COVID-19-дың ішімдікті ішуге деген ықпалы және ішімдікке салынудың алдын-алу жөніндегі саясат шаралары[1]

Ішімдіктің онлайн-сатылымы пандемия кезінде 234%-ға өсті.

COVID-19 пандемиясы және оған байланысты үкіметтің ұтқырлықты шектеу шаралары ішімдікті ішу моделі мен орындарына ықпал етті. Сауығуға деген жол ұзақ және қиын болып қалғанымен, бұл дағдарыс адамдардың стрессті жеңу үшін ішімдікке салыну қаупін арттыруда. 

COVID-19 пандемиясы кезінде ішімдікті ішу өз кезегінде қауіп факторы болып табылатын тұрмыстық зорлық-зомбылықтың өскені байқалды.

Ішімдікті ішу денсаулыққа зиян тигізеді, аурулар мен жарақаттарға себепші болады, иммунитеттің COVID-19-ға деген реакциясын әлсіретеді және айтарлықтай экономикалық және әлеуметтік шығындарға әкеледі

COVID-19 пандемиясы кезінде адамдар тұтыну орындарын барлар мен мейрамханалардан үйлерге ауыстыру арқылы ішімдік ішу әдетін айтарлықтай өзгертті.

Көп адамдар үшін ішімдік олардың әлеуметтік өмірінің бір бөлігі болып табылады, және оны COVID-19 айтарлықтай бұзды. 

Жалпы алғанда, адамдардың көпшілігі ішкен ішімдіктің мөлшерін өзгертпеген, бірақ мұны істеген адамдар тұтыну мөлшерін ұлғайтқан. Мемлекеттік салық түсімдері туралы алдын-ала мәліметтерге сүйенетін болсақ, Германия, Ұлыбритания және АҚШ-та ішімдік сатылымы 2020 жылы 2019 жылмен салыстырғанда 3-5%-ға өскен. Барлар мен мейрамханаларда ішімдік сатылымы күрт төмендеді, бұл өз кезегінде осы секторға айтарлықтай ықпал етті. Онлайн-сатылымдар 234%-ға дейін өсті.

Ішімдік ішу экономика мен қоғамға ауыр зиян келтіреді. 

Келесі 30 жыл ішінде және ЭЫДҰ елдері бойынша орта есеппен әйелдер үшін күніне біреуден артық сусын және ерлер үшін күніне 1,5 порция сусын ішуден туындаған аурулар мен жарақаттар, (модельдеу үшін арнайы қолданылатын төмен тәуекелдің шекті мәндеріне сәйкес келеді) өмір сүру ұзақтығын керісінше жағдайға қарағанда 0,9 жылға қысқартатын болады; олар сонымен бірге денсаулық сақтауға жұмсалатын жалпы шығындардың шамамен 2,4%-ын алатын болады; ЖІӨ (жұмыс күші мен өнімділіктің төмендеуіне байланысты) ішімдікті ішу орын алмаған жағдайға қарағанда 1,6%-ға төмен болады.

COVID-19 пандемиясы адамдардың өмір салтын, оның ішінде олардың ішімдік ішу әдеттерін өзгертті. Көп жағдайда үкіметтің вирустың таралуын болдырмау жөніндегі қатаң саясаты адамдарды үй ішінде тиімді ұстап отырды. Мысалы, ЭЫДҰ елдеріндегі жұмыскерлердің 39%-ы қашықтан жұмыс істеуге ауысты (OECD, 2020), ал миллиондаған балалар онлайн және үйден оқытуға көшті. 

Бос уақытқа, мысалы, интернетте өткізілетін уақыттың күрт өсуі де әсер етті. 

Ішімдік ішу әдеттері де өзгерді: ішімдік ішу мөлшері, жиілігі және орны. Атап айтқанда, соңғы деректер мынаны көрсетеді:

• Адамдар ішімдікті тұтыну жиілігін арттырғанымен, бірақ тұтыну мөлшері көп өзгерген жоқ. Деректер бар 11 елде адамдардың 43%-ы ішімдікті тұтыну жиілігін төмендеткен ересектердің төрттен біріне қарағанда ішімдікті тұтыну жиілігінің жоғарылағаны туралы хабарлады. Ішімдікті салынып ішудің ықтималдығы — бір ретте 80% - дан астам бөтелке шарап немесе 1,5 литр сыра ішу әдеті-халықтың жартысына жуығында өзгерген жоқ. Респонденттердің шамамен 29% - ы аз ішетіндерін, 23% - ы жиі ішетіндерін айтты.

• Тұрмыстық зорлық-зомбылық жағдайларының саны артты. Ішімдікті шамадан тыс ішу жарақаттанудың, соның ішінде жол-көлік оқиғалары мен зорлық-зомбылықтың себебі болып табылады, сонымен қатар жыныстық серіктес тарапынан зорлық-зомбылық пен балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың қауіп факторы болып табылады. Ішімдікті шамадан тыс ішуді алдын-алу туралы есеп көрсеткендей, әйелдер үшін күніне 1-ден астам сусын және ер адамдар үшін күніне 1,5 порция ішу (төмен қауіп шегіне сәйкес келеді) келесі 30 жыл ішінде 52 елде 37 миллион жарақат жағдайын тудыратын болады. Емдеу шығындарына келетін болсақ, мұндай түрде ішімдікті ішу жарақаттарды емдеуге жұмсалатын барлық шығындардың шамамен 4% - ының пайда болуына ықпал етеді.
• Өмір сүру ұзақтығының аздығы. Ішімдікті ішу ішімдікке тәуелділік, бауыр циррозы, қант диабеті, жүрек-тамыр аурулары, қатерлі ісік және жарақаттар сияқты созылмалы аурулардың негізгі қауіп факторы болып табылады. ЭЫДҰ бағалауы бойынша (COVID ‑19-ға дейін) күніне 1/1, 5 порциядан астам ішімдік сусындарын тұтыну ішімдікке тәуелділіктің шамамен 1,1 млрд жаңа жағдайын (барлық жағдайлардың 88%), 37 млн жарақат алу жағдайын (4%), 5 млн бауыр циррозын (38%) және ішімдікке байланысты 10 млн қатерлі ісік ауруын (4%) және келесі 30 жыл ішінде 52 елде миллиондаған басқа ауруларға себепші болады. Ішімдікке байланысты аурулар мен жарақаттар келесі 30 жыл ішінде ЭЫДҰ және ЕО елдерінде орташа есеппен алғанда өмір сүру ұзақтығының шамамен 1 жылға қысқаруына әкеледі. 

Салыстыру үшін: соңғы 30 жыл ішінде ЭЫДҰ елдерінде өмір сүру ұзақтығы шамамен 6,7 жылға артты (World Bank, 2020). Ішімдікті ішу халықтың денсаулығын анықтайтын факторлардың бірі ғана, бірақ күніне 1 / 1,5 порциядан аз ішімдік сусының ішу өткен уақыт аралығында тіркелген өмір сүру ұзақтығының жалпы өсімінің шамамен 13% - ын қамтамасыз етеді. Орталық және Шығыс Еуропа елдерінде өмір сүру ұзақтығының барынша қысқаруы болжанып отыр. Ішімдікті күніне 1/1, 5 порциядан артық ішуден туындаған аурулар мен жарақаттар ЭЫДҰ елдері бойынша денсаулық сақтауға жұмсалатын жалпы шығындардың шамамен 2,4%-ын емдеуге жұмсауды талап ететін болады.

• Жұмыспен қамтылу мен еңбек өнімділігінің төмендеуі. Созылмалы аурулары бар адамдардың жұмыссыз қалуы немесе жұмыс күндерін өткізіп алуы жиірек кездеседі. Жұмыста да олар денсаулығы жақсы адамдарға қарағанда аз өнімді болып келеді. ЭЫДҰ-ның ішімдікті шамадан тыс ішудің алдын алу жөніндегі тұжырымдары: есепке сәйкес, жұмыспен қамту 2020-2050 жылдар кезеңінде ЭЫДҰ-ның барлық елдерінде еңбекке қабілетті жастағы (18-65 жастағы) халық арасында күніне 1 / 1,5 порциядан астам сусын ішуден туындаған аурулар мен жарақаттарға байланысты жыл сайын 0,33% - ға төмендейтін болады. Бұл әсер етуде елеулі өңірлік айырмашылықтар бар. Орталық және Шығыс Еуропадағы еңбек нарықтары ең көп зардап шекті: Латвияда жұмыспен қамту 0,67% - ға дейін төмендеді. Бұдан басқа, жұмыс күші өнімділігінің 0,11% ауруы бойынша жұмыста болмауына байланысты жыл сайын жоғалады, ал 0,24% ЭЫДҰ елдері бойынша жұмысқа қатысу нысанында еңбек өнімділігінің төмендеуіне байланысты жоғалады.

Балалар мен ішімдік ішетін адамдарды қорғауға инвестициялар жасау әсіресе пандемия кезінде өте маңызды болып табылады.

МЖСЫ саясаттар пакеті ішімдікке салынумен тиімді және пәрменді күресуге мүмкіндік беретін кешенді құралдар жиынтығын қамтиды. 

• Жастарды ішімдікті насихаттаудан қорғау, әсіресе теледидар, интернет және әлеуметтік желі сияқты бұқаралық ақпарат құралдары арқылы. Пандемия кезінде балаларда экран уақыты 50%-ға өсті, оның ішінде теледидар мен әлеуметтік желі, сұраныс бойынша бейнелер және онлайн бейнелер (Axios, 2021 ж).  Ішімдік жарнамасының балаларға әсері ішімдікті алғаш рет сынап көру ықтималдығына әкелуі мүмкін (Jernigan et al., 2017ж). Тек бірнеше елде балаларды әлеуметтік желілердегі ішімдікті жарнамадан қорғаудың қатаң заңнамасы бар (ДДҰ, 2020ж.).

• Ішімдікті ішу әдеті бар науқастарға алғашқы медициналық-санитарлық көмекті нығайту. Ішімдікті ішудің зиянды модельдері бар пациенттердің 10%-дан азы Еуропа мен АҚШ-тың медициналық қызметтерінен қолдау алады (Sugarman and Greenfield, 2021 ж.). Пандемиядан кейін ішімдікті ішудің зиянды модельдері мен ішімдікті ішудің бұзылулары бар адамдардың саны артатын болса, денсаулық сақтау қызметтері бұл мәселені шешуге мүмкіндігінше дайын болуы керек.
• Ішімдікке тәуелді адамдар, оның ішінде жастар арасында, өнім бірлігіне минималды баға саясаты (MUP) арқылы үйлесімсіз түрде тұтынылатын арзан ішімдікпен күрес. MUP-тің қос артықшылығы бар: біріншіден, ол арзан ішімдіктің қол жетімділігін шектейді. Екіншіден, пандемиядан туындаған экономикалық дағдарыстың ең көп зардап шеккен секторларының қатарына кіретін барлар мен мейрамханаларға оң әсер етуі мүмкін, өйткені MUP табыстарының артуы салада қалатын болады.

Ішімдікті шамадан тыс ішумен күресу шаралары әрқашан күрделі ымыраға келулерді талап етеді.

Ішімдік өндірісі мен саудасы бірқатар ЭЫДҰ елдері экономикасының маңызды бөлігін құрайды. 

Ішімдік өнеркәсібінің кірістеріне саяси шаралар әсер етсе де, тиімді немесе тиімсіз тәсілдер болса да, саланың қосымша шығындарын азайтуға қарсы шаралар бар. Ішімдік өнеркәсібі үшін зардаптарды жұмсарту тәсілдерін қамтитын кешенді, жақсы ойластырылған саясат шараларының пакеттері экономикаға елеулі теріс әсер етпестен денсаулыққа қатысты күтілетін пайданы қамтамасыз ете алады.

Мысалы, реттеу немесе баға саясаты жаңа стратегияны немесе жаңа өнімді әзірлеу шығындары сияқты бейімделу шығындарын тудырады, бірақ жаңа өнімдер жаңа табыстар әкелуі мүмкін. 

Бұдан бөлек, деректер ішімдікке қатысты саясатты іске асыру нәтижесінде ішімдік өніміне жұмсалатын шығындарды азайтудан түсетін жинақ ақша басқа да қосымша тауарлар үшін қолданылуы мүмкін екенін көрсетуде. Сол сияқты, Австралия, Ұлыбритания және АҚШ-тың мәліметтері ішімдік өнеркәсібіндегі жұмыспен қамтудың төмендеуі басқа салалардағы жұмыспен қамтудың өсуімен ішінара немесе толық өтелуі мүмкін екенін көрсетуде (ЭЫДҰ, 2021 ж.).

Ішімдікке тәуелділікке қарсы күрес шаралары әрдайым күрделі мәмілелерді болжайды, мысалы, олардың экономикаға және еңбек нарығына ықпалы, сондай-ақ саясат тұтынушылардың қандай түріне бағытталғандығына. Мысалы, барлық тұтынушыларға бағытталған шаралар тиімді, бірақ олар ішімдікті аз немесе орташа мөлшерде тұтынатындарға, сондай-ақ ішімдікті көп мөлшерде тұтынатындарға әсер етеді. Екінші ағынан, ішімдік ішуге тәуелді адамдарға ғана бағытталған іс-шаралар бұл адамдарға қысқа мерзімді және орта мерзімді айтарлықтай әсер еткенімен, бірақ жалпы халық деңгейіне аз әсер етеді және әдетте іске асыру құны жоғары болады.

[1] https://www.oecd.org/coronavirus/policy-responses/the-effect-of-covid-19-on-alcohol-consumption-and-policy-responses-to-prevent-harmful-alcohol-consumption-53890024/#section-d1e118