Жауапты болу пайдалы

Қазақстандықтар ірі компанияның әрекеттеріне немесе әрекетсіздігіне байланысты Ұлттық байланыс орталығына өтініш бере алады. Мұнда қызметі бір мемлекеттің заңнамасы шеңберінен шығатын трансұлттық кәсіпорындар туралы сөз болып отыр.

Әлемдегі осындай ұйымдардың жұмысы Ұлттық байланыс орталықтарымен (бұдан әрі - ҰБО) реттеледі. Біздің елімізде ҰБО - ның ашылуы заңды, өйткені Қазақстан аумағында көп жылдан бері шетелдің қатысуымен компаниялар жұмыс істейді.

- ҰБО-ЭЫДҰ Басшылық қағидаттарына сәйкес бизнесті жауапты жүргізу қағидаттарын бұзатын кәсіпорындарға халықтың шағымдарын қараудың ерікті, соттан тыс тетігі. Бұл тараптар арасындағы сындарлы диалогқа, туындаған проблемаларды талқылауға және өзара келісімге қол жеткізуге арналған алаң. Біздің елдегі ҰБО функциялары Ұлттық экономика министрлігіне бекітілген, - деді «Экономикалық зерттеулер институты» АҚ төрағасының кеңесшісі, Қазақстан ҰБО хатшылығының басшысы Нұрбек Ергешбаев.

Оның айтуынша, мұндай институттың болуы бұл елдегі инвестициялар нарығы ашық, тұрақты және айқын екенін көрсетеді. Трансұлттық компания мемлекет аумағында қолданыстағы заңнаманы бұзбай лайықты жұмыс істеуге, сондай-ақ дамыған елдерде жалпы қабылданған бизнесті жауапты жүргізу қағидаттарын сақтауға міндеттенеді.

Соңғы үш онжылдықта халықаралық іскерлік орта айтарлықтай өзгерістерге ұшырады. Енді әлемдік экономиканың қозғаушы күші халықаралық инвестициялар болып табылады, соның арқасында үкіметтер нарықтар ашты, ал бизнес экономикалық өсу үшін жаңа мүмкіндіктерді пайдаланды.

-2017 жылғы маусымда Қазақстан Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының Инвестициялар  комитетінің қауымдастырылған мүшесі болды, ЭЫДҰ-ның Көпұлтты кәсіпорындары туралы декларациясына 48-ші ел болып қосылды. Осыған байланысты, Қазақстан Үкіметі өзіне бірқатар міндеттемелерді алды, оның ішінде ЭЫДҰ - ның Басшылық қағидаттарына сәйкес бизнесті жауапты жүргізу қағидаттарын тарату, - деп түсіндірді Нұрбек Ергешбаев.

Ол бұл қағидаттар үкіметтердің қызметі бір мемлекеттен тыс шығатын кәсіпорындарға бағытталған бизнесті жауапты жүргізуге қойылатын талаптарды білдіретінін атап өтті. Бұл адам құқықтары, жұмысшылардың құқықтары мен еңбек қауіпсіздігі, сондай-ақ ақпаратқа қол жеткізу, салық салу және қоршаған ортаны қорғау мәселелеріне қатысты әртүрлі салалардағы қағидаттар мен стандарттардың жиынтығы.

Бүгінгі таңда ҰБО әлемнің 49 елінде тиімді жұмыс істейді, оларға тікелей шетелдік инвестициялардың 80% - ға жуығы тиесілі. Осы органның мемлекетте болуы туындайтын дауларды қарау кезінде ашықтықтың кепілі болып табылады.

- ҰБО қызметінің әрекетті, айқын және танымал тетігі ашық халықаралық инвестициялық ахуалдың маңызды элементі болып табылады, - деп атап көрсетті Нұрбек Ергешбаев.

Жауапты бизнес салауатты бизнес ортасын құруда маңызды рөл атқарады. Бұл ретте кәсіпорындар өздері жұмыс істейтін елдердегі саясаттың белгіленген шараларын, сондай-ақ басқа да мүдделі тұлғалардың (мысалы, кәсіпорындар, халық, қоғамдық бірлестіктер, кәсіподақтар қызметкерлерінің) пікірлері мен іс-әрекеттерін ескеруі тиіс. Олар сондай-ақ өздері қатысатын елдің орнықты дамуына қол жеткізу мақсатында экономикалық, экологиялық және әлеуметтік прогреске жәрдемдесуге тиіс.

Сарапшылардың айтуынша, жауапты бизнесмен болу бүгінде пайдалы,ал болашақта-сөзсіз қажет болады. Неліктен? Инвесторлар бұдан былай тұрақты даму стандарттарына сәйкес келмейтін компанияларға қаражат салмайды. Бұған Норвегиялық зейнетақы қоры дәл осы себеппен 100-ден астам компанияның үлесінен шыққан кездегі белгілі жағдай дәлел бола алады.  

ЭЫДҰ-ның Басшылық қағидаттары ерекше, өйткені олардың құқықтары бұзылды деп санайтын адамдар компанияға шағым бере алады және өз проблемаларын шеше алады. Бұл ретте ҰБО өтініштің дереу (бір жылдан аспайтын мерзімде) және тегін қаралатынына кепілдік береді. Бұл алқалы кеңесші орган болғандықтан, оның құрамына Ұлттық экономика, Әділет, Сыртқы істер, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау, Сауда және интеграция вице-министрлері, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі, «Атамекен» ҰКП төрағасының орынбасары, үкіметтік емес ұйымдар мен кәсіподақтардың басшылары кіреді. Сондықтан іс тезірек, көптеген органдарға бармай-ақ қаралады.

- Тараптар әдетте медиацияға жүгінеді, ал ҰБО оларға мәселені шешудің жолын ұсынады. Сонымен қатар, анықталған бұзушылықты жою нәтижелеріне тұрақты мониторинг жүргізіледі. Компанияның іс-қимылын теріс бағалау оның имиджіне нұқсан келтіреді, өйткені біз әрбір өтініш туралы ЭЫДҰ Хатшылығына хабарлауға міндеттіміз. Осылайша, жауапты бизнес ережелерін бұзатын компания бұзушылар тізіліміне енеді. Бұл деректердің ашылуы, сөзсіз, компанияның әлемдік деңгейдегі беделіне нұқсан келтіреді. Бұл нағыз жазалау, - дейді Нұрбек Ергешбаев.

Қазақстанда ҰБО қарастырған істер әлі жоқ. Алайда, әлемдік тәжірибе осындай орталықтардың шағымдарды сотқа дейінгі қарау тетігінің тиімділігі мен әрекеттілігін көрсетеді. Мысалы, Норвегия ҰБО Норвегияның табиғатты қорғау қоғамының Cermaq ASA компаниясы мен оның еншілес компаниясы MainstreamCanada және MainstreamChile компаниясына қатысты үндеуін қарады. Бұл жағдайда ЭЫДҰ-ның Басшылық қағидаттарының талаптарын болжамды сақтамау, атап айтқанда, жергілікті халықтың құқықтарын тиісінше сақтамауға және экологиялық залалдан қорғау шараларының жіті жетіспеуіне қатысты болды. Сонымен қатар, Cermaq ASA қызметкерлері негізсіз жұмыстан босату, жұмысшылардың кәсіподақ құруға кедергі жасау әрекеттері, әйелдерді кемсітетін жалақы мен сыйақы төлеу жүйесі туралы шағымданды.

Өтініштің нәтижесі Сermaq компаниясының корпоративтік міндеттері бойынша Әдеп кодексіне, оның ішінде өнім берушілердің адам құқықтарын сақтау саласындағы неғұрлым нақты міндеттерін; жергілікті халықпен өзара тиімді келісімдер жасасу жөніндегі міндеттемені және елеулі экологиялық залал келтіру тәуекелдерін барынша азайту үшін іс-шаралар әзірлеу жөніндегі міндеттемені өзгерту болды.

2000 жылдан 2019 жылға дейін Ұлттық байланыс орталықтары 100-ден астам ел мен аумақта 500-ден астам істі қарады. Істердің көпшілігі (57%) адам құқықтары, жұмыспен қамту және жұмысшылар, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау мәселелеріне қатысты болды.

2011 жылдан бастап 2019 жылға дейінгі кезеңде Ұлттық байланыс орталықтарының қарауы үшін қабылданған барлық істердің үштен бірінен көбі (36%) тараптар арасындағы келісімнің қандай да бір нысанына әкелді. Істердің шамамен 33% - ы қарастырылып отырған компанияның ішкі саясатының өзгеруіне әкелді.

• ақпаратты ашу
• адам құқықтары
• еңбек және өндірістік қатынастар
• қоршаған ортаны қорғау
• тұтынушылардың мүдделері
• ғылым және технологиялар
• бәсекелестік және салық салу
• парақорлық, параға жығу және бопсалау.

•    ҰБО Хатшылығының кеңсесі,
•    ҰБО мен ҚР Ұлттық экономика министрлігінің веб-сайты,
•    ҰБО колл-орталығы қабылдайды.

Қорытындылар, сондай-ақ өтінішті қарау барысы туралы ақпарат Экономикалық зерттеулер институтының интернет-порталының құрамында болатын ҰБО веб-сайтында орналастырылады.

ҰБО коммерциялық ақпараттың және тараптар үшін маңызды басқа да аспектілердің сақталуына кепілдік береді.