Қазақстандағы биржалық нарық «Тауар биржалары туралы» Қазақстан Республикасы Заңының қабылдануымен 2009 жылдан бастап дами бастады. Соңғы жылдары Қазақстанда биржалық сауда саласында бірқатар реформалар жүргізілді. Қолданыстағы нормаларға сәйкес уәкілетті орган Биржалық сауданың үлгілік ережелерін әзірлейді. Өз кезегінде, тауар биржалары көрсетілген Үлгілік қағидалар негізінде тауар биржасының мүшелерін аккредиттеу шарттары мен тәртібін, биржалық сауда-саттықты өткізу тәртібін, сауда-саттықты тоқтата тұру және қайта бастау шарттары мен тәртібін, дауларды шешу тетіктерін белгілейтін өз қағидаларын әзірлейді.
Соңғы он жыл ішінде елдегі биржалық мәмілелер саны 50 есе өсті. Осы кезеңде биржалық мәмілелер көлемі шамамен 30 есе өсті.
Бүгінгі таңда елімізде 18 тауар биржасы жұмыс істейді, олардың жасалған мәмілелер бойынша айналымы 2019 жылы 1 440,7 млрд.теңгені құрады. Алайда, тауар биржаларының осы санында соңғы екі жылда бірде-бір мәміле жасамаған немесе сатушылар мен сатып алушылардың белгілі бір тар шеңбері үшін сауда-саттық жүргізу мақсатында ашылған биржалар бар. Сондай-ақ, тұрғын үй-жайларда тіркелген биржалар, «пәтер» биржалары бар.
Осы кезеңде биржалық операциялардың құрылымы өсімдік тектес өнімдерге мәмілелерді қысқарту бағытында айтарлықтай өзгерді. Мәселен, егер 2009 жылы мәмілелердің басым бөлігі өсімдік тектес өнімдерге (бидай, зәйтүн, арпа, жүгері, күріш, қарақұмық, картоп) тиесілі болса, 2019 жылы тек қант (89%) және көмір (52%) бойынша өсім байқалды. Өсімдік тектес өнімдерге биржалық көрсеткіштердің төмендеуі тауарлардың осы тобын сату негізінен биржадан тыс нарық арқылы өтетіндігімен түсіндіріледі.
2016 жылдан бастап жарғылық капиталдың мөлшері екі есе артқанына қарамастан (алғаш рет 100 мың АЕК-ке дейін (277,8 млн. теңге), екінші рет 300 мың АЕК-ке дейін (833,4 млн.теңге), тауар биржалары жыл сайынғы амортизацияны және мүліктің жай-күйін ескермей, өзінің жарғылық капиталын ақша қаражатымен емес, жылжымалы және жылжымайтын мүлікпен толықтыруды жалғастыруда, бұл тауар биржаларына сенімсіздік тудырады.
Карантин басталғаннан бері тауар биржаларының жартысы ғана іскерлік белсенділік танытты.
Осылайша, Қазақстанда тауар биржалары нарығын дамыту жеткіліксіз деңгейде қалып отыр. Тауар биржалары адалдығының, ашықтығының және сенімділігінің төмен деңгейі, тауар биржаларының заңнама талаптарын сақтамауы бәсекелестік пен инвестициялық ахуалға теріс әсер етеді.
Тауар биржалары саласында бизнес жүргізу ережелерін жақсартуға және оңайлатуға бағытталған реформалар шағын және орта кәсіпкерлерді қорғау, тіпті олардың жалпы өмір сүруі үшін аса маңызды болып отыр.
