03.03.2024
Еліміздің ғылымы мен әлеуметтік-экономикалық дамуына баға жетпес үлес қосқан еңбегі сіңген әйелдер туралы "Экономикадағы әйелдер" айдарын жалғастырамыз.
Экономист ғалымдар арасындағы жетекші орынға ие Исаева Муза Гавриловна (1929-2005) – экономика ғылымдарының докторы, профессор, "Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген экономисті".
Исаева М.Г. 1929 жылы 12 қаңтарда Красноярск өлкесінің Троицкая ауылында, кедей шаруа отбасында дүниеге келген. Балалық және жастық шағы Павлодар облысы Успен ауданы Таволжан ауылында өтті. Сол жерде орта мектепті бітірді.
1950 жылы Муза Гавриловна Самарқанд қаласындағы Өзбекстан халық шаруашылығы институтын үздік бітіріп, Павлодар облыстық жоспарына жіберілді, онда 2 жыл өнеркәсіп секторында экономист болып жұмыс істеді. Соғыстан кейінгі облысты дамытудың бірінші жоспарын әзірлеуге белсенді қатысты. Павлодар облысының әлеуметтік-экономикалық дамуының кезекті 5 жылдық жоспарын Қазақ КСР Мемлекеттік жоспарында тамаша қорғағаннан кейін ол Экономика институтының Ғылым Академиясы жүйесінде жаңадан ұйымдастырылған аспирантураға қабылданды.
Экономика институтында Муза Гавриловна өмірінің соңғы күніне дейін 50 жылдан астам уақыт бойы жұмыс істеді. Ғылыми-еңбек қызметінде ол кіші ғылыми қызметкер лауазымынан директордың ғылым жөніндегі орынбасары лауазымына дейін (15 жыл) еңбек жолын өтті. Бұл лауазымға оны Қазақ КСР Ғылым Академиясының тұңғыш Президенті Қаныш Имантайұлы Сәтбаев ұсынды. Муза Гавриловнаның естеліктерінен: «... 1963 жылы маған Қазақ КСР Ғылым академиясының Экономика институты директорының орынбасары лауазымы ұсынылды. Ұзақ уақыт келіспедім, жас болуымды, көшбасшылық жұмыс тәжірибесінің болмауын сылтауратып жүрдім. «Сіз уайымдамаңыз. Біз осындамыз, егер қолыңыздан келмей жатса, келіңіз, біз әрдайым көмектесеміз», - деп айтты кездесу барысында Ғылым Академиясының президенті Қаныш Имантайұлы Сәтбаев. – Ғылым үшін білім мен құмарлық қажет, ал бұл Сізде жетерлік. Мен өз-өзіме сендім, Экономика институтының директоры Сақтаған Баишевич Баишевтен қолдау алдым».
1961 жылы Муза Гавриловна «Қазақстанның сүт өнеркәсібін дамыту және орналастыру» тақырыбы бойынша кандидаттық диссертациясын тамаша қорғады. 1973 жылы "Қазақстанның тамақ өнеркәсібін дамыту мен орналастырудың экономикалық мәселелері" тақырыбында докторлық диссертациясын сәтті аяқтап, қорғады. 1977 жылы КСРО ЖАК оған профессор атағын берді, ал 1989 жылы Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы "Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген экономисі" құрметті атағын берді.
Муза Гавриловна өңірлік экономика мәселелері бойынша Қазақстандағы алғашқы экономика ғылымдарының докторы болды. Муза Гавриловнаның ғылыми зерттеу бағыттары - өндіргіш күштерді аумақтық ұйымдастыру мәселелері, өңірлік экономика, Қазақстан Республикасының өңірлік экономикасын қалыптастыру. Аталған мәселелерді әзірлеуде Павлодар-Екібастұз аумақтық-өндірістік кешенін (АӨК) қалыптастыру процесін, оның дамуын зерттеу ерекше орын алды. Ол Қазақстан облыстарының әлеуметтік-экономикалық дамуының тұрақтылығын бағалау әдістемесін әзірледі. Осылайша, Муза Гавриловна Қазақстанда өңірлік экономика бойынша мектеп құрды және басқарды.
Павлодар-Екібастұз АӨК материалдары негізінде ҚР ҒА Экономика институтында алғаш рет өнімді өндіру мен бөлудің салааралық теңгерімі әзірленді, бұл КСРО-да осы бірегей кешеннің өзара байланысты салалар кешені ретінде дамып келе жатқанын дәлелдеуге мүмкіндік берді.
Муза Гавриловна Қазақстан Республикасының Өңірлік саясаты тұжырымдамасының бас әзірлеушісі болды, онда өңірлердің типологиясы ұсынылды, олардың мамандануына қарай өңірлердің 4 тобы ұсынылды және даму басымдықтары анықталды (1966). Ол сондай-ақ ҚР өзін-өзі басқару және өзін-өзі қаржыландыру тұжырымдамасының авторларының бірі болды (1989).
Исаева М.Г 150 ғылыми жарияланымның, оның ішінде 30 іргелі монографияның авторы болып табылады. Муза Гавриловнаның экономикалық ғылымдағы басты еңбегі - Қазақстанның экономикалық ғылымындағы өңірлік экономика сияқты маңызды ғылыми бағыттың қалыптасуы мен дамуына ықпал ету.
Муза Гавриловна үлкен ғылыми мектеп құрды: ғылыми жетекші ретінде 40 экономика ғылымдарының кандидаты мен 3 экономика ғылымдарының докторын дайындады. Қазіргі уақытта Муза Гавриловнаның шәкірттері мен ізбасарлары оның ғылыми мұрасын лайықты сақтайды және дамытады. Э. ғ. д., профессор, ақылды, керемет, дана және мейірімді кісі, әдемі әйел Муза Гавриловна менің Ұстазым, Тәлімгерім болғанын мақтан тұтамын және оны үлкен құрметпен еске аламын.
Гульнар Дугалова
э.ғ.д., профессор
Барлық мақалалар
