ERI ӨЗО сарапшылары
16.06.2021
Қазақстанда қалалық агломерацияларды дамытуды заңнамалық бекіту "Экономикалық зерттеулер институты" АҚ Өңірлік зерттеулер орталығының сарапшылары Қазақстандағы қалалық агломерациялардың дамуының негізгі көрсеткіштері мен проблемаларын қарастырды.
Бүгінгі таңда әлемде жер тұрғындарының 56% - ы қалалық жерде тұрады.[1] Бұл ретте бүкіл әлем бойынша ірі қалалар мен агломерациялардың рөлі артып келеді. Егер 1960 жылы әлем халқының 14% - ы миллионнан астам халқы бар қалалық агломерацияларда өмір сүрсе, 2019 жылы бұл сан 24,2% - ға дейін өсті.[2] Тауарлар мен қызметтерге жақсы қол жетімді қалаларда ыңғайлы және ыңғайлы өмір сүруді таңдаған әлемдегі адамдардың саны күн сайын артып келеді. Жоғары "орташа кірістер", білім беру мен денсаулық сақтаудың сапалы қызметтері, балалардың болашағы мен өзін-өзі жүзеге асыру үшін кең мүмкіндіктер және т.б. қала тұрғындарының қозғалысының негізгі себептері болып табылады. Сарапшылардың болжамы бойынша әлемдегі қалалардың рөлі одан әрі арта береді. Алдағы перспективаның өзінде 2025 жылға қарай 2 600 ірі қала әлемдік ЖІӨ – нің 81% – ын өндіретін болады, оның ішінде: 600 қала-64%, 1 000 қала-71%.[3] Ал 2050 жылға қарай әлем халқының саны 9,3 млрд адамды құрайды, оның 6,3 млрд немесе 67,7% — қала халқы.[4] 1-сурет - Қала және ауыл халқының саны, %
Урбандалудың әлемдік үрдісі Қазақстанды да айналып өтпеді.
2021 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша Қазақстанда урбандалу деңгейі 59,2% - ды құрады. Елде болып жатқан урбандалу процестерінде басты рөл Нұр-Сұлтан, Алматы, Ақтөбе, Шымкент қалаларында орталықтары бар төрт қалалық агломерацияға беріледі. Бұл агломерациялардың ұзақ мерзімді перспективаға арналған елді кеңістіктік дамытудың басым нысандары ретіндегі ерекше рөлі ең жоғары деңгейдегі стратегиялық және бағдарламалық құжаттарда көрсетілген. Бүгінгі таңда төрт агломерациядағы жағдай қандай, олар қалай дамуда? Олардың дамуының негізгі көрсеткіштерін және проблемалық мәселелерді қарастырайық. Соңғы он жылда елдің барлық төрт агломерациясында халық санының 40% - ға өсуі байқалады. Бұл ретте қала халқы 45% – ға, ал ауыл халқы 27,2% - ға өсті. 2020 жылғы жағдай бойынша төрт агломерацияда елдің қала халқының 46,1% - ы тұрған. Агломерация орталықтарында ел ЖІӨ-нің 35% - дан астамы өндіріледі. Ал Нұр-Сұлтан және Алматы қалалары өзіне экономикалық қызметті, адамдар мен ресурстарды шоғырландыра отырып, қазірдің өзінде елдің экономикалық өсуінің драйверлеріне айналуда. Сонымен қатар, агломерациялардың дамуын талдау олардың одан әрі дамуын тежейтін бірқатар проблемалардың бар екенін куәландырады. Бүгінгі күні елде қалалық агломерацияны дамытуды басқарудың бірыңғай моделі әзірленбеген, орталық қала мен агломерацияның шеткері елді мекендерінің инфрақұрылымдық дамуы мен бюджеттік жоспарлауының жеткіліксіз үйлестірілуі орын алып отыр. Бұл орталық қалалар мен қала маңы аймақтарының әлеуметтік-экономикалық дамуындағы алшақтықтың өсуіне әкеледі. Желілердің жоғары тозуына, көлік байланысының әлсіздігіне байланысты проблемалар шешілмеген күйінде қалып отыр. Қала шеттерінің апатты ұлғаю мәселесі өзекті болып отыр. Күн сайынғы маятниктік көші-қон нәтижесінде агломерациялар орталықтары әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымға елеулі жүктемелерді, тұрғын үй алаңдарының тапшылығын және басқаларды бастан кешуде.
Аталған проблемаларды шешу мақсатында қазіргі уақытта агломерацияларды дамыту жөніндегі Заң жобасын әзірлеу бойынша жұмыс жүргізілуде. Әзірленетін Заң жобасы агломерациялар аумақтарын институционалдық дамыту, бірыңғай қала құрылысын жоспарлау, бірыңғай көлік моделін қалыптастыру, бюджеттік автономияны кеңейту мәселелерін қамтитын болады. Агломерацияларды институционалдық дамыту шеңберінде ҚР Үкіметі жанынан агломерацияларды басқару жөніндегі кеңес құру және орталық қала мен шеткері аймақ арасында функцияларды нақты бөлу көзделетін болады. Бұл орталық қала мен перифериялық аймақтың тиімді және синхронды дамуын қамтамасыз етеді. Агломерациялар аумақтарының бірыңғай қала құрылысын жоспарлауды енгізу шеткері аймақта қала құрылысы мен жер жоспарлауды ретке келтіреді және негізгі игіліктер мен көрсетілетін қызметтердің қадамдық қолжетімділігін ескере отырып, тұру үшін қолайлы орта құруға мүмкіндік береді. Болжанатын шаралар шеткі аймақтарды дамыту проблемасын шешуге және агломерациялар орталықтарының ретсіз өсуін тоқтатуға тиіс. Бірыңғай көлік моделін қалыптастыру еңбек ұтқырлығына және экологиялық жағдайды жақсартуға ықпал етеді, жүктерді тасымалдау жағдайлары мен логистикалық процестердің сапасы артады. Бюджеттік автономияны кеңейту шеңберінде агломерациялар шегінде жобаларды бірлесіп қаржыландыру мәселесі және сыртқы қарыз алудың ерекше тәртібі қаралатын болады. Тұтастай алғанда, Агломерацияларды дамыту жөніндегі заң жобасын қабылдау экономикалық өсу орталықтары ретінде қалалық агломерацияларды дамыту саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды қамтамасыз ету үшін қажетті ұйымдық-құқықтық және экономикалық тетіктерді заңнамалық бекітуді қамтамасыз етеді.
Экономикалық зерттеулер институты ел өңірлерінің ұзақ мерзімді дамуын айқындайтын маңызды құжаттардың әзірлеушісі болып табылады. Өңірлік зерттеулер орталығы өңірлік саясатты талдамалық сүйемелдеу бойынша ғылыми және зерттеу жұмыстарын жүргізумен айналысады, оның ішінде: - елдің өңірлік, аумақтық-кеңістіктік дамуы мәселелері бойынша; - жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту; - қалаларды, облыстарды және т.б. дамыту стратегияларын әзірлеу.
Қарау саны: 4885 |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
