ЭЫДҰ-ның COVID-19 пандемиясы кезінде қауіпсіз халықаралық ұтқырлық жөніндегі бастамасы [1]

Ол қауіпсіз саяхат жоспарын және біліммен алмасу үшін уақытша халықаралық салааралық форумды қамтиды.

ЭЫДҰ министрлері Парижде ЭЫДҰ-ның жыл сайынғы министрлік жиналысында COVID‑19 пандемиясы кезінде қауіпсіз халықаралық сапарларды жылжыту туралы жаңа бастаманы мақұлдады. 

Бастама қауіпсіз саяхат жоспарын және біліммен алмасу үшін уақытша халықаралық салааралық форумды қамтиды. Форум үкіметтер мен мүдделі тараптарға нақты уақыт режимінде сапарларды жеңілдететін жоспарлар мен тәсілдер туралы ақпаратпен алмасуға мүмкіндік береді. Жоспар қайта ашылуына байланысты сапарларда сенімділікті, қауіпсіздікті сезінуге ықпал етеді. Ол қолданыстағы бастамаларға негізделген және саяхат режимдерінің арасындағы үйлесімділікті арттыруға бағытталған. Ол елдермен ерікті түрде жүзеге асырылатын болады.

2021 жылғы мамырда шолуды жариялау кезінде ЭЫДҰ елдеріндегі адамдардың көпшілігі вакцинацияланбаған еді, ал дамып жатқан елдерде жағдай одан да нашар болатын. ЭЫДҰ-ның бірнеше елі пандемияның үшінші толқынының ортасында болды, қарқынды терапия бөлімшелері толық режимде жұмыс істеді және күн сайын мыңдаған адамдар қайтыс болып жатты. Ең төменгі инвазивті емес фармацевтикалық араласулар вирустың таралуын бақылай алмады және көптеген елдер күнделікті әрекеттерді шектеуге көшті. Бұл тұрғыда елдер трансшекаралық сапарларды шектеу бойынша қосымша шараларды қабылдады.

Халықаралық ұтқырлықты шектеудің адами және экономикалық шығындары айтарлықтай. Әлемдік экономиканың өзара байланысты сипатын ескере отырып, саяхат пен туризмді тоқтату тұтастай алғанда экономикаға теріс әсерін тигізеді. ЭЫДҰ бағалауы бойынша ішкі экономикада құрылатын туризмнің қосылған құнының үштен бірінен астамы жанама әсер болып табылады.

Халықаралық ұтқырлықты шектеудің экономикалық шығындары

Халықаралық сапарларға шектеулер белгілі бір салалар үшін жойқын салдарымен халықаралық саяхатшылардың бұрын-соңды болмаған қысқаруына алып келді:

Халықаралық тасымалдауды қамтамасыз ететін салалар күрт құлдырауды сезінді: 

• жолаушы-километрмен саладан түсетін түсіммен өлшенетін халықаралық авиажолаушылар тасымалдары 2020 жылғы сәуірден бастап өткен жылмен салыстырғанда 90%-ға немесе одан да көп есе төмендеді; 
• круиз индустриясы пандемияға дейін күтілген 32 миллион жолаушымен салыстырғанда 2020 жылы 25 миллион жолаушыны жоғалтты. 
• 2020 жылы Еуропадағы халықаралық теміржол жолаушылар санының төмендеуі шамамен 90% құрады.

Саяхат пен туризмді тоқтату осы секторлардың өзара байланысты сипатын ескере отырып, жағымсыз макроэкономикалық әсерін тигізуде. Греция, Исландия, Португалия, Мексика және Испанияны қоса алғанда, ЭЫДҰ-ның ең үлкен қауіп-қатер төнген елдері 2020 жылы ЖІӨ-нің ең көп құлдырауын бастан кешірген елдер қатарына жатады. 

Шынында да, саяхат және туризм секторының дағдарысқа дейінгі көлемі пандемияға ең осал секторлардың кез-келгеніне әсер еткеннен гөрі ЖІӨ өсуіндегі айырмашылықтарды жақсы көрсетеді. Регрессиялық талдау сонымен қатар саяхат және туризм секторына ЖІӨ-нің 10 пайыздық тармағына әсер етудің артуы оқшаулау шаралары сияқты басқа факторларды ескергеннен кейін ЖІӨ-ге әсерді 2020 жылы шамамен 3 пайыздық тармаққа арттырды деп болжайды.

Демек, ағымдағы жағдайдың дамып келе жатқанына қарамастан, ол халықаралық сапарларға қойылған шектеулерді жеңілдету үшін қолайлы емес, болашақты жақсы дайындалған кезде және барлық қажетті жүйелер жұмыс істеп тұрған кезде жоспарлау керек. Саяхатшылар вакциналар мен тесттердің қоспасына сенім артады. Алайда, егер сапарға қатысты саясаттың халықаралық негізі болмаса, адамдар вакцина шыққан елдің шекарасын және / немесе баратын жердің шекарасын кесіп өткен кезде ұсынылуы керек вакцинацияның әртүрлі дәлелдері немесе тест нәтижелерін қоса алғанда, нәтижесі бір-біріне сәйкес келмейтін ұлттық және өңірлік ережелердің араласуына алып келеді. Бұл саяхатшыларды, көлік және туристік компанияларды шатастырады және оларды басқарудың белгісіздігі мен қиындықтарына байланысты саяхат пен туризмге кедергі келтіреді.

ЭЫДҰ бастамасы осы мәселелерді шешуге көмектесуге және халықаралық сапарларға қатысты саясатта бірізділікке ықпал етуге бағытталған. Ол басқа халықаралық бастамаларды алмастыруға тырыспайды, керісінше, оларды жеделдетіп немесе оларды елдердің кең ауқымының қабылдауын қамтамасыз етуге көмектесіп, бастаманы қолдайды және толықтырады.

Процесс

Осы бастаманың алғашқы қадамы ретінде ЭЫДҰ Хатшылығы төрт анықтамалық құжатты дайындады:

• сапар шегуге қойылған шектеулердің экономикалық салдары туралы; 
• тестілеу хаттамалары; 
• деректермен алмасу және құпиялылық.
• кез-келген келісімді қабылдай алатын ықтимал нысандар. 

Елдермен, халықаралық ұйымдармен және басқа да мүдделі тараптармен екіжақты және көпжақты кездесулер мен кеңестер сериясы барысында осы құжаттарда көтерілген мәселелер талқыланды. 

Талқылау процесін жеделдету мақсатында «жоспардың» жобасы дайындалды. Бұл ретте, мүмкіндігінше қайталануын болдырмай және басқа форумдарда атқарылған жұмыстарға сүйене отырып, атап айтқанда, Халықаралық азаматтық авиация ұйымы (ИКАО), Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДСҰ) және ЕО, қолданыстағы механизмдер тікелей пайдаланылды.

2021 жылғы 5 ақпанда жоба ақпарат пен түсініктемелер үшін келесі комитеттерге және басқа органдарға ұсынылды:

• Цифрлық экономика саясаты
• Денсаулық Сақтау Комитеті
• Реттеушілік саясат комитеті
• Туризм комитеті
• Сауда комитеті
• Көлікті басқару жөніндегі кеңес (ITF)
• Көлікті зерттеу комитеті (ITF)
• Көші-қон жөніндегі жұмыс тобы.

Комитеттермен жүргізілген консультациялардан басқа, делегацияларға ұлттық деңгейдегі ұстанымдарды үйлестіруге және ЭЫДҰ-мен жалпы мемлекеттік өзара іс-қимылға жауапты ұлттық байланыс пунктін тағайындау ұсынылды. Елдермен берілген жауаптар DELSA / HEA (2021) 2 / REV2 қамтылды (COVID-19 пандемиясы кезіндегі қауіпсіз халықаралық сапарлар тұжырымдамасы: комитеттердің түсініктемелері).

Әзірлемелер

Пандемия тез дамып келеді және эпидемиологиялық жағдайда да, Бағдарламаның кейбір аспектілеріне түзетулер енгізуді қажет ететін ұлттық және халықаралық жауап шараларында да бірқатар өзгерістерді бастан өткерді.

Вакцинация ЭЫДҰ-ның кейбір елдерінде, әсіресе Израильде тез өтті, онда ересек тұрғындардың жартысынан көбі кем дегенде бір вакцинаны қабылдады. Чили, Ұлыбритания және АҚШ Израильдің үлгісін ұстануда.  Бағалау бойынша, ЭЫДҰ-ның басқа да көптеген елдері осындай деңгейге жеткенге дейін бар болғаны екі-үш ай қалды.  

Вакциналардың өлім мен ауыр аурулардың алдын-алуда тиімді екендігі анық, қорғаныс деңгейінің бір вакцинадан екінші вакцинаға дейін өзгеруі мүмкін, бірақ нақты мәліметтер базасының дамуы әлі де жалғасуда екеніне қарамастан, олардың аурудың жеңіл түрлерін болдырмайтындығы және қоғамда инфекцияның таралуын төмендетуде тиімді болатындығы туралы дәлелдер көбейіп келеді, Вакцинация сапарлармен байланысты негізгі қауіптерді де, ел халқының қауіп-қатері мен қалауын қабылдауды да өзгертеді. Бұл жаңартылған жобада көрініс тапты.

COVID ‑19 пандемиясы кезінде қауіпсіз халықаралық сапарлардың жоспары

Жалпы ұсынымдар

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) және Халықаралық азаматтық авиация ұйымының (ИКАО) ұсынымдарымен келісілген, саяхатшыларға арналған мынадай ұсынымдар, оның ішінде вакцинация алған саяхатшылар үшін де қолданылады:

1. Расталған, ықтимал және болжамды (байланыс) жағдайларды қоса алғанда, ауырған кезде саяхаттауға болмайды;

2. Қолдар мен тыныс алу гигиенасы ережелерін сақтау;

3.  Ауыз бен мұрынды тиісінше жабатын  (тиісті ерекшеліктермен) хирургиялық бетперде немесе сүзгі респираторын кию керек;

4. Аурудың таралу қаупін азайту үшін мүмкіндігінше физикалық қашықтықтан алыс болыңыз; 

5. Порт немесе тасымалдаушы қызметкерлерінің нұсқауларын орындаңыз.

Қағидаттар

Жүйенің негізінде келесі қағидаттар бар:

I.Салыстырмалы түрдегі тәуекелге негізделген тәсіл:  Хаттама ұлттық билік қолайлы деп есептеген және Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) талаптарына сәйкес келетін тәуекелдің әсерін қалдық деңгейге дейін төмендетуге бағытталуы тиіс. 

II. Эпидемиологиялық жағдайды есепке алу: халықаралық сапарларға қойылатын шектеулер шыққан және тағайындалған елдегі эпидемиологиялық жағдайға сәйкес келуі керек.

III. Саяхатшыларға тең көзқарас:  барлық саяхатшыларға эпидемиологиялық жағдай туралы алдыңғы тармақты ескере отырып, бірдей және әділ қарау керек. Қауіпсіз сапарға вакцинация немесе сауығуының дәлелдерін ұсыну (егер ұлттық саясат рұқсат етсе) немесе саяхатшының жұқпалы емес екенін көрсететін тесттерді ұсыну қажет.

IV. Карантин режимін тиісінше қолдану: Жоспар карантин режимін тиісінше қолдануды қамтамасыз етуге бағытталған. Эпидемиологиялық қаупі аз жағдайларда тестілеуді, оң жағдайларды геномдық ретке келтіруді пайдалану және байланыста болған адамдарды қадағалау үшін деректерді тиісінше жинау саяхатшылар арасында аурудың таралу деңгейі және алаңдаушылық тудыратын жаңа штамдардың пайда болуы туралы тиісті ақпаратты ұсынуға мүмкіндік береді. Карантин режимі диагностикалық тесттер нәтижелерінің негізінде оқшаулауды мерзімінен бұрын тоқтату мүмкіндігімен жоғары эпидемиологиялық қауіп жағдайларына қолданылатын құрал болар еді. Адамдар вакцинацияланған және ұлттық саясат вакцинация дәрежесін нақты есепке алған жағдайда, халықтың сапар саясаты аясында карантиннің қажет болмауы мүмкін.

V. Ұлттық тексеру жүйесіне сүйену: Жүйеге қатысушы елдер ДДҰ, ИКАО және ЕО-дағы халықаралық жүйелердің ағымдағы талқылауларын ескере отырып, тиісті субұлттық юрисдикциялардағы басқа қатысушы елдердің ұлттық органдарымен мақұлданған вакцина сертификаттарын, сауығу және сынақ нәтижелері туралы сертификаттарды мойындайтын болады.

VI. Қарапайымдылық және қолданыстағы жүйелерге тәуелділік: Процестердің күрделілігі және жиналатын және берілетін ақпараттың көлемі барынша азайтылуы тиіс. Жүйе тек қатаң қажетті деректерді жинауға (деректерді азайту және құпиялылық) және қолданыстағы деректерді қорғау ережелеріне сәйкес ақпаратпен алмасу үшін қолданыстағы құралдар мен жүйелерді барынша пайдалануға негізделуі керек.

VII. Үйлесімділік, қауіпсіздік және деректердің құпиялылығы:  Жүйенің үйлесімді болуы және жалпы номенклатураға және ақпарат беру форматына негізделуі тиіс (келісуге жатады). Жүйе сондай-ақ «деректердің құпиялылығы» қағидатын сақтауы тиіс, соған сәйкес кез келген немесе барлық жиналатын деректердің құрамы, жинау режимі, жинау мақсаты және сақтау ұзақтығы деректер субъектісіне басынан бастап түсінікті болады.

VIII. Басқа халықаралық келісімдерді мойындау: елдер ЕО сияқты бірыңғай ұлттықтан жоғары топқа кіретін жағдайларда, жоспарда ештеңе осы топқа кіретін елдер ішіндегі сапарларға қатысты осы органда жасалған келісімдерді алмастырушы ретінде қарастырылмауы тиіс. Атап айтқанда, ЕО-ға мүше мемлекеттер адамдардың еркін жүріп-тұруын ұстанатынын және 2021 жылғы 1 ақпандағы 2021/119 кеңестің (ЕО) 2020/147 ұсынысына өзгерістер енгізу туралы ұсынымының ЕО аясында қолданылатынын мойындайды.

IX. Ұлттық заңнаманың басымдығы: жоба саясаттың басшылыққа алатын қағидаттарын қамтиды және заңды құжат болып табылмайды.

[1] https://www.oecd.org/coronavirus/policy-responses/oecd-initiative-for-safe-international-mobility-during-the-covid-19-pandemic-including-blueprint-d0594162/