Соңғы үш жылда Қазақстан Жаһандық гендерлік алшақтық индексінде 28 позициядан айырылды Сарапшы пікірі | | Соңғы 9 жылда, 2013 жылдан бастап 2021 жылға дейін Қазақстанның жаһандық рейтингтегі позициясы жыл сайын нашарлап келеді. 2021 жылы 2012 жылмен салыстырғанда біздің еліміз өз позициясын 49 тармаққа нашарлатып, 156 елдің ішінде 80-ші орында 32-орыннан төмендеді. Ең елеулі төмендеу (28 тармаққа) соңғы үш жылға келеді. Рейтингте көршілес Чехия Республикасы (78-орын), Таиланд (79-орын), Ресей (81-орын) және Танзания (82-орын) сияқты елдер орналасты. Литвадан басқа посткеңестік елдер арасында Латвия (20-орын), Молдова (28-орын), Беларусь (33-орын), Эстония (46-орын), Грузия (49-орын) және Украина (74-орын) жоғары орындарға ие.
Бүгінгі таңда Қазақстан гендерлік алшақтықтың небәрі 71% – ын жойды, бұл 2012 жылға қарағанда 1,1 пайыздық тармаққа төмен және рейтинг көшбасшысы-Исландиядан 18,2 пайыздық тармаққа артта қалып отыр. Жыл сайынғы төмендеу нәтижесінде еліміздің позициясы 31-орыннан 80-орынға төмендеді. Рейтингтегі позицияның нашарлауына барлық 4 негізгі саладағы өзгерістер әсер етті (1-кесте). «Денсаулық және өмір сүру» (2021 жылғы рейтингтегі 55-орын) және «Саяси құқықтар мен мүмкіндіктер» (106-орын) қосалқы индекстеріндегі позицияның жоғалуы ерекше әсер етті.
«Денсаулық және өмір сүру» қосалқы индексі екі көрсеткіштен тұрады – «туу кезіндегі жыныстық қатынас, %» және «салауатты өмір сүру ұзақтығы, жыл». Салауатты өмір сүрудің күтілетін ұзақтығы бойынша Қазақстан жыл сайын өз ұстанымын сақтайды (1-орын) және көшбасшы елдердің үлкен тобының арасында орналасады. Қарастырылған қосалқы индекстің нашарлауы тек туу кезіндегі жыныстық қатынастардың өзгеруімен байланысты. Егер 2012 жылы осы көрсеткіш бойынша Қазақстан бірінші орынды иеленген елдер тобының арасында болса, 2021 жылғы рейтингте 141-орынға түсіп, туылған 100 ұлға 94 қыздан келді. Елдер арасындағы ең нашар көрсеткіш Қытайда байқалады, онда туылған 100 ұлға 88 қыз келеді. 1-кесте. 2012, 2017 және 2021 жылдардағы рейтингтегі Қазақстан позициясының өзгеруіне төрт негізгі қосалқы индекстің әсері Индекс / Қосалқы индекс | 2012 | 2017 | 2021 | позиция | балл | позиция | балл | позиция | балл | Жалпы индекс | 31 | 0,721 | 52 | 0,713 | 80 | 0,710 | Экономикалық қатысу және мансаптық мүмкіндіктер. | 19 | 0,768 | 30 | 0,744 | 47 | 0,728 | Білім. | 66 | 0,992 | 48 | 0,997 | 65 | 0,995 | Денсаулық және өмір сүру. | 1 | 0,980 | 36 | 0,979 | 55 | 0,975 | Саяси құқықтар мен мүмкіндіктер. | 61 | 0,146 | 93 | 0,130 | 106 | 0,141 |
Дереккөз: Global Gender Gap Есебі, 2012, 2017, 2021 «Саяси құқықтар мен мүмкіндіктер» қосалқы индексінің «министрлік лауазымдарындағы әйелдер, %» көрсеткіші бойынша Қазақстан рейтингпен қамтылған елдер арасында 126-шы орында тұр, бұл 2012 жылға қарағанда 45 тармаққа төмен. Бұл көрсеткіш деңгейінің төмендеуі «саяси құқықтар мен мүмкіндіктер» қосалқы индексі бойынша елдің позициясының нашарлауына үлкен әсер етті. Егер 2012 жылы әйелдер барлық министрлердің 16% құраса, ағымдағы рейтингте 9% ғана құрайды. Сондай-ақ, Қазақстан қарастырылып отырған қосалқы индекстің қалған екі көрсеткіші бойынша өз ұстанымын айтарлықтай нашарлатты: «парламенттегі әйелдер,%» және «әйел/ер мемлекет басшысы (соңғы 50 жыл ішінде)». Талдау көрсеткендей, кейбір көрсеткіштердегі елдер арасындағы айырмашылық (мысалы, туу кезіндегі жыныстық қатынас) аз, тіпті олардағы шамалы өзгерістер белгілі бір елдің жағдайына айтарлықтай әсер етуі мүмкін.
Қазіргі уақытта Тұрақты даму бойынша жаһандық күн тәртібіне қосылған көптеген елдер халықтың барлық санаттарын, оның ішінде әйелдерді шешім қабылдауға тартуға көп көңіл бөледі. Бұл өз кезегінде экономиканың түрлі салаларында оң нәтижелер береді. Осылайша, БҰҰ Әйелдер деректері бойынша парламенттегі әйелдер санының 10%-дық өсуі жан басына шаққандағы шығарындылардың 0,24 пайызға төмендеуіне алып келеді.
Қазақстанда да гендерлік теңдікті қамтамасыз ету бойынша белсенді шаралар қабылдануда. Қазақстан Республикасындағы отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасы іске асырылуда. Осы құжатты іске асырудың тиімділігін арттыру бойынша нақты шаралар талап етіледі, өйткені бүгінгі тұжырымдамаларда нақты қаржы ресурстары көзделмеген. Осыған байланысты, гендерлік бюджеттеуді енгізу бойынша жұмыс басталды. Бірақ әзірге жұмыс бастапқы кезеңде жүргізіліп жатыр.
Тұтастай алғанда, ахуалды жақсарту үшін 5 «Гендерлік теңдік» тұрақты даму мақсатын іске асыру жөніндегі шараларды жандандыру, әртүрлі санаттарды, әсіресе халықтың әлеуметтік осал санаттарын әртүрлі деңгейлерде стратегиялық маңызды шешімдер қабылдауға тарту тәсілдерін жақсарту қажет.
Гендерлік теңдікті қамтамасыз ету аталған рейтингте жақсы нәтижелер беріп қана қоймай, қабылданатын шешімдердің тиімділігін арттырады. |
