоқаевтың 2022 жылғы 11 қаңтардағы ҚР Парламенті Мәжілісінің отырысында  сөйлеген сөзі// www.akorda.kz/.