ЭЫДҰ шолуы

Шығыс Еуропа мен Орталық Азиядағы Білім ^[1]

ЭЫДҰ мен ЮНИСЕФ бірлесіп әзірлеген осы есепте Шығыс Еуропа мен Орталық Азиядағы білім беру жүйесінің күшті жақтарын, проблемалары мен бірегей ерекшеліктерін айқындау мақсатында PISA деректері егжей-тегжейлі талданады.

ЭЫДҰ-ның оқушыларды халықаралық бағалау жөніндегі бағдарламасының (PISA) деректері, Біріккен Ұлттар Ұйымының Балалар қорының (ЮНИСЕФ) елдер бойынша саясатының және басқа да халықаралық зерттеулердің қорытындылары пайдаланылады. Сондай-ақ, ШЕОА елдерінің нәтижелері әлемдік стандарттармен салыстырылады.

Шығыс Еуропа мен Орталық Азия (ШЕОА) өңірінде жедел экономикалық, әлеуметтік және саяси өзгерістер орын алуда. Джини коэффициентімен өлшенетін экономикалық теңсіздік әсіресе жоғары болып қала береді және көптеген елдерде өсуде.

Білімді және білікті халық серпінді экономика мен инклюзивті, біртұтас қоғамдардың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. ШЕОА-ның көптеген елдері PISA-ға^[3] 2000 жылы құрылғаннан бері қатысты, ал өңірдің он елі оны 2018 жылы жасады, бұл бүгінгі күнге дейін ең көп қатысушылары бар бағдарлама болып табылады.

PISA 2018 нәтижелері өңірдегі жалпы нәтижелер жақсарғанын көрсетеді. Дегенмен, ШЕОА елдеріндегі көрсеткіштер жалпы ЭЫДҰ елдеріне қарағанда төмен. PISA 2018-де бағаланатын негізгі сала-ШЕОА-ғы оқудың орташа көрсеткіші ЭЫДҰ елдеріндегі 487-ге қарағанда 421 балды құрады. Өңірдегі жетістіктер де әр түрлі: Грузия 380 балл жинады, ал Хорватия 479 балл жинады.

Олардың көпшілігі орталықтандырылған және жоспарлы қоғамдардан нарықтық қоғамдарға көшті, ал жан басына шаққандағы ЖІӨ-мен өлшенетін экономикалық даму өсті. Еуропалық одаққа қосылған Болгария, Хорватия және Румыния өңірлік өсудің көшбасшылары болып табылады.

Әзірбайжан мен Қазақстан сияқты басқа елдер жылдан жылға аз дәйекті дамуды көрсетеді, бірақ әлі де оң экономикалық прогресті де байқатады. Өңірдегі жалпы экономикалық өсуге қарамастан, ШЕОА елдері әлі де бірқатар ортақ проблемаларға тап болып отыр.

Джини коэффициентімен өлшенген экономикалық теңсіздік әсіресе Грузия мен Румынияда, ЭЫДҰ-ның орташа деңгейінен жоғары және Болгария мен Түркияда да өсуде.

ШЕОА елдерінде ЭЫДҰ елдерімен салыстырғанда әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан қолайсыз отбасылардан шыққан студенттер көп. ШЕОА елдерінде жан басына шаққандағы орташа ЖІӨ 2018 жылы ЭЫДҰ бойынша 44 994 АҚШ долларын құрайтын орташа көрсеткішпен салыстырғанда сатып алу мүмкіндігінің теңдігі (СМТ) бойынша 20 839 АҚШ долларын құрады.

ШЕОА өңірі кең және шағын ауылдардан бастап ірі қалалық қалаларға дейінгі көптеген қауымдастықтарды қамтиды. Орташа алғанда, ауылдық қауымдастықтарда мектепке баратын оқушылардың үлесі (халқы 3000 немесе одан аз деп анықталады) ШЕОА өңірі бойынша салыстырмалы түрде жоғары (ЭЫДҰ бойынша 9% - бен салыстырғанда 15%), бірақ кейбір елдерде бұл көрсеткіш айтарлықтай жоғары.

Молдова (47%), Грузия және Қазақстан (екеуі де 30%) PISA-ға қатысатын төрт ауылдық елдің үштігіне кіреді. Зерттеулер көрсеткендей, ауыл мектептері инфрақұрылымнан адами ресурстарға дейін бірқатар проблемаларға тап болуы мүмкін.

Елдік деңгейдегі айырмашылықтар өте үлкен. Қазақстан мен Молдованың қамту индексі 90%-дан жоғары болса, Баку (Әзірбайжан) қамту индексі 46% құрайды, бұл PISA-ға мүше барлық елдердің ішіндегі ең төмен және шығу жасы салыстырмалы түрде төмен.

Халықаралық деңгейде елдер студенттердің әртүрлі бағыттар бойынша іріктелуіне байланысты ерекшеленеді. Кейбір жүйелерде, мысалы Австрияда, студенттерді сұрыптау бастауыш білімнен кейін басталады.

ШЕОА өңірінде орта мектеп оқушыларының 28% - ы кәсіптік білім беру бағдарламасы бойынша оқиды (ЭЫДҰ елдеріндегі 21% - бен салыстырғанда), бірақ кәсіби секторлардың мөлшері мен сипаты елдер бойынша әр түрлі.

Бакуде, Грузияда және Молдовада кәсіптік білім беру бағдарламалары бойынша студенттер жоқ болса да, Болгарияда студенттердің 49% - ы және Хорватияда студенттердің 68% - ы орта мектепте кәсіптік білім беру бағдарламалары бойынша оқиды.

Соңғы онжылдықта Шығыс Еуропа және Орталық Азия елдері (ШЕОА) мектеп тәжірибесі мен нәтижелерін жақсарту бойынша маңызды шаралар қабылдады. Бұл күш-жігерге мектептерде бағалаудың заманауи жүйелерін әзірлеу және технологияларды жетілдіруге ерекше назар аудару кіреді.

Өңірде мектептердің сапасы тең емес және әділетсіз болып табылатыны жаппай проблема болып табылады. ШЕОА-ның кейбір елдерінде студенттер, әсіресе орта мектеп оқушылары, олардың әлеуметтік-экономикалық жағдайымен тығыз байланысты оқу үлгеріміне байланысты бөлінеді.

Орта мектепте оқушыларды топтастыру негізінен академиялық өлшемшарттарға негізделген. PISA 2018 деректері ШЕОА елдерінің ЭЫДҰ елдерімен салыстырғанда студенттерді орта мектептің жоғары сыныптарына бөлу кезінде академиялық тұрғыдан анағұрлым таңдаулы екенін көрсетеді. ШЕОА елдеріндегі оқушылардың орта есеппен 61% - ы орта мектептің жоғары сыныптарына барады, онда оқушының академиялық үлгерімі ЭЫДҰ елдеріндегі 45% - бен салыстырғанда мектепке қабылдау кезінде әрдайым ескеріледі.

 Болгария, Хорватия, Румыния және Түркияда орта мектеп оқушыларының 80%-дан астамы академиялық үлгерімі негізінде таңдалады, бұл PISA-ға мүше барлық елдердегі ең жоғары көрсеткіштердің бірі. Сонымен қатар, Грузия мен Украинада оқушылардың 40% - дан азы мектепке барғанда үлгерімі ескерілетін мектептерге барады.

ЭЫДҰ-ның көптеген шолуларында ШЕОА-ның кейбір елдеріндегі оқушылардың пропорционалды емес үлкен үлесі ең таңдаулы болып саналатын орта мектептерге түсуге өтініш беретіндігі айтылған. Оқушылардың ең жоғары жиынтығынан басқа, бұл мектептер көбінесе ең жаңа технологиялармен жабдықталған және ең білікті қызметкерлерге ие. Мысалдарға Түркиядағы анадолы мектептері және Болгариядағы математика және шет тілдер мектептері жатады.

Жалпы, ШЕОА елдерінде жоғары және төмен жетістіктері бар студенттер бірдей оқшауланған, бұл барлық студенттер бірдей академиялық іріктеу рәсімдерінен өтеді деп болжайды. Бұған Молдова мен Қазақстан студенттері кірмейді. Бұл елдерде көрсеткіштері жоғары оқушылар бір топқа біріктірілуі ықтимал, бұл Қазақстандағы Назарбаев Зияткерлік мектептері сияқты іріктеуі бар элиталық мектептер санының аз болуын болжайды.

Өңірдің кейбір елдері орта білім берудің жоғары сатысының барлық бағдарламаларының, әсіресе кәсіптік оқыту бағдарламаларының құндылығын арттыру бойынша шаралар қабылдады. 2005 жылы Румыния кәсіптік мектептердің студенттеріне лайықты жұмыс табуға көмектесетін нақты кәсіби біліктілікті мойындайтын Ұлттық біліктілік шеңберін (ҰБШ) енгізді.

Үлкен икемділікті қамтамасыз ету барлық жолдардың құндылығын қамтамасыз етуге көмектеседі. Мысалы, Хорватияда 2018 жылы студенттердің уақытының 30% - ын таңдаулы модульдерге икемді жұмсауға мүмкіндік беретін ұлттық кәсіптік оқыту бағдарламасы жасалды (CEDEFOP, 2020 [8]), бұл студенттерге қосымша дағдыларды игеруге мүмкіндік береді және олардың траекторияларына түсіп кетуіне жол бермейді.

Өңір елдері студенттерді іріктеу кезінде әділеттілік пен теңдікті арттыру бойынша бірқатар шаралар қабылдауда. Шаралардың бір жиынтығы таңдау құралдарымен байланысты.

ШЕОА-ның көптеген елдері студенттерді іріктеу кезінде емтихандарға көп арқа сүйейді, бұл әділ процесті тудыруы мүмкін. Алайда, ЮНИСЕФ-ЭЫДҰ шолулары бұл емтихандар, әдетте, сыныптағы оқу уақытының салыстырмалы түрде төмен деңгейін ескере отырып, оқушылардың әділетсіз жеке білім алу мүмкіндіктерін іздеуге ықпал ететін егжей-тегжейлі білімнің үлкен көлемін бағалайтындығын көрсетті. Болгария мен Түркия өздерінің емтихандарын жақында енгізілген оқу бағдарламаларымен сәйкестендіруді жақсарту үстінде, сондықтан олар фактілердің тар жиынтығының орнына дағдылардың кең спектрін бағалайды.

Мектеп ресурстары туралы мәселені жақсы түсіну үшін PISA 2018 мектеп директорларынан негізгі білім беру ресурстарының жетіспеушілігі немесе жеткіліксіздігі олардың мектептерінде оқуға кедергі келтіретінін сұрады. Бұл негізгі ресурстар мына жерде анықталған:

• Физикалық инфрақұрылым (мысалы, мектеп ғимараттары, жылыту және салқындату жүйелері және оқу бөлмелері)
• Оқу материалдары (мысалы, оқулықтар, зертханалық жабдықтар, оқу материалдары мен компьютерлер)
• Адами ресурстар (мысалы, мұғалімдер мен мұғалімдердің көмекшілері).

Бакудегі (Әзірбайжан), Хорватиядағы, Грузиядағы және Қазақстандағы мектеп директорлары физикалық инфрақұрылымның жетіспеуі немесе жеткіліксіздігі оқуға кедергі келтіретіні туралы жиі хабарлаған.

Украинада мектеп директорлары оқу материалдарының болмауы оқуға кедергі келтіретінін жиі хабарлады.

Адами ресурстарға келетін болсақ, ШЕОА елдері арасында шамалы айырмашылықтар бар және алаңдаушылықтың жалпы деңгейі ЭЫДҰ-ның орташа деңгейіне ұқсас. Бұл тұжырым сертификатталған мұғалімдер мен дәрежесі бар мұғалімдердің салыстырмалы түрде жоғары деңгейін көрсететін басқа PISA мәліметтеріне сәйкес келеді.

Оқу уақыты мен академиялық үлгерім арасындағы байланыс күрделі. ШЕОА елдерінде мектептерде оқуға жұмсалатын жалпы орташа уақыт ЭЫДҰ бойынша орташа көрсеткіштен шамамен 2 сағатқа төмен, бұл аптасына 27,5 сағатты құрайды. Пәндік деңгейде ең үлкен айырмашылық шет тілі сабақтарында байқалады (ЭЫДҰ бойынша орташа көрсеткішпен салыстырғанда аптасына 0,7 сағатқа аз немесе 24% - ға аз).

Өңірлік айырмашылықтар шет тілі сабақтарында да ең үлкен болды: Болгарияда Қазақстандағы 2,2 сағатқа қарағанда аптасына орта есеппен 4,2 сағат бөлінді.

Кәдімгі мектеп сағаттарында оқуға аз уақыт бірнеше факторларға байланысты болуы мүмкін. Инфрақұрылымның жеткіліксіздігі, әсіресе халық тығыз орналасқан аудандарда, кейбір ШЕОА елдерін көп ауысымды мектептерді жиі қолдануға шақырады, онда студенттердің жеке топтары бір ғимаратта бір күнде әр түрлі уақытта мектепке барады.

Хорватияда мектептердің шамамен 35% - ы кем дегенде екі ауысымда жұмыс істейді. 2018 жылы Қазақстандағы студенттердің 6% - дан астамы үш ауысымды мектептерге барған.

Кейбір елдерде міндетті оқытудың ұзақтығы салыстырмалы түрде төмен деңгейде белгіленген. Мысалы, Молдова мен Украинада орта мектептің төменгі сыныптарының ұзақтығы — 45 минут, ал мектеп жылының ұзақтығы-шамамен 35 апта. Бұл елдердегі студенттер ЭЫДҰ бойынша орташа деңгейден жылына 100 сағаттан астам оқу алады.

Сыныптан тыс сабақтарға қатысты, ШЕОА елдерінде оқушылардың 68% ЭЫДҰ елдеріндегі оқушылардың 46% - бен салыстырғанда, оқыту тілінде қосымша сабақтар ұсынатын мектептерге барады.

Мектеп кезінде жеткілікті оқу уақытын қамтамасыз ету оқушылардың оқуын қолдау және мүмкіндіктер теңдігі үшін өте маңызды. Елдер мектептегі оқудың бірнеше аспектілерін ескере отырып, әдеттегі мектеп сағаттарында оқу уақытын өзгерте алады, соның ішінде:

• Міндетті оқу тиіс жылдар саны
• Оқу жылының ұзақтығы
• Оқу аптасының ұзақтығы
• Оқу күнінің ұзақтығы, сабақ сағаттары және әртүрлі пәндерді оқуға бөлінетін уақыт

ШЕОА елдерінде мектеп сағаттарында оқу уақытын көбейту қажеттілігі өте маңызды, өйткені қазіргі төмен деңгейлер мектептен тыс оқу уақытын біркелкі бөлуге ықпал етуі мүмкін. 

Қазақстан оқу сағаттары үй-жайларды бірлесіп пайдалану қажеттілігімен шектелмеуі үшін көп ауысымды мектептер санын қысқартуға тырысуда. Сол сияқты Дүниежүзілік банк қаржыландыратын Хорватиядағы жоба жаңа мектептер салуға және көп ауысымды мектептер санын азайтуға бағытталған.

Оқушылардың сабаққа қатыспауы әдетте мектепте себепсіз болмауы деп түсініледі.

ШЕОА елдеріндегі оқушылар ЭЫДҰ елдеріндегі оқушыларға қарағанда сабақтарды жиі өткізеді. 2018 жылы ШЕОА елдерінен келген студенттердің 60% - ы ЭЫДҰ-ның орташа деңгейімен (33%) салыстырғанда сабақты өткізіп жібергендерін хабарлады. Грузияда 80% қатыспағанын көрсетті, бұл PISA - ға қатысқан барлық елдердің ішіндегі ең жоғары көрсеткіш (Кореяда ең төменгі көрсеткіш-3%). Өңірдегі ең жоғары көрсеткіштері бар Хорватияда ЭЫДҰ орташа көрсеткішінен төмен болды.

Деректер жинау және талдау құралдарын құру оқушылардың сабаққа қатыспауын анықтауға және сабаққа қатыспау үрдістерін түсінуге көмектеседі.

Грузия тиісті деректерді жинауда үлкен прогреске қол жеткізген және өз деректерінің қол жетімділігін арттыру процесінде тұрған елдің мысалы болып табылады. 2012 жылы Грузияның Білім, ғылым, мәдениет және спорт министрлігі (MoESCS) білім беруді басқарудың ұлттық ақпараттық жүйесін (EMIS) әзірледі. Грузияның EMIS білім туралы барлық мәліметтерді, соның ішінде оқушылардың сабаққа қатысуын қамтиды және мектептер e-School деп аталатын ішкі портал арқылы EMIS-ке үнемі жаңа мәліметтер енгізеді.

Зерттеулер көрсеткендей, мұғалімдер оқушылардың үлгеріміне әсер ететін маңызды факторлардың бірі болып табылады. Оқыту білім беру жүйесінің маңызды аспектілерінің бірі болып табылады және оқушылардың оқуына айтарлықтай әсер етуі мүмкін. ШЕОА өңірінде мұғалім кәсібіне бірнеше факторлар әсер етеді, оның ішінде мұғалімдердің салыстырмалы түрде жасы және халықаралық стандарттармен салыстырғанда жалақының төмендігі.

ШЕОА өңірінде мұғалімдер әлі күнге дейін дәстүрлі педагогикаға сүйенеді, мысалы, студенттерге дәріс оқып, ақпаратты есте сақтауды сұрайды. Зерттеулер көрсеткендей, дәстүрлі әдістер кейбір маңызды дағдылар мен құзыреттерді дамытуға жарамайды. Атап айтқанда, халықаралық зерттеулер белсенді, оқушыға бағытталған тәсілдер оқушыларға 21 ғасыр деп аталатын шығармашылық, сыни ойлау, проблемаларды бірлесіп шешу және қарым-қатынас сияқты құзіреттіліктерді дамытуға жақсы көмектеседі деп болжайды.

ШЕОА өңірінде жиі кездесетін мұғалімдердің кейбір мінез-құлқы оқушылардың білім алуына кедергі келтіруі мүмкін. PISA 2018 мектеп директорларынан оқушылардың өз мектептерінде оқуына қандай дәрежеде кедергі келтіретіні туралы хабарлауды сұрады:

• Мектеп қызметкерлері өзгерістерге қарсы тұрады
• Мұғалімдердің сабаққа қатыспауы
• Мұғалімдер оқушылардың жеке қажеттіліктерін қанағаттандырмайды
• Мұғалімдер сабаққа нашар дайындалған

Қазақстан PISA-ға қатысушы барлық елдер арасында осындай алаңдаушылықтың ең жоғары көрсеткіштері туралы хабарлады - оқушылардың 40%-ы мектептерге барады, онда директор мұғалімдердің жұмыстан кетуіне байланысты оқыту өте қиын деп санайды (ЭЫДҰ бойынша орташа есеппен 3%), ал 44% - ы сабаққа нашар дайындалған мұғалімдер бар мектептерге барады (ЭЫДҰ бойынша орташа есеппен 2%). Бұл нәтижелерді қазақстандық кең ауқымды мектеп желісінде мұғалімдерді тиімді бөлудің күрделілігімен және жүйеде сапаны бақылаудың болмауымен

ішінара түсіндіруге болады

Мұғалімдердің стандарттары оқытудың қажетті әдістерін анықтауға көмектеседі. Стандарттар-бұл мұғалімдердің саясаты мен тәжірибесін үйлестірудің тиімді әдісі. Мұғалімдердің стандарттары мұғалімдердің не білуі және не істей алатындығын, соның ішінде оқу үлгерімінің қажетті деңгейін сипаттайды.

ШЕОА-ның кейбір елдері мамандықты басқаруға көмектесетін ұлттық стандарттар жасады. Жалпы алғанда, бұл стандарттар негізгі педагогикалық білім мен дағдыларды оң көрсетеді және дараланған және бейімделгіш оқыту сияқты маңызды тәжірибелерді бөліп көрсетеді.

Әзірбайжан мен Хорватияда қазіргі заманғы оқыту стандарттары жоқ. Беларусь мұғалімдер көрсетуі керек білім мен құзыреттілікке қатысты нақты үміттерден гөрі лауазымдық нұсқауларға ұқсас кәсіби сипаттамаларға сүйенеді. Осы елдердегі мұғалімдерге арналған заманауи көп өлшемді стандарттарды әзірлеу жақсы оқытудың не екенін және мұғалімнің сыныпта қандай әдістерді қолдану керектігін жалпы түсінуге көмектеседі.

Кәсіби мінез-құлық кодекстері мұғалімдердің стандарттарын толықтыра алады. Көптеген елдер мұғалімдердің стандарттарын толықтыратын мұғалімдердің кәсіби мінез-құлық кодексін жасады. Мінез-құлық кодекстері бұл күтулердің күнделікті тәжірибеде нені білдіретінін түсінуге көмектеседі, сонымен қатар мұғалімдердің адалдығы мен адамгершілігіне деген үміттерді орнатады.  

Мысалы, Шотландияда мұғалімдердің мінез-құлық кодексі мұғалімдерден студенттерге рөлдік модельдер беруді және арамдық әрекеттерге қатыспауды талап етеді. Мұндай ұсыныстар мұғалімдердің мамандықтың негізгі құндылықтары туралы және күтпеген жағдайларда өзін қалай ұстау керектігі туралы хабардар болуына көмектеседі.

ШЕОА елдеріндегі мұғалімдер ЭЫДҰ елдеріндегі мұғалімдер сияқты сертификат пен магистр дәрежесін алу мүмкіндігіне ие.

ШЕОА өңірінде орта есеппен мұғалімдердің 49% - ы магистр дәрежесіне ие, бұл ЭЫДҰ-ның орташа деңгейіне ұқсас, бірақ елдер арасында үлкен айырмашылықтар бар. Болгария, Хорватия және Украинадағы мұғалімдердің 70% - дан астамы магистр дәрежесіне ие, тек 2% - Беларуссияда, 16% - Түркияда және 20% - Молдовада.

ШЕОА елдері ITE құндылығы мен сапасына әсер етуі мүмкін мәселелерді шешуі керек, сондықтан мұғалімнің белгілі бір біліктілігінің болуы жақсы оқытудың дәлелі бола алады. Елдер қарастыра алатын бірнеше тәсіл бар болғанымен, екі маңызды реформа - ITE бағдарламаларына студенттерді қабылдауды күшейту және бағдарламалардың сапасын арттыру.

Өңірдің кейбір елдері ITE бағдарламаларына түсетін студенттердің сапасын арттыру бойынша қадамдар жасауда. Мысалы, 2020 жылы Қазақстан ITE бағдарламалары үшін ұлттық түсу емтихандарында талап етілетін ең төменгі балды 10 баллға (ықтимал 100-ден) арттырды, бұл жалпы жоғары білім алуға қажетті ең төменгі балдан 20 баллға жоғары. Дегенмен, Қазақстандағы мұғалімдердің құрамы өңірдегі кейбір елдермен салыстырғанда жас екенін атап өткен жөн. Осылайша, ITE-ге қабылдау стандарттарын арттыру арқылы мұғалімдердің жетіспеушілігі қаупі азаяды және одан көп пайда алуға болады.

ITE сапа кепілдігі

ЮНИСЕФ пен ЭЫДҰ саясатының шолуларының нәтижелері ШЕОА елдеріндегі бұл бағдарламалар көбінесе фрагментациямен сипатталатынын көрсетеді. Кейбір елдерде үлкен аумақта сирек кездесетін халқы бар сапа кепілдігінің әлсіздігі ITE жеткізушілерінің көп болуына әкелді, олардың әрқайсысы әртүрлі сапа деңгейіне ие.

Қазақстанда, мысалы, ITE 86 университетте және 277 педагогикалық колледжде ұсынылады Румынияның 83 университетінің көпшілігі ITE-нің белгілі бір түрлерін ұсынады. Әр түрлі ұсыныстардың сапасын қамтамасыз етуге байланысты мәселелерді шешу үшін ШЕОА-ның бірнеше елі процестің бірнеше кезеңдерінде сапаны қамтамасыз ету тетіктерін енгізді.

Екі маңызды кезеңге бағдарламаны аккредиттеу және сертификаттау емтихандары кіреді.

Бағдарламаларды аккредиттеу-оқытушылардың стандарттарымен келісілген аккредиттеудің қатаң процестері ITE жеткізушілеріне өздерінің оқу бағдарламаларын құру үшін ортақ есептеу нүктесін береді. Қазақстанда он жеке ұйым ITE бағдарламаларын аккредиттейді. Түркияда білім беру факультеттерінің бағдарламаларын бағалау және аккредиттеу қауымдастығы ITE үшін сыртқы аккредиттеу органы ретінде әрекет етеді және аккредиттеу талаптарын белгілейді.

Сертификаттау емтихандары. Мұғалімдердің ұлттық стандарттарын дұрыс әзірлеу және үйлестіру арқылы сертификаттау емтихандары мұғалімдердің кандидаттары қай жерде оқығанына қарамастан, тиімді мұғалім болу үшін қажетті білім мен құзыреттілікке ие болатындығын маңызды сыртқы тексеру ретінде әрекет ете алады. Қазіргі уақытта ШЕОА-ның төрт елі ғана осындай емтихандарды өткізеді, дегенмен қазақстан оларды 2021 жылы енгізуді жоспарлап отыр.

ШЕОА елдері мұғалімдердің сапасын неғұрлым сенімді бағалауға ықпал ету үшін бірнеше саясат нұсқаларын қарастыра алады. Біріншіден, бағалау процесі және онымен байланысты құралдар неғұрлым тұтас көзқарасты күшейтуі керек. 

Қазақстан сияқты өңірдің көптеген елдері сынып бақылауларын сертификаттау процесінде міндетті түрде жасады, өйткені олар мұғалімдерді бағалау үшін халықаралық деңгейде қолданылатын ең сенімді құралдардың бірі болып табылады. Алайда, ЮНИСЕФ пен ЭЫДҰ мұғалімдер өздерінің үлгерімдері мен жақсарту тәсілдері туралы үнемі біліп отыруы үшін мұндай бақылауларды үнемі жүргізуді ұсынады.

Мысалы, Болгарияда мектеп жанындағы педагогикалық кеңес аттестаттаудың тұрақты процесінде маңызды рөл атқарады.

Білім беру жүйелері мұғалімдерге жалпы жүйелік мақсаттар мен үміттерге сәйкес өз дағдыларын жаңартып отыруға көмектесуі керек. PISA 2018 нәтижелері ШЕОА елдеріндегі мұғалімдер орта есеппен халықаралық стандарттармен салыстырғанда кәсіби дамуға неғұрлым төмен қарқынмен қатысатынын көрсетеді. Болгария мен Хорватиядағы мұғалімдер ғана ЭЫДҰ бойынша орташа көрсеткішпен салыстырмалы жылдамдықпен кәсіби дамуға қатысты.

ШЕОА елдері кәсіби дамуды қол жетімді ету үшін бірқатар шаралар қабылдауда:

• Мысалы, Болгария мұғалімдерге кәсіби дамуға қатысуға көмектесу үшін мектептерге мемлекеттік қаржыландыруды тікелей ұсынады (алдағы шолу).

• 2017-2023 жылдарға арналған мұғалімдер стратегиясы аясында Түркия кәсіби даму мүмкіндіктеріне қол жеткізуді жеңілдету үшін бүкіл ел бойынша жаңа мұғалімдер академияларын құруда.

Технология сонымен қатар кәсіби дамуға қол жетімділікті арттырудың пайдалы құралы бола алады. COVID-19 пандемиясына жауап ретінде Болгариядағы бірқатар кәсіби даму провайдерлері қазір цифрлық оқытуды ұсынады.

ЭЫДҰ-ның көптеген елдері кәсіби дамудың сапасын қамтамасыз ету үшін пайдаланатын маңызды әдістердің бірі оқыту провайдерлері үшін қатаң аккредиттеу рәсімдерін белгілеу болып табылады. Бұл рәсімдер оқытуды мұғалімдердің стандарттарында көрсетілген нақты білім мен дағдылармен байланыстыруға көмектеседі және мемлекеттік емес провайдерлердің ұсыныстарын үйлестіруге көмектеседі.

ШЕОА-ның көптеген елдері аккредиттеу стандарттары мен процестерін жасады.

• Түркия кәсіби дамуға қол жетімділікті жақсарту үшін бірнеше педагогикалық академияларды ашуды жоспарлап отыр; үкімет сонымен қатар осы жаңа академиялардың сапасына кепілдік беру үшін аккредиттеу стандарттарын жасайды.

• Грузияда жақында елдегі Мұғалімдердің кәсіби дамуын бақылау үшін жастардың кәсіби даму орталығы құрылды. Оқыту мүмкіндіктерін аккредиттеуден басқа. Орталық Грузияның бастауыш білім беру жобасы (G-PRIED) сияқты кәсіби дамудың сапасын жақсартуға көп күш жұмсады, ол 20 000-ға жуық мұғалімге заманауи педагогикалық әдістерді қолдануға үйретті.

Қорытынды.

Шығыс Еуропа мен Орталық Азия елдері азаматтық қатысуды нығайтуға және барлығының әл-ауқатын арттыруға нақты ұмтылады. Жоғары білікті және білімді халық осы мақсаттарға жету үшін өте маңызды, бұл жоғары сапалы және әділ білім беру жүйелерін құру мен қолдауды аймақтық даму күш-жігерінің маңызды бөлігі етеді.

PISA нәтижелері өңірдегі оқу нәтижелері жақсарғанын көрсетеді, бірақ бұл жақсарту әділ болған жоқ. Өңір елдері әлемдегі ең жақсы студенттерді шығарып жатқанда, көптеген студенттер артта қалады.

^[1] https://www.oecd.org/countries/kazakhstan/education-in-eastern-europe-and-central-asia-ebeeb179-en.htm

^[2] белгілі бір елдің немесе өңірдің қоғамының зерттелген белгілері бойынша стратификация дәрежесінің статистикалық көрсеткіші.

^[3] (PISA) - бұл оқушылардың оқуын бағалайтын және бүкіл әлемдегі оқушылар мен мектептердің сипаттамалары туралы ақпарат жинайтын зерттеу.