ҚР-дағы көші-қон процестері
11.03.2021
2021 жылғы 10 наурызда «Экономика ғылымдарының өзекті мәселелері» тақырыбында VI Халықаралық ғылыми-практикалық online конференция өтті. Нақты және қаржы секторлары, есеп және аудит, менеджмент, маркетинг, сондай-ақ әлеуметтік даму және ақпараттық технологиялар саласындағы міндеттерді шешу шеңберінде экономиканы дамытудың өзекті мәселелерін талқылауға бағытталған іс-шараны Қазақ экономика, қаржы және халықаралық сауда университеті ұйымдастырды.
Ғылыми конференцияға «Пандемия жағдайында Қазақстан өңірлеріндегі көші-қон процестері» тақырыбындағы баяндамасымен «Экономикалық зерттеулер институты» АҚ Өңірлік зерттеулер орталығының сарапшылары Айтжан Мейрембаев пен Дина Бектілеева қатысты.
ЭЗИ экономистері карантин шаралары кезеңінде ҚР халқының көші-қон тәртібіне талдау жүргізді. Зерттеу деректеріне сәйкес Қазақстанда көші-қон үрдістері сақталуда, бұл ретте 2019 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда бұрын қалыптасқан процестердің (келудің немесе кетудің) қарқындылығы өзгерді.
|
Өңірдің атауы
|
2019
Қаңтар-маусым
|
2020
Қаңтар-маусым
|
Өсу қарқыны, %
|
Көші-қон түрі
|
|
Батыс
Қазақстан
|
-202
|
-742
|
367
|
Кету өсіп жатыр
|
|
Ақмола
|
-783
|
-1 886
|
241
|
|
Павлодар
|
-419
|
-606
|
145
|
|
Қостанай
|
-725
|
-1 010
|
139
|
|
Солтүстік Қазақстан
|
-937
|
-1 076
|
115
|
|
Шығыс Қазақстан
|
-3 106
|
-3 539
|
114
|
|
Қызылорда
|
-1 911
|
-1 946
|
102
|
|
Түркістан
|
-5 972
|
-5 417
|
91
|
Кету азайды
|
|
Жамбыл
|
-5 208
|
-4 461
|
86
|
|
Алматы
|
-8 577
|
-6 535
|
76
|
|
Қарағанды
|
-2 881
|
-2 031
|
70
|
|
Атырау
|
-717
|
-443
|
62
|
|
Маңғыстау
|
556
|
299
|
54
|
|
Ақтөбе
|
-582
|
-44
|
8
|
|
Нұр-Сұлтан
қ.
|
14 104
|
10 913
|
77
|
Келу азайды
|
|
Шымкент қ.
|
3 710
|
2 142
|
58
|
|
Алматы қ.
|
13 650
|
16 382
|
120
|
Келу өсіп жатыр
|
|
Сарапшылар келтірген кестеден барлық өңірлерде халықтың көшіп кетуі сақталып отырғанын көруге болады, алайда 2020 жылы көшіп кету 7 өңірде: Батыс Қазақстан, Ақмола, Павлодар, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Қызылорда облыстарында артты. Қалған өңірлерде халықтың кетуі азайды. Нұр-Сұлтан және Шымкент қалаларында халық келуі төмендеді, ал Алматы қаласында өсті.
- Ақмола, Жамбыл, Қарағанды, Қызылорда, Алматы және Атырау облыстарында халықтың қаладан кетуінің қысқаруы байқалады.
- Солтүстік Қазақстан, Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Қостанай, Түркістан, Шығыс Қазақстан облыстарында және Нұр-Сұлтан және Шымкент қалаларында қалаға келудің азаюы байқалады.
- Маңғыстау, Павлодар қалаларында халық келуі пайда болды, ал Алматы қаласында ол күшейе түсті.
Сонымен қатар, зерттеу әлеуметтік-экономикалық факторлардың өзара байланысын және халықтың өңіраралық жұмылдырылуын қамтиды.
|
Өңірдің атауы
|
Көші-қон түрі
|
ЖӨӨ, %
|
Орташа айлық атаулы жалақы, %
|
Жұмыссыздық деңгейі, %
|
Еңбек нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың
арақатынасы, %
|
Пайдалануға енгізу
тұрғын үйді, %
|
Жан басына шаққандағы орташа атаулы
кірістер, %
|
Табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен
төмен халықтың үлесі, %
|
Нәрестелер өлімі, %
|
|
Батыс
Қазақстан
|
Кету өсіп жатыр
|
102,1
|
102,5
|
0,1
|
141,0
|
102,3
|
93,9
|
-0,6
|
347,0
|
|
Павлодар
|
108,0
|
112,3
|
0,0
|
130,4
|
121,5
|
97,5
|
-0,8
|
133,0
|
|
Қостанай
|
125,0
|
112,4
|
0,2
|
147,0
|
110,5
|
96,5
|
0,5
|
114,3
|
|
Солтүстік
Қазақстан
|
114,3
|
118,4
|
0,2
|
91,1
|
117,1
|
98,1
|
0,5
|
123,8
|
|
Ақмола
|
114,8
|
117,1
|
0,1
|
53,7
|
103,5
|
94,6
|
0,0
|
111,4
|
|
Шығыс
Қазақстан
|
114,2
|
115,0
|
0,1
|
152,8
|
106,1
|
98,5
|
-0,4
|
68,2
|
|
Қызылорда
|
100,7
|
119,6
|
0,1
|
345,6
|
100,7
|
102,6
|
-0,4
|
104,2
|
|
|
|
Жамбыл
|
Кету азайды
|
115,3
|
128,8
|
0,0
|
121,5
|
110,4
|
103,3
|
-0,2
|
63,5
|
|
Қарағанды
|
123,3
|
116,7
|
0,0
|
165,6
|
111,9
|
98,5
|
0,3
|
128,1
|
|
Ақтөбе
|
102,2
|
112,1
|
0,1
|
105,2
|
111,3
|
94,0
|
0,2
|
55,7
|
|
Түркістан
|
115,7
|
136,9
|
0,0
|
134,7
|
82,5
|
102,7
|
-0,2
|
94,7
|
|
Маңғыстау
|
98,6
|
109,9
|
0,4
|
127,0
|
98,3
|
106,3
|
1,1
|
102,0
|
|
Алматы
|
114,7
|
126,6
|
0,1
|
85,1
|
130,0
|
96,6
|
0,1
|
95,6
|
|
Атырау
|
105,7
|
119,5
|
0,1
|
73,7
|
55,1
|
100,9
|
-1,0
|
57,4
|
|
|
|
Нұр-Сұлтан
қ.
|
Келу азайды
|
121,6
|
96,6
|
0,1
|
94,3
|
127,4
|
92,3
|
0,6
|
69,2
|
|
Шымкент
қ.
|
94,1
|
118,5
|
0,1
|
376,9
|
119,5
|
92,1
|
0,0
|
116,7
|
|
Алматы
қ.
|
Келу өсіп жатыр
|
102,5
|
105,5
|
0,1
|
172,1
|
97,0
|
100,4
|
-1,0
|
76,8
|
|
Ескертпе:
 - өсу қарқыны орташа
республикалық деңгейден жақсы;
 - өсу қарқыны оң мәнмен
сипатталады, бірақ мәні орташа республикалық деңгейден артта қалады;
|
|
Өңірлердің әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіштерін және халықтың көші-қон белсенділігінің көрсеткіштерін корреляциялық – регрессиялық талдау нәтижелері мынадай қорытынды жасауға мүмкіндік берді: өңірлердегі халықтың ішкі көші – қоны тұрғын үйді пайдалануға беру көрсеткіштерімен айқын (0,5 – тен 0,7-ге дейінгі шекте) тікелей өзара байланысты-0,682, халықтың жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табыстары-0,545 және ең төменгі күнкөріс деңгейінен -0,503 төмен табысы бар халықтың үлесімен айтарлықтай кері өзара тәуелді.
Алынған мәліметтерге сәйкес, көші-қонның көп бөлігі регрессиялық талдауда ескерілмеген факторларға және әртүрлі кездейсоқ себептерге байланысты болды.
Жалпы, ішкі көші-қон қарқынына белгілі бір дәрежеде табыс, тұрғын үй және жұмысқа орналасу мүмкіндігі әсер етеді деп қорытынды жасауға болады. Бірақ корреляциялық-регрессиялық талдаудың нәтижелері басқа себептердің бар екендігін көрсетеді, мысалы: білім алуға деген ұмтылыс, әсіресе еңбекке қабілетті ең жас жаста; отбасылық себептер – некеге тұрудан немесе отбасының бұзылуынан бастап, отбасы құрамына көшуге дейін (балалар, үй шаруашылығының жұмыс істемейтін мүшелері). Белсенді еңбек қызметі аяқталғаннан кейін, қоныс аударудың себептері бұрынғы тұрғылықты жеріне оралу, ең жақсы табиғи климаттық жағдайда өмір сүру ниеті және т. б. болуы мүмкін.
Өңірлердегі мемлекеттік шаралардан қайтарымды арттыру үшін көші-қон процестерінің факторларын зерттеуге жүйелі тәсілді пайдалану қажет, сондай-ақ әрбір өңір үшін көші-қон процестерін реттеудің нақты құралдарын әзірлеу қажет.
Қарау саны: 5732
Сақталған: 11.03.2021
|
