"Тах Laffer curve" теориялық моделін қолдана отырып, Қазақстан экономикасының салықтық әлеуетін бағалау
Қазақстан экономикасына салық ауыртпалығын арттыру шектерін бағалау.
"Экономикалық зерттеулер институты" АҚ (ERI) Journal of Economy and Finance экономикалық ғылыми журналынан академиялық мақаланың кіріспе бөлімі жарияланды.
Мақала авторлары Қазақстанның дамыған елдермен салыстырғанда ЖІӨ-ге қатысты мемлекеттік бюджет шығыстарының салыстырмалы түрде төмен деңгейімен (2019 жылы 20,5%) ерекшеленетінін атап өтті.
Инклюзивті даму мақсатына қол жеткізу үшін Қазақстан ЖІӨ-ге бюджет шығыстарын ЭЫДҰ, сондай-ақ ЕАЭО елдерінің орташа деңгейіне дейін ұлғайтуға ұмтылуы қажет. Бұл бюджеттің салық кірістерінің тиісті өсуін талап етеді.
Әдебиеттерге шолуда зерттеу авторлары салық мөлшерлемелерінің өзгеруінің әсерін бағалаудың негізгі тәсілдерін қарастырды. Бұл Лаффер қисығы және салық ставкаларының өзгеруіне мінез-құлық сезімталдығының серпімділігін есептеу.
Лаффер қисығының теориялық моделін сипаттайтын алғашқы жұмыстардың бірі-Канто мен бірлескен авторлардыңжұмысы . Авторлар Лаффер қисығының теориялық моделін ұсынды, оның көмегімен олар мемлекеттік кірістерді барынша арттыратын салық мөлшерлемесінің бар екенін дәлелдеді.
Модель Трабандт пен Улигтің еңбектерінде қолданылды; сонымен қатар жекелеген елдер мен елдер топтары үшін Лаффер қисығын бағалайтын көптеген эмпирикалық жұмыстар бар; Лаффердің корпоративті қисығының болуын Брил мен Хассет зерттеді; Е. В. Балацкийдің жұмыстары мемлекеттің фискалдық саясатының тиімділігін бағалау құралдарын құруға айтарлықтай үлес қосты.
ERI сарапшыларының жұмысында "Лаффер қисығы" (Тах Laffer curve) теориялық моделі қолданылады — салық жүктемесі мен бюджетке түсетін салық түсімдері арасындағы байланысты орнату.
Зерттеуде Қазақстан экономикасындағы салық жүктемесінің ықтимал артуының нақты дәлізін алуға мүмкіндік беретін Лаффер қисығының теориялық моделі мен фискалдық талдау тәсілдері пайдаланылады.
Жүргізілген есептеулердің нәтижелері 2010 жылдан бастап 2018 жылға дейінгі барлық талданған кезеңде Қазақстан экономикасында нақты салық жүктемесі 1-ші және 2-ші типтегі Лаффер нүктесінен айтарлықтай төмен болғанын көрсетті (мақаланың толық нұсқасында 1-кестені қараңыз. Бұл Қазақстан экономикасындағы салық ауыртпалығының айтарлықтай төмен болуы бизнеске өз кірістерін арттыруға мүмкіндік беретінін білдіреді.
"Өткен онжылдықта жалпы экономика бойынша салық ауыртпалығы салыстырмалы түрде төмен болды, өйткені ол Лаффердің өндірістік және фискалдық қисығының иілу нүктелеріне жақындаған жоқ. Қазақстанда бизнес жүргізу үшін жағдай салықтық жүктеме тұрғысынан бұл кезеңде айтарлықтай қолайлы болды", - дейді зерттеу авторлары.
Авторлар:
Сара АЛПЫСБАЕВА - "Экономикалық зерттеулер институты" АҚ Бас ғылыми қызметкері, э.ғ. д., профессор.
Мадияр КЕНЖЕБОЛАТ - "Экономикалық зерттеулер институты" АҚ Макроэкономикалық зерттеулер және болжамдау орталығының жетекші ғылыми қызметкері, э. ғ. к.
Гаухарбек ҚАРАШОЛАҚОВ - "Экономикалық зерттеулер институты" АҚ Макроэкономикалық зерттеулер және болжамдау орталығының жетекші сарапшысы, экономика магистрі.
Ғылыми мақаланың толық мәтінімен мына жерден танысуға болады.
ERI 2004 жылдан бастап тоқсан сайынғы "Journal of Economy and Finance" экономикалық журналын шығарады (бұрын — "ЭФИ: Экономика. Финансы. Исследования»). Журналда ғылыми мақалалар мен зерттеулер жарияланады.
