2025 жылғы 18 ақпан және 3 наурыз аралығында БҰҰ-ның Орнықты даму мақсаттарына (ОДМ) қол жеткізу бойынша үшінші Ерікті ұлттық шолуды (ЕҰШ) дайындау шеңберінде 7-12 сынып оқушылары арасында республикалық эссе байқауы өтті. Байқауды БҰҰ Даму бағдарламасының (БҰҰДБ), ҚР Ұлттық экономика және Оқу-ағарту министрліктерінің қолдауымен "Экономикалық зерттеулер институты" АҚ ұйымдастырды.
Байқау оқушыларды орнықты даму жөніндегі ұлттық
диалогқа тартудың маңызды кезеңі болды және 2030 жылға дейінгі Күн тәртібінің
негізгі қағидатын – "Ешкімді артта қалдырмау" іске асырып, еліміздің
әр өңірінен оқушыларды қоса алғанда, азаматтардың барлық санаттарының қатысуын
қамтамасыз етті.
Байқауға қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде жазылған
600-ден астам эссе қатысты. Техникалық сараптаманың қорытындысы бойынша 220
жұмыс жасанды интеллекттің генеративті модельдерін және құжаттағы техникалық мәселелерді
пайдалануына байланысты қараудан шығарылды. Соңғы талдауға
380 бірегей эссе енгізілді, онда жас авторлар 17 жаһандық мақсат аясында
Қазақстан мен әлемнің болашағы туралы өз көзқарастарын білдірді.
Қатысушылар 300-ден астам бірегей тақырыпты ұсынды.
Тақырыптық бөліністе эсселердің
ең көп саны әлеуметтік блокқа 53%, одан кейін экологиялық (33%) және
экономикалық (11%) блоктарға тиесілі болды. Бұл сандар оқушылардың әлеуметтік
зейіні мен белсенді азаматтық ұстанымының жоғары деңгейін растайды.
Әлеуметтік блок аясында қатысушылар әділеттілік, инклюзия және әл-ауқаттың негізгі тақырыптарын көтерді. "Баршаға тең мүмкіндіктер" (5-ОДМ) тақырыбында біріктірілген бірқатар эсседе әйелдердің құқықтары, сапалы білімге қол жеткізу, ерекше қажеттіліктері бар адамдарды қолдау және жынысына, жасына немесе физикалық жағдайына қарамастан, баршаға құрметпен қарау қажеттілігі талқыланды. Денсаулық тақырыбына деген қызығушылық әсіресе айқын байқалды: «Дені сау болу - бұл сәнді!» (3-ОДМ) тақырыбындағы эссе қазіргі заманғы орнықтылық мәдениетінің бір бөлігі ретінде психикалық және физикалық денсаулықтың,
пайдалы әдеттерді қалыптастырудың, аурулардың алдын алудың және өзін-өзі
күтудің маңызын атап өтті.
Экономикалық блокта авторлар
болашақты өзгертуге болатын технологиялар мен инновацияларға
қызығушылық танытты. "Арман жұмысы" (4-ОДМ) тақырыбына арналған эсседе мектеп оқушылары
жаңартылатын энергетика инженерлерінен бастап медицина мен ауыл шаруашылығына
арналған CRISPR сияқты биотехнологияларға дейінгі болашақ мамандықтары туралы
талқылады. "Өмірді өзгертетін өнертабыстар" (9-ОДМ) тақырыбындағы ойлар шабыттандырды - қалдықтарды
қайта өңдеуді, Pfand-жүйелерді (пластмасса жинаудың кепіл үлгілерін) енгізуді және
"жасыл" жұмыс орындарын құруды қоса алғанда, тұрақты шешімдер
ұсынылды.
Экологиялық
эсселер тек мәселелерді білумен ғана емес, сондай-ақ нақты іс-әрекеттерге назар
аударумен де ерекшеленді. "Таза су – таза
болашақ" (6-ОДМ)
тақырыбындағы жұмыстарда қатысушылар су ресурстарын сақтауға баса назар
аударды. "Мұхиттарды құтқару" (14-ОДМ) тақырыбы мектеп оқушыларын теңіз ортасын қорғау және
ластанумен күресу идеяларына шабыттандырды. "Қалдықтарды тұрақты
басқару" (12-ОДМ) аясында
оқушылар күнделікті эко-әдеттерді – тіс тазалау кезінде суды ағызып қоймау, велосипедпен жүру, бір рет қолданылатын пластиктен бас тарту – және одан да ауқымды
бастамаларды ұсынды: Сингапурда жұмыс істейтіндерге ұқсас жаңбыр суын жинау
жөніндегі арнайы бағдарлама, қатарластарын
оқыту-ағарту, халықаралық жобаларды қолдау (мысалы, The Ocean
Cleanup). Кейбіреулері еріктілік, мектеп эконауқандарына қатысу, экодәрістерді
ұйымдастыру, жем астау жасау және құстарды бақылау бойынша жеке тәжірибелерімен
бөлісті.
Жұмыстар төрт критерий бойынша
бағаланды: мәтіннің бірегейлігі, таңдалған ОДМ-на сәйкестігі, орындалу сапасы
(құрылымы, аргументация, көлемді сақтау: жасына байланысты 200-700 сөз) және
эмоциялық әсер.
Үздік жұмыстарды іріктеуді
конкурстық комиссия жүзеге асырады. Жеңімпаздар бағалы сыйлықтармен және
алғысхаттармен марапатталады. Анағұрлым мықты эсселердің авторлары электрондық
пошта арқылы хабардар етілді, ал олардың идеялары 2025 жылы БҰҰ Жаһандық
платформасында ұсынылатын Қазақстан Республикасының үшінші Ерікті ұлттық
шолуының мазмұндық бөлігін қалыптастыру кезінде ескерілетін болады.
