Ұлттық қаржыландыру тетіктері

27 қаңтарда COVID-19-дан кейін тұрақты қалпына келтіру және 2030 жылға дейінгі кезеңге арналған Тұрақты даму саласындағы күн тәртібін орындау үшін Кешенді ұлттық қаржыландыру тетіктері (КҰҚТ) бойынша апталық қосалқы өңірлік оқыту аяқталды.

Тренингті Азия мен Тынық мұхитқа арналған экономикалық және әлеуметтік комиссия (АТМЭӘК), БҰҰ оқу және ғылыми-зерттеу институты (ЮНИТАР), Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму Бағдарламасы (БҰҰДБ) және Біріккен Ұлттар Ұйымының экономикалық және әлеуметтік мәселелер жөніндегі департаменті (БҰҰ ЭӘМД) бірлесіп ұйымдастырды.

Оқытуға Солтүстік және Орталық Азия (СОА) қосалқы өңірінің 9 елі – Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан, Әзірбайжан, Грузия, Армения, Тәжікстан және Түрікменстан қатысты. Қазақстандық делегация негізінен Экономикалық зерттеулер институтының (Институт) Тұрақты даму мақсаттары жөніндегі Хатшылықтың қызметкерлерінен қалыптастырылды.

Қазақстан үшін Қосалқы өңірлік тренинг дамуды қаржыландыру шеңберінде басталған жұмыстың жалғасы болып табылады, өйткені 2020 жылғы желтоқсанда институт БҰҰДБ – мен бірлесіп бірінші кезеңді-Дамудың қаржыландырылуын бағалауды аяқтады. Осылайша, оқытудың негізгі мақсаты-үкіметтің негізгі бөлімшелері мен СОА елдеріндегі басқа да мүдделі тараптар арасында COVID-19 дағдарысынан кейін тұрақты қалпына келтірудің ең жақсы нұсқаларын зерделеу және «Іс-қимыл онжылдығы» шеңберінде ТДМ қол жеткізу шамасына қарай барлық көздерден қаржыландыруды жұмылдыру және бөлу әлеуеті саласындағы әлеуетті дамытуға және білім алмасуға үлес қосу.

Қойылған міндетті орындау үшін оқыту негізгі сессиялар шеңберінде ұсынылған екі деңгейлі бағдарлама – дамуды қаржыландырудың жекелеген салаларындағы іргелі білімдер мен нақты әдістер мен құралдар түрінде салынды: (1) Әлемдегі және СОА өңіріндегі КҰҚТ – Ағымдағы жай-күйі мен болжамдары, (2) КҰҚТ бастапқы кезеңінің әдіснамасы және Дамудың қаржыландырылуын бағалау, (3) ТДМ-мен байланысты шығындарды есептеу, (4) бюджеттеуді ТДМ-ды қолдау саясаттары мен стратегияларына байланыстыру, (5) Парламенттің ТДМ-ды бюджеттеу мен бақылаудағы рөлін нығайту, (6) капитал нарығы және КҰҚТ енгізудегі тәсілдер мен басымдықтарды жүйелі талқылау.

Мәселен, 2019 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясында 16 ел КҰҚТ-тың алғашқы бастамасын ұсынды, оның ішінде Бангладеш, Колумбия, Индонезия, Кения, Қырғызстан, Вьетнам және басқалары, 47 ел қазір КҰҚТ-ты енгізу сатысында тұр, оның ішінде Қазақстан, Малайзия, Таиланд, Куба, Филиппин, Молдова, Беларусь, Украина, Әзірбайжан, Өзбекстан және басқа да бірқатар дамушы елдер.

КҰҚТ – тың ресурстар түрлері тұрғысынан негізгі құрамдауышы мемлекеттік қаржыландыру болып табылады және бюджеттеудің ТДМ-ды іске асыруға-стратегияларды, саясаттар мен бағдарламаларды әзірлеуге, сондай-ақ есептілік барысына мониторинг жүргізуге, бағалау мен талдауға қолдау көрсетуін қамтамасыз ету неғұрлым маңызды болып табылады. СОА елдерінің көпшілігі ТДМ-ды негізгі ұлттық стратегиялық құжаттар мен саясат құралдарына енгізгеніне қарамастан, ТДМ-дың бюджеттеу процестерінде тиімді ескерілетіні туралы дәлелдер көп емес. Осылайша, жақында жарияланған БҰҰДБ-ның «ТДМ-ға бағдарланған бюджеттеу» нұсқаулығында әрбір елдегі нақты жағдайды ескере отырып, стратегиялардың бюджеттермен арақатынасын жақсарту үшін қолдануға болатын бірқатар шаралар атап өтілді.

Сонымен қатар, тренинг шеңберінде ұсынылған ТДМ бойынша шығындарды есептеу әдістемелері сыртқы қаржыландыруды қоса отырып және Мақсаттарға қол жеткізуге жеке сектордың үлесі үшін ынталандырулар жасай отырып, мемлекеттік шығыстар шеңберінен шығуға мүмкіндік береді. ТДМ инвестицияларына жәрдемдесу-бұл үкіметтердің бірегей мүмкіндіктері бар сала ғана емес, ол экономиканы Мақсаттарға жетуге тартады және мемлекеттік қаржы ресурстарын оларды басқа салаларда пайдалану үшін босатуға мүмкіндік береді.

2019 жылы АЗТМЭӘК жүргізген шолуда тұрақты даму саласындағы мақсаттарға қол жеткізу үшін 2030 жылға қарай Азия-Тынық мұхиты өңірінің дамушы елдеріне жыл сайын қосымша 1,5 трлн. АҚШ долл. инвестициялау қажет, бұл 2018 жылы олардың жалпы ЖІӨ-нің 5 пайызына немесе 2016-2030 жылдардағы орташа жылдық ЖІӨ-нің шамамен 4 пайызына тең. Күніне бір адамға бір доллардан аз мөлшерде бұл инвестициялар өзін-өзі ақтайды, өйткені олар әр ТДМ аясында нақты нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Семинар сессияларының бірі капитал нарықтары мен тұрақты қаржыландыру құралы ретінде тақырыптық облигацияларға арналды. Үкіметтер мен бизнес қосымша инвестициялауды қамтамасыз етуде капитал нарықтарының заманауи құралдарын толық пайдалану мүмкіндігіне ие болуы тиіс. Бұл қажеттілік COVID-19 контекстінде өзекті бола түсуде, өйткені дәстүрлі қарыз құралдары азайып, олардың артықшылығы төмендейді.

Жасыл облигацияларды дамытудың қазақстандық тәжірибесімен «Астана» халықаралық қаржы орталығының Жасыл жобалар департаментінің директоры Манас Гиждуаниев бөлісті. Осылайша, қазіргі уақытта жасыл технологиялар нарығы белсенді дамуда. 2017 жылы АХҚО мен Еуропалық даму және қайта құру банкінің бірлескен жобасы аясында Қазақстанда «Жасыл қаржы жүйесін дамыту тұжырымдамасы» жобасы әзірленді. АХҚО сондай-ақ «Жасыл қаржы саласындағы өңірлік көшбасшылық стратегиясын» қабылдады. 2020 жылы АХҚО-ның БҰҰДБ-мен жаңартылатын энергетикаға инвестициялау тәуекелдерін төмендету жөніндегі келісімі шеңберінде Қазақстан алғашқы жасыл облигацияларды шығарды. Облигацияларды орналастырудан түскен қаражат «жасыл» жобаларды іске асыратын ШОБ субъектілеріне одан әрі кредит беру үшін екінші деңгейдегі банктерге, микроқаржы ұйымдарына жіберілетін болады.

Бүгінгі таңда көптеген елдер КҰҚТ тұжырымдамасын пандемиядан кейін қалпына келтіруді қаржыландырудың сенімді тәсілдерін жасау үшін қолданады. СОА елдерінің көпшілігі пандемияға дейін ұстанған бағыт 2030 күн тәртібін орындау тұрғысынан тұрақты болмағандықтан, COVID-19 ТДМ-ға қол жеткізуді бірінші орынға қоюдың бірегей мүмкіндігін ұсынды.

Тренинг барысында сондай-ақ көптеген елдерде Парламенттің ТДМ ұлттық басымдықтарын ілгерілетуде белсенді рөл атқаратыны атап өтілді. Мәселен, Тәжікстан Парламенті ТДМ-ға қол жеткізуді қолдау және мониторингтеу жөніндегі маңызды функцияларды жүзеге асыру бойынша жұмыс жүргізуде. Алайда, ТДМ – ды іске асырудың нормативтік-құқықтық негізін қамтамасыз ету үшін Парламентке қолда бар заңнамалық базаны жетілдіру, сондай-ақ жаңа заңдарды әзірлеу және қабылдау жөнінде ауқымды жұмыс жүргізу қажет.

Осылайша, қосалқы өңірлік оқыту СОА елдеріне 2030 жылға дейінгі кезеңге арналған Тұрақты даму саласындағы күн тәртібін орындау бойынша бірлескен іс-қимыл жоспарларын әзірлеуге, сондай-ақ өз тәжірибесімен, ТДМ жоспарлары мен жобаларымен интерактивті нысанда бөлісуге мүмкіндік берді. Атап айтқанда, Қазақстан үшін оқыту ұзақ мерзімді басымдықтармен қаржыландыруды келісуге, бытыраңқылықты еңсеруге және мемлекеттік жоспарлау жүйесі мен бюджеттік саясаттың орнықты даму мақсаттарымен келісімділігін арттыруға ықпал ететін КҰҚТ-ны енгізудің ағымдағы жай-күйін, сын-тегеуріндері мен мүмкіндіктерін талқылауға мүмкіндік берді.