ТМЫК саммиті
01.04.2021
31 наурыз күні бейнеконферения форматында Түркі тілдес мемлекеттердің ынтымақтастық кеңесінің (ТМЫК) бейресми саммиті өтті. Саммит барысында сауда-экономикалық, мәдени-гуманитарлық салалардағы бауырлас елдердің ынтымақтастығын одан әрі дамыту мәселелері талқыланды. Саммит қорытындысы бойынша Түркі мемлекеттерінің мәдени құндылықтары және Кеңес мәртебесі туралы декларация қабылданды. Онлайн іс шараға Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев, Түркия Президенті Режеп Тайип Ердоған, Әзербайжан Президенті Ильхам Әлиев, Өзбекстан Президенті Шавкат Мирзиёев, Қырғызстан Президенті Садыр Жапаров, Түрікменстан Президенті Гурбангулы Бердімұхамедов, Венгрия Премьер-министрі Виктор Орбан, Түркі тілдес мемлекеттердің ынтымақтастық кеңесінің Бас хатшысы Бағдад Әміреев қатысты. Отырысты ашқан Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанның Түркітілдес мемлекеттердің ынтымақтастық кеңесінің бейресми саммитіне қатысуы туралы қабылдаған ұсынысы үшін мемлекет басшыларына алғысын білдірді. "Біздің мақсатымыз-түркі әлемін ХХІ ғасырдың аса маңызды экономикалық, мәдени және гуманитарлық өңірлерінің біріне айналдыру. Біз Түркі өркениетін жаңғыртуды күллі әлемді Ясауи мұрасымен және қасиетті Түркістанмен таныстыра отырып бастауға шақырамыз. Сондықтан бүгінгі саммит "Түркістан – Түркі әлемінің рухани астанасы" ұранымен өтуде", - деді Мемлекет басшысы. Қазақстан Президенті өткен жылдан бері бүкіл әлем теңдессіз сын-тегеуріндермен күресіп жатқанына қарамастан, түркітілдес мемлекеттердің ынтымақтастығы тұтастай алғанда бәсеңдемегенін атап өтті. Сонымен қатар, осы қиын кезеңде қарым-қатынасты нығайту үшін жаңа импульстарды іздеу керек. Осыған байланысты келесі мәселелерге ерекше назар аудару қажет: "Біріншіден, пандемияны тоқтатудың жалғыз дұрыс әдісі-азаматтарды жаппай вакцинациялау. Біздің елдеріміз вакциналар шығаруды бастады. Ортақ мүдделерге сүйене отырып, бір-бірімізді қолдап, тәжірибе алмасу маңызды деп санаймын. Өкінішке орай, пандемиямен күресте халықаралық қауымдастық бытырап жұмыс істеді. Ірі елдер арасындағы қарама-қайшылықтарға байланысты "вакциналық соғыстар" басталды. Осындай қиын жағдайларда Біріккен Ұлттар Ұйымы да өз әлеуетін пайдалана алмады. Қазіргі жағдайда денсаулық сақтау және биоқауіпсіздік проблемалары ерекше өзектілікке ие. БҰҰ Бас Ассамблеясының 75-ші сессиясында Қазақстан Биологиялық қауіпсіздік жөніндегі халықаралық агенттік құруға бастамашылық жасады. Сіз бұл идеяны қолдайтыныңызға сенімдімін. Болашақта Агенттік биологиялық қауіптердің алдын алуға және қауіпті аурулар туралы мәліметтер алмасуға ықпал ететіні сөзсіз. Екіншіден, пандемия бұрын-соңды болмаған экономикалық дағдарысты тудырды, бұл өзара тауар айналымының төмендеуіне әкелді. Мәселен, өткен жылы Қазақстан мен Түркі кеңесіне мүше елдер арасындағы сауда көлемі шамамен 7 миллиард долларды құрады. Бұл пандемияға дейінгі көрсеткіштерден 11,2% – ға төмен (2019 жылы-7,8 млрд доллар). Сондықтан біздің елдеріміз үшін басты міндеттердің бірі – тауар айналымын арттыру. Осыған байланысты тарихи жол қиылысында орналасқан Түркістанның инвестициялық және сауда-экономикалық мүмкіндіктерін атап өткім келеді. Оның ауқымды ресурстық базасын, адами капиталын және туристік әлеуетін ескере отырып, Түркістан өңірінде түркі елдерін біріктіретін "Арнайы экономикалық аймақ" құруды ұсынамын. Су-энергетика саласы да біздің қарым-қатынасымыздың ажырамас бөлігі болып табылады. Өңірдегі су мәселесі өте маңызды және үлкен проблемалар тудыруы мүмкін. Трансшекаралық су ресурстарын тиімді әрі әділ пайдалану-елдеріміздің тұрақтылығы мен өркендеуінің кепілі. Біз гидроқұрылыстар құрылысы бойынша жобаларды бірлесіп жүзеге асыруға дайынбыз. Пандемия жаңа технологиялардың күнделікті өмірде қаншалықты маңызды екенін көрсетті. Бүгінде олар біздің өмірімізге әртүрлі салаларда тез енеді. Сондықтан мемлекеттерімізді жасанды интеллект, ауқымды деректерді талдау, цифрландыру, интернет-сауда сияқты салаларда бірлескен жобаларды іске асыруға шақырамын. Бұл қадам инновациялық дамуға ықпал етіп, елдеріміздің бәсекеге қабілеттілігін нығайтатыны анық. Қазақстанда жаңа технологиялар саласы басымдыққа ие болды. Бізде Электрондық үкімет (E-gov) тиімді жұмыс істейді. Озық технологиялар мен сандық шешімдер банк секторында және қаржы жүйесінде (FinTech) кеңінен қолданылады. Біз осы бағыттар бойынша өзара тәжірибе алмасуға дайынбыз. Үшіншіден, Түркі инвестициялық-интеграциялық қорын құру жөніндегі жұмысты жеделдету қажет. Бұл біздің елдеріміздің алғашқы бірлескен қаржы институты. Барлық мүше мемлекеттер осы бастаманы пысықтағаннан кейін оның штаб-пәтерін "Астана" халықаралық қаржы орталығында орналастыруды ұсынамын. АХҚО-халықаралық деңгейдегі қаржы институттарының үздік тәжірибесі мен заманауи құралдарын біріктіретін алаң. Мұнда ислам банкингі мен ислам облигациялары (сукук) кеңінен қолданылады. Орталық түркі елдеріне көлемді инвестициялар тарту үшін үлкен мүмкіндіктер ашады. Төртіншіден, білім беру саласындағы ынтымақтастық – біздің әріптестігіміздің болашақтағы табыстылығының негізгі факторы. Бізге ортақ мәдени-ағарту кеңістігін қалыптастыру керек. Сол арқылы біз елдеріміздің жастарына уақыт сын-тегеуріндеріне бейімделуге мүмкіндік береміз. Мұны "Ұлы түріктер" білім беру қорын құру арқылы іске асыруға болады. Ол академиялық ұтқырлық, тағылымдама, біліктілікті арттыру мәселелері бойынша университеттер арасындағы өзара іс-қимылды үйлестіретін болады. Біз Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінде бакалавриат бағдарламасы бойынша бауырлас елдердің жастарын оқыту үшін 50 грант (Яссауи атындағы стипендия) бөлуге дайынбыз. Бесіншіден, қазіргі әлемде гуманитарлық және академиялық өзара іс-қимылдың өзектілігі артып келеді. Орта ғасырларда іргетасы қаланған Түркістан қаласы археология мен ғылым тұрғысынан әлі толық зерттелген жоқ. Сондықтан ТҮРКСОЙ мен Түркі академиясының Түркістан өңірінде археологиялық зерттеулер жүргізуге ерекше назар аударуы өте маңызды. Сонымен қатар, Түркістанда түркі халықтарының достығы мен бірлігін білдіретін ортақ сәулет нысанын салсақ жақсы болар еді. Алтыншыдан, Кеңестің мәртебесін арттыру және институционалдық құрылымын нығайту мақсатында оны толыққанды ұйымға айналдыру – уақыт талабы. Осы ұсынысты бүгінгі саммиттің қорытындысы бойынша қабылданатын Түркістан декларациясына енгізіп, бекітуді ұсынамын. Бұл ұсынысты бүгінгі саммиттің қорытындысы бойынша қабылданатын Түркістан декларациясына енгізіп, бекітуді ұсынамын, - деді Қазақстан Президенті. Саммит Түркістан қаласында офлайн түрде өтуі тиіс болатынын атап кеткен жөн. Алайда эпидемиологиялық жағдайға байланысты қазақстандық тарап іс-шараны бейнеконференция режимінде өткізу туралы шешім қабылдады.
Қарау саны: 1151 |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
