Климаттың өзгеруі желдің күшін арттырады

Айта кету керек, дауыл, тропикалық дауыл және Тайфун сияқты қатты желдердің атаулары бірдей. Атаулардың айырмашылығы тек географиялық: Солтүстік Атлантика мен Тынық мұхитының солтүстік-шығысындағы дауылдар, Тынық мұхитының солтүстік-батысындағы тайфундар, тропикалық циклондар Тынық мұхитының оңтүстігінде және Үнді мұхитында болады.

Қазақстанда «Қазгидромет» РМК сайтындағы ақпаратқа сәйкес желдер қауіптіліктің 4 класына бөлінеді. Қауіптіліктің ең жоғары төртінші класына секундына 30 метрден жоғары жел кіреді. Ең күшті желдер Жоңғар қақпасы аймағында байқалады, онда қыста оңтүстік және оңтүстік-шығыс бағыттағы жел басым болып, дауыл күшіне секундына 70 метрге дейін жетеді. Осылайша, егер жоғарыда келтірілген ақпаратты салыстыратын болсақ, онда Қазақстанда дауылдар қауіптіліктің 4-класына жатады және Саффир-Симпсон дауыл шкаласының 5 санатының 4-ін қамтиды.

Сонымен, 2005 жылғы Атлантикалық дауыл маусымынан кейін және әсіресе Патрисия дауылынан кейін дауылдарды секундына 78 метр жылдамдықпен (шамамен 280 км/сағ) қамтитын 6-санатты енгізу туралы ұсыныс жасалды.

2018 жылы АҚШ-тың Мұхиттық және атмосфералық зерттеулері  Ұлттық басқармасының зерттеушісі Джим Косин климат жылынған сайын күшті дауылдардың ықтималдығы артып келе жатқанын айтты және 6-санат секундына 87 метрден басталуы керек деп болжады. Және болашақта секундына 100 метр жылдамдықпен басталатын жаңа гипотетикалық санатты -7-ні  енгізуді ұсынды.

Бұл мәселе бойынша ауқымды зерттеулер жүргізілді және нәтижелер 2024 жылдың 5 ақпанында Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) журналында жарияланған жаңа мақалада ұсынылды. Онда, климаттанушы ғалымдар Беркли мен Джеймс Коссин зертханаларының қызметкері Майкл Венер климаттың өзгеруі жағдайында дауылдың қаупі мен зақымдануы туралы есеп беру үшін 5-Санат жеткілікті ме деп ойлады, өйткені Мұхит температурасының жоғарылауы одан да қарқынды және жойқын дауылдардың пайда болуына ықпал етеді. Олар секундына 85 метрден асатын дауылдарды қамтитын 6-санатты ұсынды.

Саффир-Симпсон шкаласын қайта бағалау мотивациясы қолданыстағы Саффир-Симпсон шкаласы дауылдың қаупін бағаламауға қалай әкелетінін қайта қарастыру қажеттілігі болды.  Климаттың өзгеруі дауылдар, тропикалық циклондар мен тайфундар пайда болатын және таралатын аймақтарда Мұхит беті мен тропосфералық ауа температурасының айтарлықтай жоғарылауына әкеліп соқтырды, бұл дауылдарды күшейту үшін қосымша жылу энергиясын қамтамасыз етті.

Зерттеушілер 1980 жылдан 2021 жылға дейінгі тарихи дауыл деректеріне талдау жасағанда, олар 6-санатқа жатқызылуы мүмкін бес дауылды тапты және олардың барлығы соңғы тоғыз жылда болды.  Өткенді зерттеумен қатар, зерттеушілер климаттың жылынуы дауылдың күшеюіне қалай әсер ететінін анықтау үшін модельдеу жүргізді. Жаһандық жылыну индустрияға дейінгі деңгейден екі градусқа жоғары болған кезде 6-санаттағы дауыл қаупі Филиппинге жақын жерде 50% - ға артып, Мексика шығанағында екі есе артады, бұл дауылдардың ең жоғары қаупі Оңтүстік-Шығыс Азияда, Филиппинде және Мексика шығанағында байқалады. 

6-санатты қосу дауылдың зақымдану мәселесін шеше алмайды, бірақ бұл халықты ақпараттандыру процесін және хабардарлық деңгейін жақсартуға мүмкіндік береді, осылайша жаһандық жылыну салдарынан қатты дауыл қаупінің жоғарылау қаупіне жақсы дайындалуға және алдын алуға мүмкіндік береді.

Қорытындылай келе, Қазақстан аумағында дауылдың мұндай күші байқалмағанына қарамастан, болашақ климаттық тәуекелдерді болжау мәселесін климат зерттеушілері мен мүдделі тұлғалар мен сарапшылардың мұқият назарында ұстау керек деп айтуға болады. Әсіресе, аймақтағы температураның көтерілуінің орташа қарқыны әлемдік орташа қарқыннан екі есе жоғары екенін ескерсек.