Ауылдық елді мекендерде орталықтандырылған сумен жабдықтау және су бұру жүйелерімен қамтамасыз ету мәселелері туралы

Халықаралық ынтымақтастықты дамыту шеңберінде "Экономикалық зерттеулер институты" АҚ (ERI) Өңірлік зерттеулер орталығы ағымдағы жылдың маусым айында Лунд университеті (Швеция) Су ресурстары инженериясы департаментінің жетекші сарапшысы Кәмшат Түсіповамен онлайн-кездесу өткізді. Осы кездесуде Қазақстан Республикасының елді мекендері үшін Өңірлік стандарттар жүйесін жетілдіру мәнмәтінінде ауыл халқының сапалы ауыз суға және санитарияға қол жеткізу проблемалары талқыланды. 

Талқылау барысында сарапшылар ауыл тұрғындарын сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету бойынша өз зерттеулерінің нәтижелерімен бөлісті.

Осы бағыт бойынша Үкімет белгілі бір оң нәтижелері бар іс-шаралар кешенін іске асыруда.

2015 жылдан бастап 2020 жылға дейінгі кезеңде ауылдық аумақтарды сумен қамтамасыз етуде оң үрдістер байқалады. Орталықтандырылған сумен жабдықталған ауылдық елді мекендер санының 18,2% - ға (3 536-дан 4 179 ауылға дейін) ұлғаюы байқалады. Нәтижесінде сумен жабдықтау жүйесіне қол жеткізе алатын ауыл тұрғындарының саны 12% - ға дерлік ұлғайды (6,2 млн-нан 6,9 млн адамға дейін). Алайда, инфрақұрылымдық жобалар шеңберінде берілетін ауыз су сапасының проблемасыбұрынғысынша өзекті болып қалуда.

Шетелдік сарапшының пікірінше, орталықтандырылған сумен жабдықтауды ағынды суларды тазарту мен суды ағызуды қамтитын санитария мәселелерімен бірге қарастырған жөн.

ӨЗО жүргізген талдау нәтижелері бойынша сарқынды суларды тазартумен қамтылған халық үлесі 6,4% - ды, ал орталықтандырылған су бұруға қол жеткізумен қамтамасыз етілген халық үлесі 8,2% - ды (орталықтандырылған сумен жабдықтауға қол жеткізу көрсеткіші аясында 64% - ды) құрағаны анықталды (1-сурет).

1-сурет-2020 жылы ауыл халқын сарқынды суларды тазартумен және орталық су бұрумен қамту

ӨЗО талдау нәтижелері бойынша өңірлерде халықты орталық сумен жабдықтаумен қамту 100% - ға ұмтылады, ал халықты орталық су бұрумен қамтамасыз етудің орташа деңгейі 10% - дан аспайды (2-сурет).

2-сурет-2020 жылғы мәліметтер бойынша орталық сумен жабдықтау және су бұру деңгейінің арақатынасы.

Қарағанды облысында халықты су бұрумен барынша қамту 28,8% - ды, орталықтандырылған сумен жабдықтау жүйесімен қамту деңгейі 90,9% - ды құрайды. Батыс Қазақстан облысында су бұру жоқ, дегенмен ауыл халқының 88,0% - ы орталық сумен жабдықтауға қол жеткізумен қамтамасыз етілген.

Кәмшат Түсіпованың айтуынша, мұндай сәйкессіздіктердің болуы проблемалардың кешенділігі мен жүйелілігін көрсетеді.

Іске асырылып жатқан мемлекеттік бағдарламалар негізінен орталық сумен жабдықтау мәселесін қозғайды. Жергілікті тазарту құрылыстарын, септиктерді салу нәтижесінде санитарлық жағдай өзгереді, бірақ орталықтандырылған су бұру жүйелерін орнатпай.

Осыған байланысты сарапшы оларды іске асыру орталықтандырылған сумен жабдықтаумен және орталықтандырылған су бұрумен қамтамасыз ету арасындағы сәйкессіздікті қысқартуға мүмкіндік беретін шараларды ұсынды. 

Ең алдымен, тұжырымдамалық аппаратты пысықтау қажет:

• "санитарияға қол жеткізу" анықтамасына анықтама беру;
• суға және санитарияға қол жеткізу өлшемшарттарын анықтау;
• осы өлшемшарттарды есептеу әдістемесін жасау.

Екіншіден, осы проблеманы әкімшілендіруде кешенді тәсіл әзірлеу: функционалында су ресурстары (жерасты, жерүсті көздері, судың (оның ішінде ауыз судың) сапасы және т.б.) мәселелері жөніндегі саясатты іске асыру үшін жауапкершілік бекітілетін мемлекеттік органды айқындау.

Үшіншіден, саясатты әзірлеу кезінде суды пайдаланудың "тұйық" циклі (орталықтандырылған сумен жабдықтау —орталықтандырылған су бұру") қағидатын ескеру қажет.

Төртіншіден, суды пайдалану (әсіресе орталықтандырылмаған көздерден: құдықтар, ұңғымалар және т.б.) және оны кәдеге жарату мәселелерінде халықтың ақпараттық сауаттылығын арттыру жолымен су пайдаланушыларды кіріктіру қажет. Осының барлығы ауыл халқының өмір сүру сапасын арттыра отырып, қауіпсіз басқарылатын ауыз су мен санитария жүйесін құруға мүмкіндік береді.

Жалпы, талқылау нәтижелері бойынша сарапшылар "Қауіпсіз басқарылатын су бұру жүйесі" объектісін өңірлік стандарттар жүйесінің тізбесіне енгізу қажеттігі туралы өзара шешім қабылдады

"Бұл су бұру және санитария мәселелерін шешуде өзіндік триггер болады, объектіге іске асырылығу міндетті түріндеде "салмақ" береді", — дейді сарапшылар.   

Анықтамалық: Кәмшат Түсіпова - гидролог ғалым, Қазақстанның Павлодар облысында туған Лунд университетінің зерттеушісі. Ол жүзеге асырып жатқан жобалар арқылы Кәмшат қазақстандықтарды таза сумен және санитариямен 100% қамтамасыз етуді жоспарлап отыр. Бес жыл бойы ол зерттеуші әріптестерімен бірге мүмкіндігінше Павлодар ауданының әрбір жеке кентін зерделеуді және су ресурстарының жай-күйін, адамдардың қарым-қатынасын, ұңғымалардан алынған су үшін қаншалықты жауапты болуға дайын екендігін және ресурстар мен іске асырылуы бойынша оңтайлы жобаны есептеуді жоспарлап отыр. "Біз адамдарға құдық пен дәретхананы қалай дұрыс күту керектігін және судың қауіпсіздігі үшін тәуелсіз болуды үйретеміз. Біз ондаған мамандарды оқытуға тырысамыз, олардың арасында гидрологтар, химиктер және педагогтар бар", — деп атап өтті Кәмшат Түсіпова.

Елді мекендер үшін Өңірлік стандарттар жүйесі Қазақстанның елді мекендерінде мемлекеттік және әлеуметтік көрсетілетін қызметтердің қолжетімділік, көлік, мәдени-демалыс, спорт, іскерлік, өндірістік, цифрлық инфрақұрылыммен қамтамасыз етілу көрсеткіштерін айқындайды.

ERI Өңірлік зерттеулер орталығының қызметі туралы толығырақ мына сілтемеден оқи аласыздар