ЭЫДҰ-ның экономикалық дамуына шолу: Малайзия, 2021 ж.

2021 жылы елде індет жұқтырудың тұрақты жоғары деңгейімен күресу үшін ЖІӨ-нің 15,9%-на тең 4 қосымша ынталандыру пакеті қабылданды. 

Соңғы онжылдықта Малайзия экономика мен әлеуметтік мәселелерді едәуір жақсартты. Даму процесі жалғасуда, бұған Малайзияның 2021-2025 жылдарға арналған алдағы 12-ші жоспары дәлел бола алады, бұл одан әрі реформалар бағытында қарқынды бетбұрыс болып табылады.

COVID-19 пандемиясына байланысты айтарлықтай экономикалық залалды болдырмау үшін фискалдық ынталандыру пакеттері енгізіліп, ақша-несие саясаты жеңілдетілді.

Дағдарыс еңбек нарығындағы ең осал адамдарға, әсіресе әйелдерге, жастарға және білікті емес жұмысшыларға әсер етті. Іркілістер мен сыртқы сұраныстың төмендеуіне байланысты 2020 жылы ЖІӨ күрт төмендеді (-5,6%). Денсаулық сақтау дағдарысы бақылауға алынған жағдайда, көптеген секторлар, соның ішінде қонақ үй бизнесі 2021 жылдың соңына дейін өз қызметін қалпына келтіре алады.

Егер вакцинация науқаны жоспар бойынша алға жылжитын болса, Малайзия экономикасы 2021 жылы (+ 4,3%) қалпына келеді, содан кейін 2022 жылы қалпына келтіруді жалғастырады (+ 6,1%). Жұмыссыздық деңгейі 2022 жылы бұрынғы деңгейге оралады.

Соңғы жылдары Малайзия кәсіпорындар үшін әкімшілік ауыртпалықты жеңілдету және жаңа кәсіпорындар құру процедурасын жеңілдету үшін нормативтік реформаларды алға тартты.

Пандемия кезінде цифрландыру жеделдеді.

Бизнесті цифрландыру пандемияға дейін кең таралған жоқ. Бірқатар ШОБ компьютерлер мен интернет сияқты негізгі цифрлық құралдарды пайдаланбайды, ал қашықтан жұмыс істеу басқа елдерге қарағанда аз кездеседі.

Таяудағы онжылдықта табысы жоғары ел мәртебесіне қол жеткізу мақсатында Үкімет өзінің 12-бесжылдық жоспарын ұсынуды жоспарлап отыр. Бастапқыда 2020 жылға жоспарланған жоспардың жариялануы пандемияға байланысты туындаған жаңа мәселелерді шешу үшін кейінге қалдырылды.

Берік экономикалық ұстаным және сенімді саяси негіз Малайзияға пандемиядан туындаған құлдырауға тез және батыл жауап беруге мүмкіндік берді. 2020 жылы Үкімет фискалдық емес шараларды қоса алғанда, ЖІӨ-нің 21,5% мөлшерінде бес ынталандыру пакетін орналастырды. 2021 жылға арналған Бюджет федералды Үкіметтің шығындарын  2020 жылдан бастап 2,7%-ға арттыру арқылы тежеу және қолдау шараларын күшейтті.

2021 жылы Үкімет індетті жұқтырудың тұрақты жоғары деңгейімен күресу үшін ЖІӨ-нің 15,9%-ына тең төрт қосымша ынталандыру пакетін қабылдады.

Ең ірі компоненттер - бұл PRIHATIN [2]пакетіндегі несие карталарынан (100 миллиард ринггит (малайзиялық ринггит), мемлекеттік несие кепілдіктерінен (PRIHATINпакетіндегі 50 миллиард ринггит) және міндетті резервтік талаптарды төмендету арқылы орталық банктің өтімділігін қамтамасыз етуден басқа барлық банктік несиелерге алты айлық мораторийді (PRIHATIN пакетіндегі 30 миллиард малайзиялық ринггит) қоса алғандағы қаржылық жұмсарту шаралары. Экономикалық көмектен басқа, үкімет дағдарысты еңсеру үшін қоғамдық денсаулық сақтау әлеуетін нығайтты.

Вакцинацияға басымдық берілуі керек, оны төтенше жағдай туралы жарлық аяқталғаннан кейін де жеке денсаулық сақтау секторымен кеңейтілген серіктестік аясында жеделдету қажет.

Сондай-ақ табыс теңсіздігін қысқартуға назар аудару қажет. Малайзияны әлеуметтік қорғау өте әлсіз болғанымен, үй шаруашылықтарының жинақ деңгейі төмен (2015 жылы жалпы алғанда 1,4%).

Жетілдірілген әлеуметтік қорғау жүйесі үй шаруашылығының кірістерін, демек, жеке тұтыну тұрақтылығын жақсартады.

Пандемия басталғаннан кейін Үкімет үй шаруашылықтары мен бизнестің қаржылық жағдайын жеңілдету үшін бірқатар шаралар қабылдады.

Бұған 2020 жылдың сәуірінен бастап алты айға несиеге жаппай мораторий (ЖІӨ-нің 7,1%) бағдарламасы, несиелер бойынша мемлекеттік кепілдіктер схемасы және ШОБ үшін арнайы несиелеу тетіктері кірді.

Өтімділікті өтеу коэффициенті 2020 жылдың басынан бастап 140-153% аралығында тұрақты болды, ал жалпы капитал коэффициенті 2021 жылдың наурыз айында 18,1% болды.

Үй шаруашылығы қарызының жоғары деңгейі қиындық тудыруы мүмкін. Жалпы қарыздың бір бөлігі Малайзияда тұрғын үйге иелік етудің жоғары деңгейін көрсетеді (2019 жылы 77%), табысы аз осал үй шаруашылықтары, әсіресе еңбек нарығын қалпына келтіру ұзаққа созылса, қосымша қолдауды қажет етеді.

Бірнеше жылдар бойы тұрақты болып келген малайзиялық ринггит 2020 жылдың қаңтар-сәуір аралығында АҚШ долларына қатысты 6%-ға төмендеді. Нарығы дамып келе жатқан басқа елдердегідей, Малайзияның орталық банкі капиталдың кетуін болдырмау үшін ЖІӨ-нің 0,5% мөлшерінде мемлекеттік облигацияларды 2020 жылдың сәуірінде тікелей сатып алды (2020 жылдың наурызынан желтоқсанына дейін бар-жоғы 0,7%).

Содан бері орталық банк валюта нарығының жұмысын жақсарту үшін бірқатар шаралар қабылдады. Резидент экспорттаушылар экспорттық кірісті бір транзакция үшін 200 000 малайзиялық ринггиттен төмен жергілікті валютаға айырбастау талабынан босатылды. Содан кейін 2021 жылдың сәуір айында айырбастау талабы алынып тасталды, бұл валюта нарығының одан әрі либерализациясына әкелді.

Сыртқы қарыздың ЖІӨ-ге қатынасы ЖІӨ мәнінің төмен болуына байланысты 2020 жылдың соңында (2019 жылғы 63 % - дан) 68% - ға дейін өсті, бірақ жеке қарыз 51%-ды құрады, оның ішінде қаржылық емес сектор - 27% деңгейінде төмен болды.

Жеке тұлғалардың табыс салығына келетін болсақ, 2020 жылы үдемелілік артып, жылына 2 миллионнан астам малайзиялық ринггит мөлшерінде 30% салық мөлшерлемесімен (бұрын 28%) жаңа шкала енгізілді. Орта мерзімді перспективада салық жинаудың тиімділігін арттыра отырып, үдемелілікті одан әрі арттыру қажет. Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығының жалпы құрылымын оның әртүрлі салықтық жеңілдіктер мен босатулар арқылы тарылған салық базасын қайта қарау арқылы жақсартуға болады.

Малайзияның федералды салықтарының ішінде табыстың негізгі көздері - корпоративті табыс салығы, жеке табыс салығы және сату салығы, сонымен қатар көрсетілетін қызметтерге салынатын салық.

Корпорациялардың кірістерінен түсетін салық. Төленген капиталы 2,5 миллион ринггиттен аспайтын компанияларға салық салынатын пайдаға дейін 17% мөлшерлемесі бойынша 600 000 ринггит және осы сомадан асатын кірістер үшін 24% салық салынады. Төленген капиталы 2,5 миллионнан асатын компаниялар үшін салық мөлшерлемесі 24%-ды құрайды.

Табыс салығы. Жеке тұлғалар кірістердің барлық түрлеріне, соның ішінде пайыздар мен дивидендтерге салық төлеуге міндетті. Салық мөлшерлемелері салық салынатын табыстың артуына сәйкес біртіндеп артады. Ең төменгі мөлшерлеме — нөлдік (ақылы кіріс 0—5 000 ринггит), ал ең жоғарғысы — 30% (ақылы кіріс 2 миллион ринггиттен асқан жағдайда).

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл басымдыққа ие болып қала беруде.

Малайзия көптеген жылдар бойы мемлекеттік сектордың тұтастығын біртіндеп нығайтты. Премьер-Министр бастаған Министрлер кабинетінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы арнайы комитеті (JKKMAR) және оның хатшылығы, Ұлттық басқару, адалдық және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес орталығы (GIACC) Ұлттық сыбайлас жемқорлыққа қарсы басқармада бекітілген сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларды бақылау үшін құрылды.

2019 жылы парламент Қаржылық қылмыстарға қарсы ұлттық орталық (NFCC) құру туралы заң қабылдады, ол қаржылық қылмыстарға қарсы күресте және құқық қолдануды біріктіруде мемлекеттік органдардың үйлесімін күшейтетін болады.

Пандемиядан зардап шеккен еңбек нарығы көбірек әлеуметтік қорғауды қажет етуде.

Пандемияға дейін инклюзивтілік тұрғысынан Малайзияның еңбек нарығында айтарлықтай прогресс байқалған еді. 15-64 жас аралығындағы әйелдердің жұмыс күшіне қатысуы 2010 жылғы 47%-дан 2019 жылы 56%-ға дейін өсті. Жұмыс күшінің құрамында әйелдердің көп болуы жұмыс күшіне қатысудың жалпы коэффициентін (15 пен 64 жас аралығындағы) 2010 жылғы 64% - дан 2019 жылы 69% - ға дейін арттырды, бұл экономикаға жоғары өсу қарқынына қол жеткізуге септігін тигізді.

Тағы бір көптен күткен оқиға - бұл 2010 жылдардың соңында табысы аз үй шаруашылықтары қосымша сатып алу қабілетіне ие болғаны. Ең төменгі жалақы 2018 жылы бүкіл ел бойынша айына 1100 малайзиялық ринггитке дейін (273 АҚШ доллары) стандартталған, Малайзия түбегіндегі 1000 ринггиттен (241 АҚШ доллары) және 2016 жылы Шығыс Малайзиядағы 920 малайзиялық ринггиттен (222 АҚШ доллары) артып, 2020 жылы қалалық және муниципалды кеңестердің 56 ауданында 1200 малайзиялық ринггитке (286 АҚШ доллары) дейін артты.

Дегенмен, пандемия үлкен проблема болып табылады. Жұмыссыздық деңгейі 2020 жылдың мамыр айында 5,3%-ға жетті.

Демек, өзін-өзі жұмыспен қамтығандарды әлеуметтік қорғауды күшейту әйелдердің экономикаға интеграциялануы нәтижесінде қол жеткізілген бұрынғы прогрестің пайдасын жіберіп алмау үшін өте маңызды болып табылады.

Әмбебап медициналық қызметтерден басқа, Малайзияда әлеуметтік қорғаудың үш деңгейлі жүйесі бар:

Бірінші деңгей— бұл ең осал үй шаруашылықтарына бағытталған кірістерді қолдау схемасы.

Екіншісі— жұмыспен қамтуды сақтандыру, оған Әлеуметтік қамсыздандыру ұйымы (SOCSO) ұсынған өндірістік жарақаттардан сақтандыру схемасы және қызметкерлерге жұмыссыздық бойынша жәрдемақы кіреді.

Үшінші деңгей— бұл негізінен қызметкерлерге арналған қалыптасқан зейнетақы жүйесі.

Малайзияда кәсіпкерлік ынталандырылса да, өзін-өзі жұмыспен қамтығандар әлеуметтік қорғаумен аз қамтылған, әсіресе әлеуметтік қорғау жүйесінің екінші және үшінші деңгейлерінде.

Пандемия көрсеткендей, өзін-өзі жұмыспен қамтығандарға экономикалық құлдырау көбірек ықпал етуде. Сондықтан оларға болашақ зейнетке шығуға дайындалуға көмектесу өте маңызды, өйткені қарт адамдар арасындағы салыстырмалы кедейлік деңгейі жастар мен жұмыс істейтіндерге қарағанда жоғары болып келеді.

Кейбір елдер өзін-өзі жұмыспен қамтығандарды зейнетақымен қамсыздандыруды кеңейтті. Мысалы, Австрияда 1990-шы жылдардан бастап оқытушылар, суретшілер, ғалымдар, журналистер, жазушылар және басқа да келісімшарт жұмысшыларының кейбір санаттары әлеуметтік қорғаумен, соның ішінде зейнетақымен қамтылған.

Басқа елдерде өзін-өзі жұмыспен қамтығандар үшін арнайы схемалар жұмыс істеуде. Мысалы, Германияда суретшілерді сақтандыру - бұл денсаулық, зейнетақы және ұзақ мерзімді күтімді сақтандыруды қамтамасыз ететін суретшілер мен жазушылар үшін міндетті схема болып табылады. Мемлекеттік субсидия жарналардың 20%-ын және баспагерлер сияқты қызметтерді пайдаланушылардың 30%-ын өтейді.

Малайзияда үкімет Персоналды қамтамасыз ету қорына (EPF) ерікті жарналарды ынталандырады.[3] 2018 жылы EPF I-Saraan бағдарламасын ұйымдастырды, оның аясында тұрақты табысы жоқ 55 жасқа дейінгі өзін-өзі жұмыспен қамтыған адамдар жылына 60 000 малайзиялық ринггитке дейін зейнетақы жинақтарына ерікті жарналар сала алады. Осы бағдарлама аясында үкімет жалпы жарнаның 15%-ын немесе 2022 жылға дейін жылына ең көп дегенде 250 малайзиялық ринггит мөлшерінде тиісті жарна ұсынады.  Төлем 2018 жылғы 98 874-тен 2019 жылы 120 738-ге дейін артқанымен (жылдық есеп, EPF), ол әлі де көп емес (өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың жалпы санының 4%).

Малайзияда негізінен жалдамалы қызметкерлерді қамтитын зейнетақы схемалары бар, бірақ өзін-өзі жұмыспен қамтығандар мен жұмыс істемейтіндер үшін де қол жетімді болып табылады. Өзін-өзі жұмыспен қамтығандар жылына 60 000 ринггитке дейін EPF-ке өз еркімен үлес қоса алады.

Мемлекеттік сектордағы зейнетақы — бұл үкіметтің жалпы кірістерінен қаржыландырылатын белгіленген төлемдер схемасы. Мемлекеттік қызметшілер осы схемамен қамтылған және оларға біржолғы шайлықтар мен ай сайынғы жәрдемақы төленеді (ең көбі 30 жыл).

Міндетті зейнетақы жасы 1951 жылғы бастапқы 55 жастан 2012 жылы 60 жасқа дейін біртіндеп көтерілді.

Малайзияға көміртек шығарындыларын азайту қажет.

Неғұрлым өршіл мақсат орынды және қол жетімді болып табылады. 

Малайзияның парниктік газдар шығарындылары (ПГ) артты, бірақ елдің жаһандық шығарындылардағы үлесі азғантай болып келеді. 2015 жылы Париж келісімі қабылданғаннан кейін Малайзия парниктік газдар шығарындыларының қарқындылығын ЖІӨ-ге CO2 эквивалентінде төмендетуді, атап айтқанда, халықаралық қолдау алған жағдайда 2030 жылға қарай 35%-ға немесе 45%-ға төмендетуді мақсат етті.

Алайда, Малайзияға салынатын саяси жігерін одан әрі нығайту қажет, себебі парниктік газдар шығарындыларының абсолютті көлемі артып, экономикалық өсудің жоғары қарқынына сәйкес артатын болады.

Жақында бірқатар елдер осы ғасырдың ортасына қарай көміртегі бейтараптығына қол жеткізу мақсатын жариялады, дегенмен бұл кез-келген ел үшін қиын тапсырма болып табылады. Атап айтқанда, 2050 жылға қарай таза нөлдік шығарындыларға қол жеткізу үшін энергияны өндіру мен пайдалануды толық трансформациялау қажет болады.

Малайзияда Petronas мемлекеттік мұнай компаниясы 2020 жылы 2050 жылға қарай нөлдік таза шығарындыларға қол жеткізуге міндет алды.

Энергия тиімділігін арттыруға деген үнемі ұмтылудан басқа, энергия секторын шығарындылары неғұрлым төмен секторға айналдыру өте маңызды болып табылады. Электр энергиясын өндіру көміртегі шығарындыларының негізгі көздерінің бірі болып табылады (электр және жылу өндірісі 2016 жылы CO2 шығарындыларының 39%-ын құрады)

Өзінің энергетикалық теңгерімін теңдестіру мақсатында үкімет жаңартылатын энергия көздерінің үлесін 2025 жылға қарай өршіл 31%-ға және 2035 жылы 40%-ға дейін арттыруға ұмтылуда.

Малайзия майлы пальмалардан алынатын биоэнергиядан басқа, қатты тұрмыстық қалдықтардан және шағын су электр станцияларынан энергия алу (қуаты 30 МВт дейін) сияқты жаңартылатын энергия көздерін одан әрі дамытумен айналысуда. Түрлі жаңартылатын энергия көздерінен электр энергиясын өндіруді қоса алғанда, «жасыл» инвестицияларға жәрдемдесу мақсатында 2010 жылы жеңілдікті несие, жасыл технологияларды қаржыландыру схемасы енгізілді, ал оның екінші рет үлестірілуі 2020 жылы аяқталды.

Ормандардың пайдасы олардың экономикалық құндылығымен шектеліп қана қоймайды. Малайзияны алатын болсақ, қазіргі кезде үкімет жасыл туризмді дамытуға басымдық беруде.

Қатты қалдықтарды басқаруды жақсарту аса қажет болып табылады.

Жергілікті мемлекеттік табыстар деңгейіне қарамастан Малайзия түбегі мен Путраджая мен Лабуан федералды аумақтары үшін Қатты қалдықтарды басқару және қоғамдық тазарту бойынша көрсетілетін қызметтердің сапасын жақсарту және стандарттау мақсатында 2007 жылы заң қабылданды.

Заңға сәйкес, қалдықтарын бөлмеген адамдарға айыппұл салынады. Алайда, 672 Заңын қабылдаған алты штат пен екі федералды аумақ ел халқының тек 36%-ын ғана құрайды.

ЭЫДҰ елдерінде қатты қалдықтарды кәдеге жарату деңгейі 2015 жылы 55%-ды құрады, оның ішінде қайта өңдеуге және қордалауға 35%, ал энергия өндіре отырып өртеуге 20% келетін.

Малайзияда қалдықтарды энергияға айналдыру технологиясына (WtE) көп көңіл бөлінсе де, қолданыстағы төрт қоқыс өртейтін зауыттың барлығы энергияны рекуперациялаумен қамсыздандырылмаған. Осылайша, үкімет 2025 жылға қарай жаңа алты энергияны кәдеге жарату қондырғысын орнатуды қарастыра отырып, өз саясатының бағытын өзгертті. Осыған байланысты биогазды, жоғары тиімді өртеуді және энергияны рекуперациялаумен қатар қоқыс газын жинауды белсенді түрде ілгерілетуге болар еді.

Өндірушінің кеңейтілген жауапкершілік схемасын (ӨКЖ) енгізу қайта пайдалануға жарамды материалдарды қайта өңдеу арқылы қатты қалдықтардың жалпы санын азайту үшін пайдалы саяси құрал бола алады. Малайзия ӨКЖ схемасын пайдалану мүмкіндігін қарастыруда.

Қорытынды.

Дағдарыс пандемиядан кейін неғұрлым инклюзивті және жоғары өсуге қол жеткізу үшін Малайзияға одан әрі реформалардың қажет екенін айқындады.

Мемлекеттік реттеуді одан әрі жеңілдету бизнестің динамикасын ынталандыру және қарқынды өсуді қалпына келтіру үшін өте маңызды болып табылады. Цифрландыруды жеделдету пандемиядан кейінгі дәуірде малайзиялық фирмалардың өнімділігін арттырудың негізгі факторы болады.

[1] https://www.oecd.org/publications/oecd-economic-survey-malaysia-2021-cc9499dd-en.htm

[2]Пакет адамдардың әл-ауқатын қорғауға, шағын және орта бизнесті қоса алғанда, бизнесті қолдауға бағытталған.

[3]белгіленген жарналары бар мемлекеттік бағдарлама