01.03.2024
Қоғам дамуының қазіргі кезеңінде мемлекеттік функцияларды бәсекелестік ортаға белсенді беру арқылы экономикалық қызметті басқару тәсілдерін жақсарту маңызды бола түсуде.
Біздің елімізде бұл өзін-өзі реттеу және реттеу сияқты нарық қатысушыларының мінез-құлқын реттеудің балама тәсілдерін дамыту үрдісінің пайда болуына әкелді.
Бірқатар сараптамалық қауымдастықтарда тікелей мемлекеттік реттеу жоқ экономика салаларында өзін-өзі реттеуді енгізу мәселесі белсенді талқылануда. Осындай салалардың бірі жылжымайтын мүлік қызметі болып табылады.
Жалпы алғанда, қолданыстағы заңнаманың талаптарын негізге ала отырып, кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеу кәсіпкердің адамдардың өмірі мен денсаулығы үшін ұсынатын қызметтерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, сондай-ақ олардың заңды мүдделерін қорғау мақсатында ғана енгізілуі мүмкін. Риэлторлық қызметтің ерекшеліктері азаматтық-құқықтық қатынастар шеңберінде риэлтор мен жылжымайтын мүлікті әлеуетті сатып алушылар арасындағы қатынастардан туындайтынын атап өткен жөн.
Азаматтық кодексте белгіленген жалпы ережелерге сәйкес риэлторлық шарттың тараптары шарт еркіндігі қағидатын ұстана отырып, өздерінің азаматтық құқықтарын иеленіп, жүзеге асыра алады, сондай-ақ шарт негізінде өз еркімен олардан бас тарта алады. Олар заңнамаға сәйкес болған жағдайда, шарттың талаптарын анықтауда еркін болып табылады.
Осылайша, қолданыстағы заңнама тараптарға ерікті келісім негізінде шарт талаптарын еркін айқындауға мүмкіндік береді.
Шынымен де, риэлторлық қызмет саласындағы алаяқтық пен заңсыз әрекеттерге қарсы іс-қимыл мәселелері маңызды және ерекше назар аударуды қажет етеді. Қазақстан Республикасының заңнамасы қылмыстық және өзге де заңнамада көрсетілген осындай бұзушылықтардың алдын алу үшін арнайы тетіктер мен қондырғыларды көздейді.
«Қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл туралы» Заңның 3-бабына сәйкес қаржы мониторингі субъектілеріне жылжымайтын мүлікті сатып алу-сату мәмілелерін жүзеге асыру кезінде делдалдық қызметтер көрсететін дара кәсіпкерлер және заңды тұлғалар жатады. Бұл жылжымайтын мүлікті сатумен байланысты қызмет нақты қаражат көзі мен меншік иесінің жеке басын жасырудың тәсілі болуы мүмкін дегенді білдіреді.
Осыған байланысты, өз қызметін бастау үшін риэлтор «Рұқсаттар және хабарламалар туралы» заңда белгіленген тәртіппен осы ұйымға хабарлама ұсынуға міндетті.
Осылайша, жылжымайтын мүлік саласындағы кәсіпкерлік субъектілерінің қызметі туралы ақпарат Қазақстан Республикасы Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің 45-бабында көзделген ақпараттық алмасу шеңберінде мүдделі мемлекеттік органдарға берілуі мүмкін.
Яғни, қолданыстағы заңнама риэлторлық қызметтің қауіпсіздігі мен заңдылығын қамтамасыз ету, сондай-ақ осы саладағы алаяқтық пен заңсыз әрекеттердің алдын алу тетіктерін көздейді. Риэлторлардың қызметінде адалдық пен ашықтықты қамтамасыз ету үшін заңдар мен стандарттарды сақтау маңызды.
Жоғарыда баяндалғандарды ескере отырып, менің пікірімше, салада міндетті өзін-өзі реттеуді енгізу нарықты монополизациялау және белгілі бір салада қаржылық байыту үшін өзін-өзі реттейтін ұйымдарды пайдалану мүмкіндігіне қатысты белгілі бір алаңдаушылық туғызады.
Осылайша, Қазақстанда жылжымайтын мүлікпен операциялар жөніндегі көптеген агенттіктер жұмыс істейді, бұл осы саладағы бизнестің жоғары шоғырланғанын көрсетеді.
Сонымен қатар, бұл жылжымайтын мүлік қызметтеріне жоғары сұранысты көрсетеді және әлеуетті сатып алушыларға ең жақсы ұсынысты өз бетінше таңдауға мүмкіндік береді.
Krisha.kz интернет-платформасы Қазақстанда 2000-ға жуық компания мен 14000 риэлтор-маман тіркелген деп хабарлайды. Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, азаматтық заңнамамен бұған дейін реттелген және арнайы салалық заң жоқ салада міндетті өзін-өзі реттеуді енгізу орынды емес деп санаймын.
Мұндай кіріспе жылжымайтын мүлік нарығына қатысушылар санының азаюына әкелуі мүмкін, бұл өз кезегінде осы қызметтерге бағаның өсуіне және оларға қолжетімділіктің қымбаттауына әкеледі. Азаматтық кодексте бекітілген «шарт жасасу еркіндігі» қағидатын ескере отырып, осы саланы реттеудің баламалы шараларын қарастыру аса қолайлы болуы мүмкін.
Азат Махватов
Бәсекелестік ортаны зерттеу орталығы
директорының орынбасары
Барлық мақалалар
