30.04.2024
Мемлекеттік қазынаның бір бөлігі болып табылатын ҚР Ұлттық қоры 2000 жылы еліміздің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету, болашақ ұрпақ үшін қаржы қаражатын жинақтау және экономиканың қолайсыз сыртқы факторлардың әсеріне тәуелділігін төмендету мақсатында құрылды.
Қордың активтері ҚР Ұлттық Банкіндегі (ҚРҰБ) Үкіметтің шотына шоғырланады және оны ҚРҰБ басқарады. Қорды пайдалану көлемі мен бағыттарын Президент Үкіметтің ұсынысы бойынша айқындайды.
ҚР Ұлттық қорын қалыптастыру көзі Қорға салық түріндегі түсімдер, Қорды басқарудан түскен инвестициялық кіріс және ҚР заңнамасында тыйым салынбаған өзге де түсімдер мен кірістер болып табылуы мүмкін.
2019 жылдан 2023 жылға дейінгі кезеңде барлық түсімдердің орта есеппен 68,2%-ы мұнай секторы ұйымдарынан түсетін тікелей салықтарға (2023 жылы 4,6 трлн теңге), 30,5% – Қорды басқарудан түскен инвестициялық табыстарға (2023 жылы 1,8 трлн теңге), 0,1% – мұнай секторы ұйымдары жүзеге асыратын операциялардан түсетін басқа да түсімдерге (2023 жылы 8,5 млрд теңге), 0,2% – республикалық меншікті жекешелендіруден, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерін және басқа да активтерді сатудан түсетін түсімдерге (2023 жылы 1,3 млрд теңге), 1,0% – республикалық бюджеттен трансфертті қайтаруға және ҚР заңнамасында тыйым салынбаған өзге де түсімдер мен кірістерге (2023 жылы 22,9 млрд теңге) тиесілі болды.
ҚР Ұлттық қоры ҚР республикалық бюджетіне кепілді трансферт түрінде жұмсалуы мүмкін; экономиканың құлдырауы немесе экономиканың өсу қарқынының баяулауы кезеңдеріндегі дағдарысқа қарсы бағдарламаларды, ұлттық ауқымдағы әлеуметтік маңызы бар жобаларды, оларды қаржыландырудың баламалы көздері болмаған кезде стратегиялық маңызды инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыру үшін ҚР Президентінің шешімі бойынша республикалық бюджетке берілетін нысаналы трансферттер түрінде; Қорды басқаруға және жыл сайынғы сыртқы аудитті жүргізуге байланысты шығыстарды жабуға; нысаналы талаптарды төлеу және нысаналы жинақтарды аударуға және төлеуге байланысты банк қызметтеріне ақы төлеу жөніндегі шығыстарды жабу түрінде. 2019 жылдан 2023 жылға дейінгі кезеңде ҚР Ұлттық қорын пайдаланудың орташа 73,8% кепілдендірілген трансферттер (2023 жылы 2,2 трлн теңге), 25,6% – нысаналы трансферттер (2023 жылы 1,8 трлн теңге), 0,6% – Қорды басқаруға және жыл сайынғы сыртқы аудитті жүргізуге байланысты шығыстарды жабу (2023 жылы 69,9 млрд теңге) болып табылады.
2019 жылдың басында ҚР Ұлттық қорының қаражаты 26,1 трлн теңгені құрады. 5 жыл ішінде олар 2023 жылдың соңында 11,7%-ға 29,1 трлн теңгеге дейін ұлғайды. Осы кезеңде 2021 жылдан басқа барлық жылдары түсімдер пайдаланудан асып түсті.
ҚР Мемлекеттік қаржыны басқарудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасына сәйкес ҚР Ұлттық қорының қаражатының сақталуын және жинақталуын қамтамасыз ету мақсатында қазіргі уақытта ҚР Ұлттық қорынан кепілдендірілген трансферт туралы бюджеттік ереже қолданылады – кепілдендірілген трансферт мұнай секторы ұйымдарынан түсетін түсімдердің кесу бағасы кезінде болжанатын көлемінен аспауға тиіс.
2024 жылдан бастап ҚР Ұлттық қорынан республикалық бюджетке кепілдендірілген трансферттің мөлшері Ұлттық экономика министрінің бұйрығына сәйкес айқындалған кесу бағасының траекториясы бойынша 2 трлн теңгеден аспайтын деңгейде болжанады.
Меруерт Жумахан
Фискалдық саясат
орталығының сарапшысы
Барлық мақалалар
