Қазақстан Тұрақты даму саласындағы жаһандық күн тәртібінің іске асырылу барысы туралы Екінші Ерікті ұлттық шолуды дайындап жатыр.   

Бүгін ҚР Президенті жанындағы Орталық коммуникациялар қызметінде өткен баспасөз конференциясында «Экономикалық зерттеулер институты» АҚ сарапшылары, Қазақстан Республикасындағы БҰҰ Даму бағдарламасы кеңсесінің және «Қазақстанның Азаматтық Альянсы» ЗТБ өкілдері БҰҰ-ның 2030 жылға дейінгі Тұрақты даму саласындағы күн тәртібін іске асыру және Қазақстанның екінші Ерікті ұлттық шолуын дайындау барысы туралы айтып берді.

"Қазақстан тәуелсіздік алған күннен бастап тұрақты даму қағидаттарын ұстанатынын көрсетіп келеді. Қазақстанның БҰҰ-ның 2030 жылға дейінгі күн тәртібіне қосылуы дәйекті қадам және қазіргі жаһандану мен экономикалық өсу жағдайларында пісіп-жетілген қажеттіліктің қорытындысы болып табылады. Күн тәртібі қабылданған сәттен бастап еліміз тұрақты даму жолында кезең-кезеңімен жұмыс жүргізуде", - деп атап өтті «Экономикалық зерттеулер институты» АҚ Басқарма төрағасының орынбасары Әлихан Абақанов.

Оның айтуынша, бүгінде Қазақстанда ТДМ-ға қол жеткізуге ықпал ететін институционалдық архитектура енгізіліп, тиімді жұмыс істеуде.

Премьер-Министрдің бірінші орынбасарының басшылығымен Тұрақты даму жөніндегі үйлестіру кеңесі жұмыс істейді. Бұл барлық мүдделі тараптарды тарта отырып, мәселелерді талқылауға арналған ашық алаң. Кеңес жұмысы ТДМ – ның бес негізгі бағыты бойынша жүзеге асырылады-Адамдар, Жер, Өркендеу, Серіктестік және Бейбітшілік.

2021 жылғы мамырдан бастап ТДМ-ға қол жеткізуді мониторингтеу комитеті қызметін жүзеге асырады. Бұл ҚР Ұлттық экономика министрлігі жанындағы консультативтік-кеңесші орган. Үйлестіру кеңесінің Хатшылығы және ТДМ-ға қол жеткізу мониторингі комитетінің жұмыс органы «Экономикалық зерттеулер институты» АҚ болып табылады.

«Жетістіктерді дербес талдау және ТДМ іске асырудағы сын-қатерлерді анықтау үшін еліміздің Тұрақты даму саласындағы жаһандық күн тәртібінің іске асырылу барысы туралы Ерікті ұлттық шолу ұсынылады. Ерікті ұлттық шолу — бұл елдер Тұрақты даму бойынша 2030 жылғы күн тәртібінің жаһандық мақсаттары мен міндеттерін орындаудағы прогресті бағалауды жүргізетін және есеп беретін процесс», - деп түсіндірді Әлихан Абақанов.  

Спикер 2019 жылғы 16 шілдеде Нью-Йорктегі БҰҰ-ның жоғары деңгейдегі саяси форумында Қазақстан 2030 жылға дейін ТДМ-ға қол жеткізуге өзінің адалдығын көрсете отырып, алғашқы Ерікті ұлттық шолуды ұсынғанын хабарлады.

Бүгінгі таңда Экономикалық зерттеулер институты Ұлттық экономика министрлігімен бірлесіп екінші Ерікті ұлттық шолу жобасын (ЕҰШ) дайындады.

«Екінші ЕҰШ дайындау үшін Біріккен Ұлттар Ұйымы жыл сайын елдерге бес басым мақсатты ұсынады. Ағымдағы жылы мыналар басым болып белгіленді: 4 ТДМ: «Сапалы білім»; 5 ТДМ: «Гендерлік теңдік»; 14 ТДМ: «Теңіз экожүйелерін сақтау»; 15 ТДМ: «Құрлық экожүйелерін сақтау»; 17 ТДМ: «Серіктестік», - деп атап өтті өз сөзінде «Экономикалық зерттеулер институты» АҚ ТДМ жөніндегі Хатшылық директоры Бақытгүл Хамбар.

Оның айтуынша, Қазақстанда ТДМ іске асырудың басым бағыттарын анықтау мақсатында көшпелі іс-шаралар барысында елдің 17 өңірінде ЖАО өкілдері, азаматтар және барлық мүдделі тараптар арасында дауыс беру өткізілді, нәтижесінде  қатысушылар басым міндеттер ретінде мыналарды белгілеп кетті: 1 ТДМ: «Кедейлікті жою», 3 ТДМ: «Жақсы денсаулық және әл-ауқат», 4 ТДМ: «Сапалы білім беру», 5 ТДМ: «Гендерлік теңдік», 6 ТДМ:  «Таза су және санитария», 8 ТДМ «Лайықты жұмыс және экономикалық өсу». ЕҰШ дайындау кезінде аталған ТДМ-ға назар аударылады.

Ол Ерікті ұлттық шолудың алғашқы таныстырылымы кезінен бастап үш жылдық кезеңде Қазақстан тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізу бойынша бірқатар маңызды іс-шараларды жүзеге асырғанын атап өтті. Атап айтқанда, халықты атаулы әлеуметтік қолдау бойынша шаралар әзірленді, тұрақты даму саласындағы жобаларды қаржыландырудың кешенді ұлттық стратегиясын әзірлеу бойынша жұмыс басталды, экономиканың көміртекті бейтараптығы бойынша жұмыс жүргізілуде, гендерлік теңдіктің болуы, білім беру және медициналық мекемелерге қолжетімділікті кеңейту және басқа да көптеген бағыттар бойынша мемлекеттік органдардың құжаттары талданады.

Экономикалық зерттеулер институты Біріккен Ұлттар Бағдарламасының қолдауымен Қазақстанда Дамуды қаржыландыруды бағалау және Жедел кешенді бағалау сияқты құралдарды пайдалана отырып, үлкен талдау жұмысын жүргізді, оның нәтижелері де екінші ЕҰШ-та көрініс табатын болады.

Жылдам кешенді бағалау (ЖКБ) бюджеттік бағдарламалар шеңберінде дамуға бағытталған қаржыландыру көлемін айқындауға мүмкіндік береді. БҰҰДБ сарапшылары 2016 жылы ТДМ стратегиялық құжаттармен қамтудың 61% - ын анықтады, 2019 жылы «Экономикалық зерттеулер институты» АҚ сарапшылары ЖКБ өткізді және нәтижелері ТДМ стратегиялық құжаттармен қамтудың 79,9% - ын көрсетті. Алайда, бұл зерттеулер ТДМ бар болуына стратегиялық құжаттарға тексеру жүргізуге мүмкіндік берді, бірақ дамуды қаржыландыруды ескере отырып, толық көріністі көрсетпеді.

Қазақстанның Дамуын Қаржыландыруды Бағалау ТДМ-ға қол жеткізудегі ағымдағы прогресті, сондай-ақ өршіп келе жатқан COVID-19 дағдарысының салдарын ескере отырып, елдегі дамуды қаржыландыру үрдістеріндегі оң аспектілерді де, проблемалық салаларды да бағалауға мүмкіндік берді.  Бұл бағалау мемлекеттік бюджет елдің стратегиялық мақсаттарын қаржыландырудың негізгі көзі болып қала беретінін көрсетті. Дамуға бағытталған қаржыландыру 2015 жылдары ЖІӨ-нің шамамен 75% - ына жетті, 2016-2019 жылдар кезеңінде ЖІӨ-нің 54,9% - ы дамуға бағытталды. Бұл ретте елдің басқа көздерден, оның ішінде жеке ресурстардан дамуды қаржыландырудың үлкен әлеуеті бар.

«Дамуды қаржыландыруды бағалау бюджет процесі жүйесіне ТДМ бюджеттеу қағидаттарын біріктіру қажеттігін көрсетті. 2022 жылы «Экономикалық зерттеулер институты» ТДМ-ды бюджеттік бағдарламалармен қамту бойынша ЖКБ өткізді. Алдын ала деректер бойынша, ТДМ бюджеттік бағдарламалармен қамту 46% құрайды. Осы бағыт бойынша зерттеу бүгінгі күнге дейін жалғасуда, сондай — ақ ол үш пилоттық өңір үлгісінде субұлттық деңгейде жүргізілетін болады», - деп түйіндеді «Экономикалық зерттеулер институты» АҚ ТДМ жөніндегі Хатшылық директоры Бақытгүл Хамбар.

«БҰҰ даму мәселелері жөніндегі жетекші агенттігі бола отырып, БҰҰ Даму бағдарламасы Қазақстанды мақсаттарды 2015 жылы қабылданған сәттен бастап Тұрақты даму мақсаттарын іске асыруда қолдайды», — деп атап өтті БҰҰ Даму Бағдарламасының Қазақстандағы Тұрақты өкілінің орынбасары Виталий Времиш.

Оның айтуынша, сарапшылардың жаһандық желісі арқылы және өз мандатына сәйкес БҰҰДБ Қазақстанда MAPS миссиясын (­интеграция, саясатты жеделдету және қолдау) жүргізуді қаржыландырды, ол елде ТДМ іске асыру үшін бастапқы басым салаларды анықтады.

Даму жөніндегі әріптестермен және БҰҰ агенттіктерімен бірлесіп, Қазақстан Үкіметіне ұлттық үйлестіру архитектурасын – ТДМ бойынша Үйлестіру кеңесін құру бойынша тәсілдер ұсынылды.2019 жылы БҰҰДБ Азия даму банкімен (АДБ) әріптестікте көптеген мүдделі тараптардың қатысуымен ТДМ платформасын құру бойынша жаңа бастама көтерді. Платформа Қазақстанда 2030 жылға дейінгі кезеңге арналған күн тәртібін іске асыру бойынша күш-жігерді қолдайтын диалогқа жәрдемдесу үшін мемлекеттік және жеке секторлардан, ұлттық және жергілікті деңгейлерден 1,500-ден астам мүдделі тараптарды біріктірді.

«ТДМ ұлттандырылған индикаторларымен бекітілген мониторингтің тиімді жүйесін құрудан біз ТДМ оқшаулау және ТДМ қаржыландыру процесіне көштік. Мысалы, жақында Қызылорда облысының әкімдігіне 2021-2025 жылдарға арналған жақында қабылданған даму жоспарына Жылдам кешенді баға бере отырып, техникалық қолдау көрсеттік. Бұл құрал ТДМ-ды жергілікті стратегиялармен және даму бағдарламаларымен үйлестіру және интеграциялау деңгейін анықтауға көмектеседі. Соңғы жыл ішінде біз Қазақстан Үкіметімен Кешенді Ұлттық Қаржыландыру Тетігін әзірлеу бойынша тығыз ынтымақтастық орнаттық», — деді Виталий Времиш.

«ТДМ — ға қол жеткізу бойынша жаһандық рейтингте 2021 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстан ықтимал 100 балдан 71,6 балл жинап, 165 елдің ішінен 59-орынды иеленді, өткен жылмен салыстырғанда өз позициясын 6 тармаққа жақсартты (65-орын және 71,1 балл)», — деп атап өтті Қазақстанның Азаматтық Альянсының президенті Бану Нұрғазиева.

Спикер ТДМ-ға азаматтардың, қоғамдық институттардың инклюзивті қатысуынсыз табысты қол жеткізу мүмкін еместігін атап өтті. Коммерциялық емес ұйымдар мемлекет пен халық арасындағы байланыстырушы көпір ретінде іске асыру үшін ғана емес, сондай-ақ үкіметті ТДМ міндеттеріне қол жеткізудегі қоғамның қажеттіліктеріне белсенді ден қоюға итермелеу үшін айтарлықтай әлеуетке ие.  ТДМ іске асырудың қоғамдық мониторингіндегі ҮЕҰ рөлі де маңызды.

«Осыған байланысты Қазақстанның Азаматтық Альянсы еліміздің барлық өңірлерінде үш мыңнан астам үкіметтік емес ұйымдарды біріктіретін қоғамдық ұйым ретінде 2021 жылы ҚР Ұлттық экономика министрлігі жанындағы ТДМ жөніндегі Үйлестіру кеңесінің хатшылығы рөлін атқаратын Экономикалық зерттеулер институтымен ынтымақтастық туралы Меморандумға қол қойды.  Азаматтық сектормен тиімді серіктестікті Қазақстанның X Азаматтық форумы бастады, онда барлық іс-шаралар орнықты даму мақсаттарын іске асыру призмасы арқылы өтті. 2021 жылы Азаматтық Альянс ағымдағы қызметке тұрақты негізде Қазақстанда ТДМ іске асыру процесіне қоғамдық мониторинг жүргізуді енгізе отырып, өз Жарғысы мен Даму стратегиясына өзгерістер енгізді. Біздің ҮЕҰ тұрғындарға, ең алдымен, халықтың әлеуметтік осал топтарына жұмыссыздық, кедейлік, экология, білім беру сапасы, денсаулық сақтау, таза ауыз сумен қамтамасыз ету проблемаларына қатысты ең өзекті мәселелерді қозғайтын тұрақты даму мақсаттарының міндеттерін өмірге әкелудің маңыздылығын және адам үшін маңызы кем емес басқа да тақырыптарды түсіндіреді. Біз сондай-ақ ҮЕҰ үшін барлық әлеуметтік маңызы бар жобалардың ТДМ сәйкестігі мәніне мониторинг жүргізуді бастадық. Осылайша, үшінші сектор ТДМ іске асыру процесіне тартыла отырып, қоғамның бірлігіне, мемлекет, азаматтық қоғам, бизнес-қоғамдастық, халықаралық ұйымдар және басқа да мүдделі тараптар арасындағы диалогты нығайтуға жәрдемдеседі», — деп қорытындылады Бану Нұрғазиева.