Ел өңірлерінде орын алған халықты жаппай қоныстандыру бойынша қазақстандық кейстерге назар аударайық.
Осы жариялым Атырау облысының қоныс аударған кенттері туралы болмақ.
Қаратон кенті (Атырау облысы Жылыой ауданы)
Тұрғындар саны: шамамен 3000 адам.
Қоныс аудару себебі - қолайсыз экологиялық жағдай және Каспий теңізін су басу: 90-шы жылдардың басында тұрғындардың қиын өмір сүру жағдайларына байланысты алғаш рет Каратон кентін қоныстандыру әрекеттері басталды. Сол кезде инфрақұрылымның көп бөлігі (мектеп, балабақша, клуб және басқа да нысандар) Каспий теңізі деңгейінің көтерілуінен туындаған жер асты суларының жоғары деңгейіне байланысты апатты жағдайда болды. Жер асты суы ғимараттардың іргетасын жуып тастады. Мұнайшылар тұрған үйлердің жағдайы өте нашар болды.
Қалыптасқан жағдайға байланысты ҚР Үкіметі Қаратон кентінің тұрғындарын Құлсары қаласы мен Жаңа Қаратон кентіне толығымен көшіру туралы шешім қабылдады. Қоныс аударуды 4 жыл ішінде жүзеге асыру жоспарланған болатын.
Қоныс аудару бағыты: Құлсары қаласы, Жаңа Қаратон кенті.
Қоныс аудару нәтижелері: Алғашқы 64 отбасы 1993 жылы қоныс аударды. Каратон тұрғындарының толық қоныс аударуы 1998 жылы аяқталды. Қоныс аудару нәтижесінде 3 мыңға жуық адам тұрғылықты жерін ауыстырды. Қоныс аударушыларға Құлсары қаласы мен Жаңа Қаратон кентінде жаңа үйлер мен пәтерлер берілді. Барлық қажетті инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылым тартылды, әлеуметтік нысандар салынды.
Қоныс аударуға жұмсалған шығындар: 444 млн теңге.
Қаржыландыру көзі: "Қазақойл" ұлттық мұнай компаниясы.
Сарқамыс кенті (Атырау облысы Жылыой ауданы)
Тұрғындар саны: 3,3 мың адам.
Қоныс аудару себебі - қолайсыз экологиялық жағдай: Сарқамыс кентінің қоныс аударуының негізгі себебі экологиялық жағдай болды. Кент ТШО санитарлық-қорғау аймағы шегінде орналасқан. Кент маңында "Теңізшевройл" ЖШС газ өңдеу зауыты жұмыс істеді. Кенттегі атмосферадағы зиянды заттардың шекті рұқсат етілген концентрациясының бірнеше есе артуына байланысты халықтың онкологиялық аурулармен және қан айналымы жүйесінің ауруларымен ауыруы жоғары болды.
Кент тұрғындарының денсаулығының жай-күйін көптеген бақылаулардан кейін және елді-мекендегі атмосфералық ауаның жай-күйіне мониторинг жүргізгеннен кейін халықты Атырау қаласы мен Атырау облысының Жаңа Қаратон кентіне толығымен көшіру туралы шешім қабылданды.
Қоныс аудару 2002 жылдан 2006 жылға дейін жүргізілді. 2002 жылы Сарқамыс кентінің тұрғындарын көшіру туралы Үкімет қаулысы шықты.
Қоныс аудару бағыты: Атырау қаласы, Жаңа Қаратон кенті.
Қоныс аудару нәтижелері: Сарқамыс кенті 2005 жылы таратылды. Тұрғындарды Жаңа Қаратон кенті мен Атырау қаласына көшірді. Қоныс аударушылар үшін жаңа үйлер, әлеуметтік инфрақұрылым салынды, инженерлік коммуникациялар жүргізілді. Атырау қаласында Сарқамыс шағын ауданы пайда болды.
Қоныс аударуға жұмсалған шығындар: 5,9 млрд теңге .
Қаржыландыру көзі: «Тенгизшевройл» ЖШС.
Комсомольск, Қошқар және Бекбике кенттері (Атырау облысы Мақат ауданы)
Тұрғындар саны: 1200 адам.
Қоныс аудару себебі - қолайсыз экологиялық жағдай және инфрақұрылымның болмауы: 2000-шы жылдардың басында Комсомол және Қошқар кен орындарындағы мұнай қоры таусылды. Мұнай өндірудің рентабельділігі ең төменгі деңгейге дейін төмендеді, яғни бұл кен орындарында мұнай өндірумен айналысу тиімсіз болды. Нәтижесінде Комсомольск, Қошқар және Бекбике ауылдарында жұмыс азайып кетті. Сонымен қатар, бұл елді мекендерде өмірлік маңызды инфрақұрылым болған жоқ (су, газ, балабақшалар және т.б.).
Мұнай кен орындарын игеру кезінде жергілікті экология қатты зардап шекті. Тұрғындар өмір сүру жағдайларына шағымдана бастады және өңір басшылығының алдына олардың жұмысы және тиісті тіршілікті қамтамасыз ететін инфрақұрылымы бар облыстың неғұрлым перспективалы елді мекендеріне қоныс аударуы туралы мәселе қойды. Облыс әкімдігі мен «ҚазМұнайГаз» ұлттық мұнай-газ компаниясы мен «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ арасындағы ұзақ келіссөздерден кейін осы кенттердің тұрғындарын кезең-кезеңімен көшіру туралы шешім қабылданды.
Қоныс аудару бағыты: Атырау қаласы, Махамбет ауылы.
Қоныс аудару нәтижелері: 2010 жылы Атырау облысының әкімдігі Комсомольск, Қошқар және Бекбике кенттерінің тұрғындарын Махамбет аудан орталығы мен Атырау қаласындағы жаңа үйлер мен пәтерлерге қоныстандыруды бастады. Қоныс аударумен барлығы 1 200 адам қамтылды. Барлық қоныс аударушыларға өтемақы төленді, сондай-ақ жеке меншіктегі жылжымайтын мүліктің құны өтелді.
Қоныс аударуға жұмсалған шығындар: 1,5 млрд теңге.
Қаржыландыру көзі: республикалық және жергілікті бюджет, ҚМГ БӨ қаражаты.
Ескен және Байшонас кенттері (Атырау облысы Мақат ауданы)
Тұрғындар саны: 2,4 мың адам.
Қоныс аударудың себебі - күрделі әлеуметтік-экономикалық жағдай: кен орындарының мұнай қорының сарқылуы осы кенттердегі әлеуметтік-экономикалық жағдайға кері әсерін тигізді. Егер бұрын өндіруден түсетін түсімдер тұрақты қаржыландыруды қамтамасыз етсе, онда өндіру көлемінің қысқаруы мұнай кенттерінің біртіндеп әлсіреуіне әкелді. Оларда жұмыссыздық проблемалары, әлеуметтік нысандарды ұстау және басқа да маңызды тіршілікті қамтамасыз ететін инфрақұрылым мәселелері шиеленісе түсті.
2012 жылы Ескене және Байшонас кенттерінің тұрғындарын көшіру туралы шешім қабылданды.
Қоныс аудару бағыты: Атырау қаласы.
Қоныс аудару нәтижелері: Қоныс аудару 2012-2013 жылдары жүзеге асырылды. Ескене мен Байшонастың барлық тұрғындары Атырау қаласына қоныс аударды. Қоныс аударушыларға пәтерлер сатып алынып өтемақы төленді.
Қоныс аударуға жұмсалған шығындар: 5,4 млрд теңге.
Қаржыландыру көзі: "ҚазМұнайГаз" ҰК" АҚ.
