Экономикалық дамуының өзекті мәселелері
23.02.2021
20 ақпанда Экономикалық зерттеулер институтының (ERI) алаңында Сенат жанындағы Жас сарапшылар клубының өкілдері мен Ұлттық экономика министрі Әсет Ерғалиев арасында пікірталас өтті.  «Қазақстанның экономикалық дамуының өзекті мәселелері» тақырыбындағы дискутеймент қазіргі экономиканың аса маңызды үрдістерін қозғады. Атап айтқанда, монетарлық және бюджеттік саясат, салық заңнамасы, экономиканы жаңғырту бағдарламалары, Экономикалық стратегия және Ұлттық даму жоспары мәселелері талқыланды. Сонымен қатар, жас сарапшылар стратегия әзірлеу бойынша өз ұсыныстарын айтты. Отырысты Ұлттық экономика министрі Әсет Ерғалиев бастады. Ол дағдарыстан кейінгі кезеңде іске асырылып жатқан басымдықтар мен міндеттерді белгілеп берді: «Біз соңғы жүз жылда экономика үшін мұндай күйзелісті көрген жоқпыз. Бұл ең үлкен дағдарыс. Алғаш рет экономика денсаулық сақтау секторынан осындай күйзелісті бастан кешуде. Макроэкономиктер үшін де, басқа сарапшылар үшін де бұл қиын кезең болды, бұл жағдайда әлеуметтік-экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталған қажетті шешімдерді әзірлеу және сонымен бірге елдің дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін шаралар қажет болды». Министрдің айтуынша, қазіргі уақытта Үкімет пандемия салдарымен күресуге бағытталған шараларды жүзеге асыруда, сондай-ақ орта мерзімді және ұзақ мерзімді экономикалық жобаларды әзірлеуде. Алғашқысы жинақталған ресурстарды қолдауға және болашақ өсу үшін платформа құруға арналған. Оларға «Нұрлы жол» (жол инфрақұрылымын дамыту бағдарламасы), «Нұрлы жер» (құрылыс) бағдарламалары жатады. Екіншісі Елдің 2025 жылға дейінгі ұлттық даму жоспарында көрсетілген. «Өткен жылы рекордтық 15,3 млн.шаршы метр пайдалануға берілді. Бұл еліміздің тәуелсіздік жылдарындағы рекордтық көлем» - деп атап өтті Ерғалиев. Теріс экономикалық факторлардың бірі-өткен жылы мұнай нарығында пайда болған және «әртараптандырудың қосымша бөлігі болатын құрылымдық реформаларды, институционалдық реформаларды» жүргізу қажеттілігін анықтаған дағдарыс. Бірақ мұнда да, министрдің мәліметінше, үлкен жұмыс жүргізілуде. Президент жанынан реформалар жөніндегі Жоғары Кеңес құрылды, оның соңғы отырысында кәсіпкерлерді қолдау жөніндегі кезекті шаралар топтамасы қабылданды. Сонымен қатар, ауқымды шаралар кешені Ел дамуының ұлттық жоспарын қамтиды. Алайда, сарапшылардың пікірінше, іске асырылып жатқан бастамаларды бюджет саясаты тұрғысынан қарау қажет. «Негізгі құрал – бұл трансферттер. Өткен жылы бізде Ұлттық қордан 4,8 млн.трансферт, биыл – 2,7 млн. кепілдендірілген және 1 трл. нысаналы трансферт болды. Бұл құрал мұнайдың төмен бағалары жағдайында бюджетті ұзақ мерзімді және орта мерзімді теңгерімдеуге мүмкіндік бермейді. Неліктен? Себебі жыл сайын орнатылатын параметрлер бұзылады. Президенттің тапсырмасы тек нысаналы трансферттерді жасау болды – айталық, тек инфрақұрылым мен әлеуметтік шығыстарға бағыттау»,- деп мәлімдеді «Атамекен» ҚР ҰКП атқарушы хатшысы Асқар Қысықов. Сарапшы Ұлттық қор қаражатын толықтыруға, бюджет тапшылығын реттеуге ықпал ететін бюджеттік ережелерді қолдану бойынша ұсыныс айтты. Бюджет саясатының жаңа тұжырымдамасы да бюджеттік жоспарлау мәселелерін қамтуға тиіс. «Келесі бес жыл бюджет үшін өте қиын болатынын мойындау керек. Мемлекеттің міндеті-шектеулі жағдайларда көптеген қоғамдық мүдделерді қанағаттандыру. Сәйкесінше, қағидаттың өзін өзгерту керек. Бізде бюджеттік лимиттер бар, шектеулер бар және басқарушылардың, мемлекеттік органдардың міндеті – нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік беретін интервенцияларды қалыптастыру» - деп атап өтті ҚР Президенті жанындағы Қазақстандық стратегиялық зерттеулер институты директорының орынбасары Сабина Садиева. Сарапшының пікірінше, стратегиялық жоспарлардың қолданыстағы жүйесі де, бюджеттік бағдарламалаудың жаңа форматы да толық көлемде жұмыс істемейді. Бүгінгі таңда мемлекеттік органдар қажетті қаражат бөлуге сұрау салатын схема жұмыс істейді. Бұл модель ескірген және онығ орнына ‘output budgeting’ келуі тиіс, бұл кезде Үкімет ықтимал шығындарды өз бетінше бағалайды және осыған сүйене отырып, мемлекеттік секторды қаржыландыру лимиттерін анықтайды. Зерттеу және консалтинг орталығының (CRC) серіктесі Қуаныш Жаиков Министрдің жедел және жүйелі сипаттағы міндеттері туралы сөзіне қайта орала отырып, мыналарды атап өтті: – «Бізде белгілі бір кезеңділікпен сауал туындайды: біз дамыған ел болуға тиіспіз, бізге институционалдық реформалар қажет. ( ... ) Жалпы дамыған ел болу үшін түсінікті шешімдер топтамасын іске асыру қажет. Сұрақ басқаша - неге бұл шешімдер топтамасын іске асыру мүмкін емес? (…. ) Экономикалық өсу болуы үшін ұлттық экономикадан тыс нәрселерді жасау керек. Бұл-заң үстемдігі, соттар, құқықтық тәртіп, Парламент». Жаиков елді дамыту мәселесі ең алдымен адами ресурстар саласын қозғайды деп санайды. Экономикадағы тарату күн тәртібі Ұлттық қордың, төмен мемлекеттік борыштың және басқа көрсеткіштердің арқасында мүмкін болады. Сәйкесінше, Үкімет негізгі экономикалық басымдықтарды қаржыландыруға қабілетті. Бұл ретте осы басымдықтарды жергілікті деңгейде іске асыруға назар аудару қажет. Сарапшының айтуынша, адами капитал – «бұл құндылықтар, ынталандыру және мінез-құлық нормалары туралы. Мұны нысаналы ету керек». Адамдарға жеке тәжірибе ұсыну керек. «Мысалы, салық саясаты: ҚҚС немесе ЖТС? ҚҚС - бұл дұрыс салық, ол жинақтауды ынталандырады, бірақ ЖТС азаматтық өзін-өзі тануды арттырады. Ақыр соңында, адамдар қанша салық төлейтінін түсіне бастайды және бұл салықтардың қалай жұмсалатыны туралы ақпарат сұрай алады (...) Орталық жоспарлау немесе жан басына шаққандағы қаржыландыруды ? Жан басына шаққандағы қаржыландыру адамдарды таңдау жасауға дағдыландырады, және, тиісінше, бәсекелестікті ынталандырады және т.б.», – деп түсіндірді CRC серіктесі, мемлекеттік инвестициялар жеке сектордың бірлескен қаржыландыруынсыз қалмауы керек екенін айта отырып. Risk Takers телеграм-арнасының негізін қалаушы, RadiusAdvisoryLab серіктесі Тимур Әбілқасымов өз таныстырылымында экономиканың келесі негізгі артықшылықтарын атап өтті: • Экономикалық өсу әлеуетін теңгерімді түрде арттыру • Банк секторын және тұтастай экономиканы мемлекет иелігінен алу • Кредит беру көлемінің ЖІӨ-ге қатынасының ұлғаюын бақылау KS Partners консалтингтік компаниясының директоры және негізін қалаушы Данияр Қуанышалиев министрдің назарын ҚР экономикасын монетизациялаудың өсуіне аударды. «Өсім нысаналы және кепілдендірілген трансферттер шеңберінде ҚР ҰҚ – дан берілген қаражаттың үлкен көлеміне, сондай-ақ Ұлттық банк жүзеге асыратын қаражаттың бақылаусыз эмиссиясына байланысты болды (оның мандатынан тыс, автокредиттер, ипотекалық қарыздар беру, ЕДБ-ны құтқару және т.б.) экономикада бар қаражаттың үлкен көлемін тудырды, алайда өз табиғаты бойынша өндірістің тиісті өсуімен қамтамасыз етілмеген, бұл, сайып келгенде, елдегі инфляцияға әсер етеді», - деп хабарлады сарапшы. Ол өндірілген өнімдер мен қызметтердің нақты пропорционалды өсуінсіз экономикадағы ақша қаражатының ұлғаюы тек бір нәрсеге – инфляцияның өсуіне әкелетініне сенімді. «Инфляция қарқындарының өсуі (банктерді - ред.ескерт.) базалық ставкаларды жоғарылатуға мәжбүрлейді, бұл өз кезегінде ҚР-дағы кредиттеудің құнына ықпал етеді. Нәтижесінде экономиканың артықшылықты салалары мен субъектілері субсидияланған мөлшерлемелер түрінде бәсекелестік артықшылыққа ие болады, ал экономиканың қалған субъектілері ЕДБ – де өсуіне байланысты кредиттерді аз алуға мәжбүр болады», - деп түйіндеді ол. Ұлттық экономика министрі Әсет Ерғалиев барлық ұсыныстарды тыңдап, нақты шараларды талқылау үшін экономистермен бірқатар қосымша кездесулер мен келіссөздер жоспарлады. Институт жаңалықтарынан хабардар болыңыз!
Қарау саны: 5936 |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
