Шетелдік сарапшылар балалардың әл-ауқаты туралы

"Балалардың әл — ауқаты-ел өркендеуінің кепілі"

ERI Виртуалды дөңгелек үстелі

Шетел сарапшыларының баяндамалары

2021 жылғы 25 маусымда сағат 15: 00-де "Экономикалық зерттеулер институты" АҚ (ERI) ұйымдастырған "Балалардың әл-ауқаты-ел өркендеуінің кепілі" тақырыбында виртуалды дөңгелек үстел өтті. Іс-шара Қазақстан Тәуелсіздігінің 30 жылдығына және ERI құрылғанына 60 жыл толуына орай ұйымдастырылды.

Талқылауға мемлекеттік органдардың, Қазақстанның ҮЕҰ өкілдері, қазақстандық және шетелдік сарапшылар қатысты.

Спикерлер балалардың өмір сүру сапасын және оның елдің әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығына әсерін бағалау бойынша жекелеген елдердің тәжірибесін ұсынды.

Іс-шараны ұйымдастырушылар Дөңгелек үстелді өткізу-бұл балалардың өркендеуі саласындағы мониторингтік құралдар мен саясат мәселелері бойынша халықаралық сарапшылармен тәжірибе және пікір алмасу мүмкіндігі екенін атап өтті.

Экономикалық зерттеулер институты ҚР Білім және ғылым министрлігінің басшылығымен ERI әзірлеп жатқан Қазақстан балаларының әл-ауқаты индексі әдістемесінің жобасын ұсынды. Жобаға Қазақстандағы БҰҰ Балалар Қоры (ЮНИСЕФ) техникалық қолдау көрсетеді.

Дөңгелек үстел ZOOM платформасында онлайн форматында өтті. Іс-шара нақты уақыт режимінде Қазақстанның Экономикалық зерттеулер институтының Youtube-арнасында және @economic.research.kz. Facebook-арнасында көрсетілді.

"Шет елдердің саяси күн тәртібіндегі балалардың әл-ауқаты" панельдік сессиясында спикерлер Ресей, Қырғызстан, Беларусь, Украина, Әзірбайжанда қолданылатын балалардың әл-ауқаты саласындағы мониторингтік құралдар мен саясаттар туралы айтты.

Гвитер Рис (Gwyther Rees), әлеуметтік-экономикалық саясат саласындағы халықаралық сарапшы, көптеген зерттеулердің авторы және Италиядан келген балалардың әл-ауқаты жөніндегі әдістемені әзірлеуші ЮНИСЕФ Зерттеу орталығының – Инночетти есебі негізінде әртүрлі елдердің балалардың әл-ауқаты индекстеріне салыстырмалы талдаумен бөлісті.

Сарапшы бүкіл әлемде көптеген елдер балалардың әл-ауқат индексін сәтті енгізе алғанын атап өтті. Қазақстанның бұл бағыттағы жұмысы сөзсіз елді алдыңғы қатарға шығарады.

  "Балалардың әл-ауқатын өлшеуге деген қызығушылық 1970 жылдардан басталды. Бұл ЖІӨ-ге, жалпы елдің әл — ауқатына байланысты. Баланың әл-ауқатын өлшеу әдісі салыстырмалы түрде жақын уақытта, соңғы онжылдықта енгізілді", - деді Гвизер Рис.

Спикер баланың әл-ауқаты туралы келісілген анықтама жоқ екенін атап өтті. Бірақ бұл келесі құрамдауыштарды қамтиды: денсаулық, білім, балалардың мінез-құлқы, балалардың кедейлік деңгейі, балалардың субъективті қабылдауы.

 Инноченти есебіндегі балалар бақытын өлшеу моделін жасау туралы айта отырып, спикер олар экологиялық жүйе теориясының экологиялық моделін қолданатынын айтты, онда бала мен оның мүдделері басты назарда болады. Модель қолданылатын индикаторларда мыналарды ескереді: "Жалпы әлем", "Баланың айналасындағы әлем" және "Бала әлемі".

"Модель Covid-19 пандемиясына дейін әзірленді, бұл бізге пандемияның балалардың әл-ауқатына әсерін, атап айтқанда, жұмыссыздық деңгейінің жоғарылауы, экономикалық дағдарыс, мектептердің жабылуы, медицинаға қол жеткізу проблемалары және т.б. сияқты факторлардың әсерін салыстыруға мүмкіндік берді", - деп қорытындылады сарапшы.

Ресейде балалардың әл-ауқаты индексінің әзірленуі туралы Эльвира Гарифуллина (Үкіметтің жанындағы Балалық шақтың онжылдығын іске асыру жөніндегі Үйлестіру кеңесінің сарапшысы, Балалық шақ саласындағы жобалар мен бағдарламаларды кәсіби бағалау саласындағы салааралық кәсіби бірлестіктің Үйлестіру кеңесінің мүшесі), Дмитрий Рогозин (РФ Президентінің жанындағы Ресей Ұлттық шаруашылық және мемлекеттік қызмет ресей академиясының Далалық зерттеулер орталығының директоры),  Галина Семья (Мемлекеттік Думаның Отбасы, әйелдер және балалар комитетінің Сараптама кеңесінің тең төрайымы, психологи ғылымдарының докторы) айтып берді

 Эльвира Гарифулина 2019 жылы Ресей Федерациясында балалардың әл-ауқатының индексін әзірлеу бойынша жұмыс басталғанын хабарлады. ӘдістемеЮНИСЕФ моделіне негізделеді, статистикалық және сауалнамалық мәліметтерге негізделген және балалардың әл-ауқатының алты негізгі тобын қарастырады. Кейбір домендердің ішінде ұлттық және аумақтық ерекшеліктерді ескеретін фокустық көрсеткіштер бар.

 2021 жылы бес өңірде балалардың әл-ауқаты бойынша пилоттық зерттеу іске қосылды.

"Индексте балалардың пікірлері (сауалнама жүргізу арқылы) және барлық өңірлер бойынша статистикалық деректер ескерілді. Индекстің балалардың нақты жағдайын өлшейтін тиімді құралға айналуы біз үшін маңызды болды", – деп атап өтті Эльвира Гарифулина.

Спикердің айтуынша, бүкіл ел бойынша, соның ішінде өңірлер мен муниципалитеттерде бірнеше дөңгелек талқылаулар болды. 10-17 жастағы балаларға бағытталған сауалнамаларға 25 мыңнан астам адам қатысты. Қазіргі уақытта алынған деректерді өңдеу жүргізілуде, ол күзге қарай аяқталады.

Галина Семья Ресейдегі индекстің дамуы Ресейдегі балалық шақтың онжылдығы аясында жүргізіліп жатқанын айтты (2018 жылдан 2027 жылға дейінгі кезең Ресейде Ресей президенті Владимир Путиннің жарлығымен "Балалық шақтың онжылдығы" деп жарияланды).

Спикер жетім балалардың субъективті әл-ауқатының әдіснамасы туралы айтты, ол баланың қарым-қатынас жүйесімен қанағаттануын анықтайды: өзіне, басқаларға, өзінің хронотопына (болашақ перспективаларына). Осы зерттеу аясында үш жыл ішінде бес мыңға жуық жетім балалардың (оның ішінде асырап алушы отбасындағы 551 бала) субъективті әл-ауқаты зерттелді. 2021 жылы балалардың әлеуметтік осал топтарының субъективті әл-ауқатын зерттеу жоспарлануда.

Қырғыз Республикасының Ұлттық статистика комитетінің өкілі Ырысқан Қалымбетова Қырғыз Республикасында балалардың кедейшілік және айыру индексін және балалардың көп өлшемді кедейшілік индексін бағалау әдістемесін әзірлеу туралы айтып берді.

Спикердің айтуынша, балалар кедейлігі мен айыру индексінің әдіснамасы Херитидж-қор (Heritage fund) әдістемесі бойынша экономикалық еркіндік индексіне негізделген және әзірленген және 2009 жылы Қырғызстанда қолданылады. Пайдаланылған индикаторлар тобына: балалардың материалдық кедейлігі, балалардың денсаулығының жай-күйі мен алдын-алу, балалар өлімінің деңгейі және басқалары кіреді.

Ырысқан Қалымбетова елдегі көп өлшемді кедейлік индексін өлшеу нәтижелерімен бөлісті, оның әдістемесі Алкир – Фостер әдісіне негізделген. Осы әдіске негізделген көрсеткіштер айыру түрлері арасындағы қатынастарды анықтауға мүмкіндік береді және оларды әлеуметтік саясаттың басымдықтарын әзірлеуде қолдануға болады.

Сарапшы индексті есептеу кезінде кездесетін қиындықтар туралы айтты, мысалы, балалардың әртүрлі топтары үшін әртүрлі қажеттіліктер, шектеулі мәліметтер, шектеулі үлгілер және басқалар.

"Жүргізілген зерттеу бойынша Қырғыз Республикасында көп өлшемді кедейліктің таралуы 2018 жылы 53,9% — ды, ауқымдылығы — 47,5% - ды құрады", - деп атап өтті спикер.

Беларусьтегі көп өлшемді кедейлік индексі туралы балалардың әл-ауқаты жөніндегі халықаралық сарапшы Владимир Валетко айтты.

Оның айтуынша, Индекс әдістемесін әзірлеу бойынша жұмыс Беларусьте 2018 жылы басталған.  Онда 6 түйінді индикатор қолданылды. Әдістеменің өзі ЮНИСЕФ-тің Инноченти (UNICEF Innocenti) көп өлшемді балалар кедейшілігін өлшеу жөніндегі тәсілге негізделген.

"Индекс нәтижелеріне жүргізілген талдау нәтижесінде Беларусьте 9,1% - ы ұлттық кедейлік шегінен төмен өмір сүретіні анықталды. Елдегі монетарлық және көп өлшемді кедейшілік алшақтап кететіні анықталды. Көпөлшемді кедейшілік жоғары болды (ең жоғары көрсеткіш – көп балалы отбасыларда - 29,5%) Елдегі балалар кедейшілігінің деңгейін 2030 жылға қарай екі есеге азайту міндеті анықталды», — деп атап өтті спикер.

Сарапшы Индекс нәтижелерін практикалық қолдану мысалдарын келтірді.

 "Алынған мәліметтер, мысалы, балалар жәрдемақысының мөлшерін анықтау бойынша әртүрлі тәсілдерді модельдеуге мүмкіндік берді, бұл олардың қажетті көлемін анықтауға мүмкіндік берді (5% - ға, 43% - дан 48% - ға дейін). Тұрғын үй жағдайларына қатысты депривацияларды өлшеу тиісті жергілікті атқарушы органдардың пайдалануы үшін әлеуметтік жағдайларды жақсартуға қатысты саясатты түзетуге мүмкіндік берді", — деп хабарлады Владимир Валетко.

"Біз зерттеу валидациясын, фокус-топтармен тестілеуді жалғастырамыз, қалалар бойынша тестілеуді және осы бағыттағы басқа да жұмыстарды жоспарлап отырмыз", — деп қорытындылады спикер.

Наталья Привалова, э.ғ. к., доцент, Беларусь Республикасы Экономика министрлігінің "Ғылыми-зерттеу экономикалық институты" мемлекеттік ғылыми мекемесінің өкілі Беларусьтегі балалардың әлеуметтік-экономикалық жағдайы туралы айтып берді.

"Еліміздегі балалардың жағдайын жақсарту — республикадағы басым бағыт", — деп атап өтті Наталья Привалова.

Оның хабарлауынша, балалардың жағдайын жақсарту, олардың құқықтарын қорғау міндеттеріне шешуге 2021-2025 жылдарға арналған мынадай мемлекеттік бағдарламалар шеңберіндегі іс-шаралар бағытталған: "Беларусь Республикасы халқының денсаулығы және демографиялық қауіпсіздігі"; "Еңбек нарығы және жұмыспен қамтуға жәрдемдесу"; "Білім беру және жастар саясаты" және Балалардың жағдайын жақсарту мен құқықтарын қорғау бойынша 2017-2021 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары.

Татарстанда дарынды балалары бар отбасыларды қолдау шаралары туралы Юлдуз Хайруллина (ә.ғ. д., профессор, Татарстан Республикасы Ғылым Академиясының өкілі) және Эльмира Нуруллина (ә. ғ. к., доцент, "Татарстан Республикасындағы дарындарды басқару" мемлекеттік бағдарламасының ғылыми-сараптамалық кеңесінің өкілі) айтып берді.

"Дарынды балалары бар отбасыларды қолдау шараларына дарынды және дарынды балалары бар отбасыларды қаржылай қолдау, балаларды дамытудың негізгі орталықтары мен дарынды балаларды анықтау және қолдау орталықтарын құру, балаларды дамыту бойынша авторлық бағдарламаларды іске асыру, олардың білімі мен оқуы кіреді", - деп атап өтті Юлдуз Хайруллина.

Эльмира Нуруллина барлық бағыттар бойынша дарындарды  дамытумен айналысатын 2.0 Қазан ашық университеті туралы және дарынды балаларды қолдауға бағытталған коммерциялық емес ұйымдардың авторлық жобалары туралы, оның ішінде дарынды балаларды мемлекеттік қолдау шаралары бойынша жас отбасыларға ақпараттық қолдау және кеңес беру, конференциялар ұйымдастыру, ата-аналар мен тәлімгерлер үшін оқыту, таланттардың көлік картасын жасау және тағы басқалар туралы айтты.

Арзу Сафарова, Әзірбайжан мемлекеттік экономикалық университетінің Экономикалық зерттеулер ғылыми-зерттеу институтының өкілі: "Балалардың әл-ауқатының негізі олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып табылады. ДДҰ мәліметтері бойынша, 18 жасқа дейінгі балалар мен жастардың жарақаттануы мен өліміне әкелетін апаттар бірінші орында". Бұл жол және жаяу жүру ережелерін білмеуге байланысты".

Спикер Әзірбайжан балаларды тәрбиелеу рейтингінде әлемде 66-шы және ТМД-да 4-ші орында екенін атап өтті.

            Украина қалаларында онлайн-платформаны енгізу саласындағы сарапшы Максим Откидач Украинадағы балалардың әл-ауқатының индексін есептеу әдістемесін қалыптастыру үшін сауалнама жүргізу кезінде сарапшылар тап болған проблемалармен бөлісті.

Ол индекске енгізілген 49 көрсеткіштің 2/3 онлайн режимінде жүргізілген сауалнамаларға негізделгенін айтты.

Сарапшы онлайн-сауалнамалар жүргізу кезінде респонденттердің шамамен 50% - ы сауалнама соңына дейін өтпегендігі, серверлер респонденттердің көп ағынына төтеп бермегені, респонденттер сұрақтардың бір бөлігін өткізіп алғандығы және т.б. сияқты проблемаларды атап өтті.

            Іс-шараны қорытындылай келе, модератор Бауыржан Мұқан барлық қатысушыларға алғысын білдіріп, әрбір бала-бәрі өзара байланысты планетаның бөлшегі екенін айтты.

"Қысқа уақыт ішінде біз балалардың әл-ауқатын зерттеу саласында әртүрлі елдерден келген қатысушылардың тәжірибесі мен білімімен алмасуға қол жеткіздік", — деп атап өтті "Балалардың әл-ауқаты-ел өркендеуінің кепілі" тақырыбындағы дөңгелек үстел модераторы.

ҚР Ұлттық экономика министрлігі жанындағы Экономикалық зерттеулер институты (ERI) — Қазақстан экономикасының кешенді даму проблемаларын зерттейтін жетекші мемлекеттік институт. 1961 жылы құрылған.

            ERI елдің экономикалық стратегиясының іске асырылу барысын ғылыми қамтамасыз етуді әзірлейді, экономиканың жай-күйін және оның келешекке арналған даму болжамын талдайды, тұрақты экономикалық өсуге, халықтың өмір сүру деңгейі мен сапасын арттыруға жәрдемдеседі.

            Қазақстандық Экономикалық зерттеулер институты Орталық Азия өңірінің 58 талдамалық орталығы арасында алтыншы орынға ие болды.

ERI Қазақстан Үкіметі жанындағы Тұрақты даму мақсаттары жөніндегі Үйлестіру кеңесінің Хатшылығы, Тұрақты  даму мақсаттарына қол жеткізу мониторингі комитетінің Жұмыс органы бола отырып, экономиканың орнықты дамуына жәрдемдеседі.